Μια άγνωστη ελληνική δύναμη μακριά από την Ελλάδα: Οι Έλληνες της Ουκρανίας

Η αφορμή για τη σύνταξη της έκθεσης ήταν ένα μεγάλο συνέδριο που έγινε στη Μαριούπολη και ήμουν εισηγητής, το οποίο είχε οργανωθεί από το τοπικό Πανεπιστήμιο (είχε την επωνυμία Ανθρωπιστικό Ινστιτούτο Μαριούπολης) με τίτλο «Ελλάδα-Ουκρανία: Η εμπειρία των φιλικών σχέσεων και οι προοπτικές συνεργασίας».

Η έκθεση αυτή που παρουσιάζεται στη συνέχεια, ήταν μια από τις πολλές που συνέταξα προς υπηρεσίες του υπ.Εξ για να αναδείξω τη σημασία της περιοχής καθώς και της Παρευξεινίου Διασποράς στο μετασοβιετικό κόσμο.

Η ΕΚΘΕΣΗ

Το τελευταίο δεκαήμερο του Μαϊου (1999) ήταν ελληνικό για την Ουκρανία. Στη Μαριούπολη, στο μυχό της Αζοφικής Θάλασσας, το Ανθρωπιστικό Ινστιτούτο της πόλης οργάνωνε ένα μεγάλο Συνέδριο με τίτλο «Ελλάδα-Ουκρανία: Η εμπειρία των φιλικών σχέσεων και οι προοπτικές συνεργασίας«. Παράλληλα το χορευτικό συγκρότημα του Δήμου Καλαμαριάς όργωνε τα ελληνικά χωριά της περιοχής παρουσιάζοντας παραδοσιακούς ελληνικούς χορούς. Την ίδια στιγμή ο Δήμος Λιτοχώρου οργάνωνε παραστάσεις στο Κίεβο με το μουσικό συγκρότημα «Ίριδα» και τη θεατρική ομάδα «Πήγασσος», η οποία παρουσίασε τις «Θεσμοφοριάζουσες» του Αριστοφάνη.

Ψυχή του πολύ σημαντικού Συνεδρίου ήταν ο πρύτανης Κωνσταντίνος Μπαλαμπάνοφ. Ένας ζεστός Έλληνας που προσπαθεί για την ανάπτυξη των ελληνο-ουκρανικών σχέσεων και την αναγέννηση του ελληνικού πολιτισμού στην περιοχή. Ήδη στο Ινστιτούτο η ελληνική γλώσσα έχει εισαχθεί ως δεύτερη γλώσσα. Το Συνέδριο υποστηρίχθηκε από το υπουργείο Παιδείας της Ουκρανίας, την Ομοσπονδία Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας, το υπουργείο Παιδείας της Ελλάδας, το Ιδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Κέντρο για τη Μελέτη και Ανάπτυξη του Ελληνισμού της Μαύρης Θάλασσας κ.ά.

Η αντιπροσωπεία από την Ελλάδα που παρέστη στις εκδηλώσεις της Μαριούπολης ήταν πολυάνθρωπη και υψηλού επιπέδου. Η Βουλή των Ελλήνων εκπροσωπήθηκε από τον Γρηγόρη Νιώτη, το νεοσύστατο Κέντρο για τη Μελέτη και Ανάπτυξη του Ελληνισμού της Μαύρης Θάλασσας από την αντινομάρχη Θεσσαλονίκης Χρύσα Αράπογλου, το πανεπιστημιακό πρόγραμμα Ιάσων που έχει ως στόχο την ανάπτυξη των ελληνικών σπουδών στην παρευξείνιο περιοχή από τους καθηγητές Γιάννη Καζάζη και Άρτεμη Ξανθοπούλου-Κυριακού, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών από τον διευθυντή Βασίλη Παναγιωτόπουλο, ο Δήμος Καλαμαριάς από τον αντιδήμαρχο Ζλατάνο. Υπήρχαν εκπρόσωποι του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού (IEΠ), του Υπουργείου Εξωτερικών, του Υπουργείου Παιδείας, των Πανεπιστημίων Θεσσαλονίκης, Θράκης, Ιωαννίνων, Πάτρας και Κρήτης, της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. κ.ά. Στις εκδηλώσεις του Κιέβου ο Δήμος Λιτοχώρου εκπροσωπήθηκε από τον αντιδήμαρχο Θανάση Αποστόλου.

Η Ουκρανία

Η Ουκρανία έχει πληθυσμό 50 περίπου εκατομμυρίων. Στην επικράτειά της κατοικούν 11 εκατομμύρια Ρώσοι. Αυτή δεν είναι η μοναδική εσωτερική διαφοροποίηση που παρατηρείται στο λαό που κατοικεί στην Ουκρανία. Από τους Ουκρανούς περίπου 5-8 εκατομμύρια είναι Ελληνορυθμοι Καθολικοί, δηλαδή Ουνίτες που υπάγονται στη θρησκευτική δικαιοδοσία του Βατικανού. Οι Ουνίτες εξωτερικά μοιάζουν με τους Ορθόδοξους, ενώ στις εκκλησίες τους ακολουθούν το βυζαντινό τυπικό. Στο μεγαλύτερο ποσοστό ζουν στις περιοχές Λβοφ, Τσερνοπόλσκαγια και Τσερναβίσκαγια της Δυτικής Ουκρανίας, που είναι γνωστή ως Γαλικία. Οι υπόλοιποι Ουκρανοί είναι Ορθόδοξοι. Και αυτοί με τη σειρά τους είναι βαθύτατα διηρημένοι. Ενα ποσοστό 40-45% των Ορθόδοξων της Ουκρανίας υπακούει στο Πατριαρχείο της Μόσχας. Το 55% όμως ακολουθεί την Αυτοκέφαλη Εκκλησία.

Τα σύγχρονα προβλήματα της Ουκρανίας συνεχίζονται με τον πονοκέφαλο που έχει το όνομα «Κριμαία».

Οι Έλληνες αποτελούν τον ιστορικότερο πληθυσμό της χερσονήσου αυτής. Τα ερείπια των αρχαίων ελληνικών πόλεων Παντικαπαίου, Χερσονήσου, Φαναγόρειας, Θεοδόσιας κ.α. μαρτυρούν την παλιά δόξα των Ελλήνων. Εξ άλλου πολλά τοπωνύμια της Κριμαίας έχουν ελληνική ρίζα. Ποιός ξέρει ότι το όνομα Γιάλτα, προέρχεται από τη λέξη «γιαλίτα» που στη τοπική ελληνική διάλεκτο σημαίνει » μικρός γιαλός». Μέχρι την άφιξη των Τατάρων, τον 13ο αιώνα, η Κριμαία ήταν μια καθαρά ελληνική περιοχή.

Παρόλη την κατάκτηση από τους Τάταρους, σε ένα μέρος της Κριμαίας υπήρχε ελληνικό κράτος το οποίο κατελήφθη το 1475 από τους Οθωμανούς. Η κατοχή της Κριμαίας από τους Τάταρους και τους Οθωμανούς επέφερε μεγάλα δεινά στον ελληνικό πληθυσμό: οικονομική καταπίεση, βίαιοι εξισλαμισμοί, υποχρεωτική χρήση της ταταρικής γλώσσας κ.λπ.

Παρόλα αυτά, η ελληνική παρουσία παρέμενε ισχυρή στην Κριμαία ως το 1778 που ένα μέρος του ελληνικού πληθυσμού εγκατέλειψε το Χανάτο και εγκαταστάθηκε στα εδάφη που του παραχώρησε η αυτοκράτειρα της Ρωσίας, Αικατερίνη η Μεγάλη.

Οι Έλληνες της Μαριούπολης

Οι εκδηλώσεις έγιναν σε εξαιρετικά φιλικό κλίμα εφόσον ο χώρος ήταν ιδιαίτερα οικείος. Η οικειότητα και η φιλοξενία που συνάντησε η ελλαδική αντιπροσωπεία οφειλόταν στους δεκάδες χιλιάδες Έλληνες της περιοχής και το 25 ελληνικά χωριά της Μαριούπολης. Στη Νότια Ουκρανία, στην περιοχή της Αζοφικής θάλασσας, κατοικούν 104.091 Έλληνες, σύμφωνα με την απογραφή του 1989. Όμως ο πραγματικός τους αριθμός είναι διπλάσιος, εφ όσον δεκάδες χιλιάδες Έλληνες αναγκάστηκαν την περίοδο των σταλινικών διωγμών να δηλώσουν ότι τάχα είναι Ρώσοι ή Ουκρανοί.

Η ελληνική επιρροή στην Ουκρανία είναι πολύ μεγάλη. Η Aimee Dostojewski, η κόρη του διάσημου συγγραφέα, έγραψε σχετικά: «Ολα είναι ποίηση στην Ουκρανία. Οι στολές των χωρικών, τα τραγούδια τους, οι χοροί τους, ιδιαίτερα το θέατρο… Ανέκαθεν η Ουκρανία είχε στενές σχέσεις με τις ελληνικές αποικίες στις όχθες της Μαύρης Θάλασσας. Το ελληνικό αίμα ρέει στις φλέβες των Ουκρανών, φαίνεται στα όμορφα ηλιοκαμένα πρόσωπα, στις χαριτωμένες κινήσεις τους. Δεν αποκλείεται το ουκρανικό θέατρο να είναι μια μακρυνή ηχώ εκείνου του αρχαίου ελληνικού θεάτρου, που τόσο αγαπήθηκε από τους ελληνικούς λαούς.«

Η νεότερη ελληνική παρουσία στην Ουκρανία αρχίζει με την εγκατάσταση των Ελλήνων στη Μαριούπολη. Οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή το 1775 όταν η Αικατερίνη η Μεγάλη παραχώρησε την περιοχή αυτή στους 30.000 Έλληνες, οι οποίοι έφυγαν από την ταταροκρατούμενη Κριμαία. Ο ελληνικός πληθυσμός διαμορφώθηκε οριστικά με την εγκατάσταση χιλιάδων Ποντίων κατά τα έτη 1828-1856.

Από το 1810 έως το 1873 η Μαριούπολη με τα γύρω ελληνικά χωριά αποτελούσε «ελληνική διοικητική περιοχή» (όκρουγκ). Σ αυτήν λειτούργησε ελληνική δικαιοσύνη με διοικητικές, αστυνομικές και νομικές αρμοδιότητες. Ιδρύθηκαν νέα ελληνικά χωριά και κυκλοφόρησαν ελληνικές εκδόσεις. Μέχρι το 1859 στην ελληνική περιοχή της Μαριούπολης δεν επιτρεπόταν εγκατάσταση ατόμων άλλης εθνικότητας. Το 1809-1812 οι Έλληνες της Ουκρανίας δημιούργησαν την «Ελληνική Λεγεώνα» η οποία κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο ενώθηκε με τα «Ελληνικά Τάγματα» της Κριμαίας, γράφοντας σελίδες δόξας στα πεδία των μαχών. Κατά τη διάρκεια 1917 – 1921, την περίοδο του εμφύλιου πολέμου, οι Έλληνες βρέθηκαν στο μέσον των συγκρούσεων. Στην περιοχή της Μαριούπολης έδρασε το αναρχικό αγροτικό κίνημα του Μάχνο το οποίο πνίγηκε στο αίμα από το στρατό του Τρότσκι.

Αργότερα, το μεσοπόλεμο, αναπτύχθηκε πολύ ο ελληνικός πολιτισμός. Στην περιοχή της Μαριούπολης έδρευε ο ελληνικός εκδοτικός οίκος «Κολεχτιβιστής«, ο οποίς εξέδιδε την ομώνυμη εφημερίδα. Στην περιφέρεια υπήρχαν εκατοντάδες ελληνικά κολχόζ και σοβχόζ. Από το 1928 δημιουργήθηκαν τρεις αυτόνομες ελληνικές περιοχές (Gretski Rayion). Η σημαντικότερη απ’ αυτές είχε πρωτεύουσα την ελληνική κωμόπολη Μάνγκους και ήταν γνωστή ως «Μανγουσοβιιτική Περιοχή». Η ελληνική διανόηση της Μαριούπολης όμως έπεσε θύμα των σταλινικών εκκαθαρίσεων του 1937-38 με την αιτιολογία ότι «...αγωνίζονταν για τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης και τη δημιουργία Ελληνικής Δημοκρατίας».

Αποτέλεσμα της άγριας καταπίεσης του ελληνικού πληθυσμού ήταν η αναγκαστική δήλωση πολλών Ελλήνων ότι ανήκουν στη ρωσική ή στην ουκρανική εθνότητα. Κατά συνέπεια ο αριθμός των πραγματικών Ελλήνων της Ουκρανίας είναι πολύ μεγαλύτερος από 104.091 άτομα.

Οι Έλληνες της Μαριούπολης μιλούν την δεύτερη μεγάλη ελληνική διάλεκτο της Μαύρης Θάλασσας: Τα Μαριουπολίτικα. Ο καθηγητής του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, γλωσσολόγος Χ. Συμεωνίδης, ο οποίος μελετά την μαριουπολίτικη διάλεκτο είπε τα εξής: «Στόχος μας είναι να καταγράψουμε τα στοιχεία της ελληνικής αυτής διαλέκτου που επιβιώνουν μέχρι τις ημέρες μας. Το λυπηρό όμως είναι ότι η διάλεκτος βρίσκεται σε ραγδαία υποχώρηση η οποία οφείλεται στην κυριαρχία της ρωσικής γλώσσας. Σύντομα θα έχουμε τελειώσει την έρευνά μας και τα πορίσματα θα είναι στη διάθεση οποιουδήποτε θέλει να πληροφορηθεί για το ελληνικό ιδίωμα της Αζοφικής περιοχής».

Για τον πολιτισμό των Ελλήνων της Αζοφικής ο Ουκρανός ιστορικός Α. Μπελέτσκι έγραψε:

Στον ελληνικό πολιτισμό των Ελλήνων της Αζοφικής έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας υπολείμματα του αρχαίου πολιτισμού που κάποτε άνθιζε στη μακρυνή τους πατρίδα. Τα χορωδιακά τους τραγούδια θυμίζουν περιγραφές των χορών της XVIII ραψωδίας της ομηρικής Ιλιάδας. Χαρακτηριστικό των μύθων τους είναι η βυζαντινή χροιά.»

Τα ελληνικά χωριά

Η μεγάλη αποκάλυψη ήταν οι επισκέψεις στα 25 ελληνικά χωριά. Το μεγαλύτερο μέρος των χωριών έχουν το όνομα του χωριού προέλευσης από την Κριμαία. Εδώ θα συναντήσουμε την δεύτερη Γιάλτα, την Παλιά Κριμαία κ.λπ. Υπάρχουν όμως χωριά που έχουν ονόματα δανεισμένα από την ελληνική παράδοση όπως Κωνσταντινούπολη και Μακεδόνοφκα. Επισκεφτήκαμε τα χωριά: Κριμινιόφκα (Τσαρντακλή), Στάρι Κριμ, Σαρτανά, Μάγκους, Γιάλτα και Ουρζούφ.

Σε όλα τα χωριά οι κάτοικοι υποδέχτηκαν τους ομοεθνείς αδελφούς από την Ελλάδα με την πατροπαράδοτη ελληνική φιλοξενία. Πάντα υπήρχε στην υποδοχή το παραδοσιακό ψωμί και αλάτι του καλωσορίσματος ενώ η ευχή του τόπου «¨Ολα καλά και πάντα καλά» συνόδευε τις εκδηλώσεις. Η έκπληξη παντού ήταν τα ελληνόπουλα που χόρευαν και τραγουδούσαν τους νεοελληνικούς σκοπούς και η ορατή προσπάθεια παντού να διδάξουν και να μάθουν τη νέα ελληνική γλώσσα.

Για τις προσπάθειες αυτές η Πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας και αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού Αλεξάνδρα Προτσένκο είπε:

«Ο Ελληνισμός εδώ πέρασε πολλές δυσκολίες μέχρι να μπορέσει να εκφράσει ελεύθερα, χωρίς φόβο, την ελληνική του ταυτότητα. Ο κύριος σκοπός της Ομοσπονδίας μας είναι να δοθεί η ευκαιρία στα παιδιά μας να αποκτήσουν τη γνώση της νέας ελληνικής γλώσσας για να αισθάνονται εντονότερα την ελληνική ταυτότητα. Αυτό που έχασαν τρεις γενιές Ελλήνων ας βοηθήσουμε να το αποκτήσουν τα παιδιά μας. Έχουμε ήδη καταρτήσει πρόγραμμα για την αναγέννηση της ελληνικής γλώσσας που προβλέπει όλες τις φάσεις μέχρι το έτος 2.000».

Οι προτάσεις των Ελλήνων της Ουκρανίας

Οι Έλληνες της Ουκρανίας είναι ήδη οργανωμένοι σε πλήθος πρωτοβάθμιων συλλόγων. Έχουν ήση συγκροτήσει το δευτεροβάθμιο όργανό τους, την Ομοσπονδία Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας και δραστηριοποιούνται δυναμικά για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων του ελληνικού πληθυσμού της Ουκρανίας και για την αναγέννηση του ελληνικού πολιτισμού. Έχουν ήδη καταρτίσει μακρόπνοο πρόγραμμα δράσης με στόχο την ανάπτυξη του εθνικού πολιτισμού για την περίοδο 2.000.

Στο πρόγραμμα διαβάζουμε:

«Η ανάπτυξη του εθνικού ελληνικού πολιτισμού στοχεύει σε αναγέννηση των πολιτιστικών παραδόσεων του ελληνικού λαού και στην εκπαίδευση των διανοουμένων. Στη βάση της έχει τις τρισχιλιόχρονες παραδόσεις του ελληνικού πολιτισμού και υπηρετεί το στόχο της ανάπτυξης ενός επιστημονικού δυναμικού και της εθνικής αυτοσυνείδησης του ελληνικού λαού της Ουκρανίας. Οι θεμελιώδεις άξονες του προγράμματός μας είναι:

• η αναγέννηση και η ανάπτυξη του εθνικού επιπέδου των Ελλήνων
• η ανάπτυξη του γενικού μορφωτικού επιπέδου του ελληνικού λαού,
• η ανάπτυξη καλών σχέσεων με όλους τους υπόλοιπους λαούς της Ουκρανίας,
• η αρμονική συνύπαρξη του εθνικού ελληνικού πολιτισμού με τον πολιτισμό των άλλων εθνικοτήτων της Ουκρανίας,
• οργανική σύνδεση της ανάπτυξης του εθνικού ελληνικού πολιτισμού με την επιστημονική έρευνα».

Ιδιαίτερη έμφαση έδωσαν οι εκπρόσωποι της Ομοσπονδίας στο Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού επισημαίνοντας ότι το Παράρτημα το οποίο λειτουργεί στην Οδησσό δεν μπορεί να καλύψει τις πολιτιστικές ανάγκες του ελληνισμού της Ουκρανίας, εφόσον απέχει περίπου 700 χιλιόμετρα από τις περιοχές συμπαγούς εγκατάστασής τους. Πρότειναν την μεταφορά μέρους των δραστηριοτήτων στη Μαριούπολη και στη στέγασή τους στο νεοκλασσικό κτίριο που παραχώρησε ο δήμος της πόλης στην Ομοσπονδία. Τόνισαν ότι η πολιστιστική παρέμβαση στην ουκρανική κοινωνία θα είναι αποτελεσματικότερη εάν βασιστεί στον ελληνικό πληθυσμό, ο οποίος είναι πλήρως ενσωματωμένος στη χώρα αυτή και διαθέτει σημαντική διανόηση και προσβάσεις.

Τα συμπεράσματα του Συνεδρίου

Το Συνέδριο ήταν ένα σημαντικό επιστημονικό γεγονός εφόσον συναντήθηκαν οι Έλληνες επιστήμονες με τους Ουκρανούς συναδέλφους τους και είχαν την ευκαιρία να αντιληφθούν την πολύ σοβαρή επιστημονική δουλειά που γίνεται στην Ουκρανία για την ιστορία του ελληνισμού της περιοχής.

Το Συνέδριο "Ελλάδα-Ουκρανία: Η εμπειρία των φιλικών σχέσεων και οι προοπτικές συνεργασίας" που έλαβε χώρα από 24-26 Μαϊου 1996, κάλυψε πολλές ενότητες θεμάτων: Την αρχαία ιστορία και αρχαιολογία, την ιστορία των Ελλήνων της Ουκρανίας, τις ελληνο-ουκρανικές σχέσεις, τη φιλοσοφία, τα εκπαιδευτικά και διδακτικά προβλήματα, τη γλωσσολογία, τις φιλολογικές σπουδές, τα εθνογραφικά προβλήματα, οικολογικά προβλήματα κ.λπ.

Περισσότεροι από 150 επιστήμονες από την Ελλάδα και την Ουκρανία παρουσίασαν τις εργασίες τους στα παράλληλα τραπέζια που οργανώθηκαν.

Στο τέλος κατατέθησαν προτάσεις και εξήχθησαν συμπεράσματα. Τα κυριώτερα από αυτά είναι τα εξής:

• να θεσμοθετηθούν, ανά διετία, οι επιστημονική συναντήσεις,
• να μονιμοποιηθεί ο ελληνο-ουκρανικός επιστημονικός διάλογος με την έκδοση περιοδικού,
• να ιδρυθεί στο Ανθρωπιστικό Ινστιτούτο Μαριούπολης επιστημονικό και πολιτιστικό κέντρο για τη συστηματικότερη μελέτη της ιστορίας και του πολιτισμού των Ελλήνων της Αζοφικής,
• να εκδοθεί βιογραφικό λεξικό για τους Έλληνες της Ουκρανίας,
• να εκδοθεί πλήρες λεξικό των ελληνικών τοπωνυμίων της νοτιο-δυτικής Ουκρανίας,
• να εκπονηθεί σειρά μαθημάτων για φοιτητές με θέμα τις ελληνο-ουκρανικές σχέσεις,
• να εκδοθεί βιβλίο για τις σταλινικές διώξεις της περιόδου 1937-1938 κατά των Ελλήνων της Ουκρανίας,
• να μελετηθούν συστηματικά οι εκτοπίσεις στη Σιβηρία των Ελλήνων της Κριμαίας,
• να δημιουργηθεί ενιαία επιστημονική-ερευνητική ομάδα για τις αρχαιολογικές έρευνες στην Ουκρανία και στην Ελλάδα,
• να συντονιστούν όλες οι έρευνες που στοχεύουν στη διερεύνηση του φαινομένου των ελληνικών διαλέκτων της Αζοφικής,
• να οργανωθούν ειδικά σεμινάρια για τις ελληνικές διαλέκτους,
• να οργανωθούν ετήσιες γλωσσολογικές συναντήσεις του Πανεπιστημίου του Ντονιέτσκ με τα ελληνικά Πανεπιστήμια κ.λπ.

Ενδιαφέρον είχαν οι προτάσεις για κοινή οικολογική δράση μεταξύ των Ελλήνων και των Ουκρανών όσον αφορά την μελέτη των περιβαλλοντικών προβλημάτων.

Στο Συνέδριο παραβρέθηκε και ο αντιπρόεδρος της Ουκρανικής κυβέρνησης κ. Κούρας, ο οποίος ζήτησε την στενότερη συνεργασία των ελληνικών πανεπιστημίων με το Ανρωπιστικό Ινστιτούτο της Μαριούπολης με στόχο να αποτελέσει το τελευταίο το επίσημο ακαδημαϊκό κέντρο του ελληνισμού στην Ουκρανία.

Στο Συνέδριο έλαβαν μέρος και εκπρόσωποι όλων των ελληνικών ομοσπονδιών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης (Ρωσία, Γεωργία κ.λπ.). Εξέθεσαν τους προβληματισμούς τους και τις προτάσεις του για την μεγιστοποίηση της ελληνικής πολιτισμικής παρέμβασης στον παρευξείνιο χώρο.

Προτάσεις προς το ΙΕΠ

Το Συνέδριο της Μαριούπολης και η ευαισθητοποίηση των ανθρώπων της Ελλάδας είναι ένα παρήγορο σημάδι ότι επιτέλους θα ξεκινήσει η πραγματοποίηση μακρόπνοοων και εμπνευσμένων προγραμμάτων σε μια περιοχή που ανέκαθεν συνιστούσε φιλικό χώρο προς τον ελληνισμό.

Όσον αφορά της δραστηριοποίηση του Ι.Ε.Π. στον χώρο της πρώην Σοβιετικής Ένωσης προτείνω τα εξής:

1. Για την Ουκρανία: Μεταφορά μέρους των δραστηριοτήτων του Παραρτήματος Οδησσού στη Μαριούπολη ή στο Κίεβο. Να αναπτυχθεί συνεργασία με το Ανθρωπιστικό Ινστιτούτο της Μαριούπολης, το οποίο αποτελεί τον βασικό φορέα διάδοσης της νέας ελληνικής γλώσσας στην Ουκρανία.
   
   Στα πλαίσια του Συνεδρίου οι διοργανωτές ζήτησαν από το ΙΕΠ να συμβάλλει με κάποιο ποσό στα έξοδα που ήδη έχουν γίνει και να προσκαλέσει τον καθηγητή Κωνσταντίνο Μπαλαμπάνοφ καθώς και τον πρύτανη του πανεπιστημίου του Ντονιέτσκ, παράρτημα του οποίου αποτελεί το Ανθρωπιστικό Ινστιτούτο, για συνομιλίες.

1. Για τη Ρωσία: Να επιδιωχθεί πολιτιστική παρέμβαση μέσω της ενίσχυσης της πανεπιστημιακών τμημάτων νέας ελληνικής που υπάρχουν στο Κρασνοντάρ και το Πετιγόρσκ. Να χρησιμοποιηθεί ως βάση για ανάπτυξη ελληνικής πολιτισμικής δραστηριότητας το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο "Αριστοτέλης" το οποίο εδρεύει στη Σταυρούπολη του Βόρειου Καυκάσου και βρίσκεται στο επίκεντρο μιας πολύ σημαντικής ελληνικής παρουσίας. Στο χώρο αυτό η Ελλάδα έχει σημαντικά συμφέροντα εφόσον κατοικεί μια πολυάριθμη και οικονομικά εύρωστη ελληνική κοινότητα (περίπου 150.000 άτομα). Επίπλέον χώρος αυτός, τόσο η Περιφέρεια Κρασνοντάρ όσο και η Περιφέρεια Σταυρούπολης που βρίσκονται στο ρωσικό νότο αποτελούν πολύ σημαντικό πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο ολόκληρης της Ρωσίας.
2. Για τον Καύκασο: Να ενισχυθεί το τμήμα νέας ελληνικής του Πανεπιστημίου της Τιφλίδας καθώς και οι πολιτιστικές δραστηριότητες της Ομοσπονδίας Ελληνικών Συλλόγων Γεωργίας.
3. Για την Κεντρική Ασία: Να επιδιωχθεί η δημιουργία Παραρτήματος του ΙΕΠ στην Τασκένδη, πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν. Ο χώρος της Κεντρικής Ασίας έχει τεράστια πολιτική και οικονομική σημασία. Παρότι είχε ήδη αρχίσει μιας μεγάλης έκτασης διείσδυση της Τουρκίας, εν τούτοις υπάρχει αυξημένη δυνατότητα για ελληνική παρουσία. Η ελληνική παρουσία μπορεί να βασιστεί στην ύπαρξη ελληνικών κοινοτήτων αλλά και στο θρύλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου που έχει ενσωματωθεί στις λαϊκές παραδόσεις των χωρών αυτών. Έδρα του Παραρτήματος της Τασκένδης μπορεί να είναι το οίκημα που στεγάζει το Σύλλογο των Ελλήνων της πόλης. Το οίκημα βρίσκεται στην καρδιά της πόλης και μπορεί να προσφερθεί από τους εκεί Έλληνες.
4. Ερευνητική Δράση: Το ΙΕΠ θα έπρεπε να αναλάβει ερευνητική δραστηριότητα για την διάσωση των τεκμηρίων της ελληνικής παρουσίας στον παρευξείνιο χώρο. Έτσι για παράδειγμα μπορεί να αναλάβει την μεταφορά στην Ελλάδα με μικροφίλμς όλων των πολύ σημαντικών ελληνικών εφημερίδων που έβγαιναν στην περιοχή και βρίσκονται σήμερα σε μουσεία και αρχεία της Μόσχας. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας προσπάθειας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια για την προβολή του ΙΕΠ είτε με εκδόσεις είτε με εκθέσεις.

• να εκδοθεί πλήρες λεξικό των ελληνικών τοπωνυμίων της νοτιο-δυτικής Ουκρανίας,
• να εκπονηθεί σειρά μαθημάτων για φοιτητές με θέμα τις ελληνο-ουκρανικές σχέσεις,
• να εκδοθεί βιβλίο για τις σταλινικές διώξεις της περιόδου 1937-1938 κατά των Ελλήνων της Ουκρανίας,
• να μελετηθούν συστηματικά οι εκτοπίσεις στη Σιβηρία των Ελλήνων της Κριμαίας.

---------------------

Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας-συγγραφέας. Υπηρέτησε στη Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού και στο Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού. Η μελέτη του «Παρευξείνιος Διασπορά. Οι ελληνικές εγκαταστάσεις στις βορειοανατολικές ακτές του Εύξεινου Πόντου» βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών.