Ένα επίκαιρο οδοιπορικό: Έλληνες της Μαριούπολης - Η Ελλάδα μέσα τους

Ο ελληνισμός στην περιοχή της Αζοφικής έχει μακρά ιστορία. Η αρχαία Ταυρίδα, η περιοχή δηλαδή της σημερινής Κριμαίας κατοικήθηκε από Έλληνες από τον 6ο με 7ο αιώνα πΧ. Μετά από τόσους αιώνες και παρά τους πολέμους, τις δυσκολίες και τις διώξεις που υπέστη από το σταλινικό καθεστώς, ο Ελληνισμός της Αζοφικής παραμένει ένα δυναμικό κομμάτι της σημερινής Ουκρανίας, ζωντανό, ενεργό και αγαπητό.

...“Δύο φορές είπα τόπος πηγής,

Τόπος του γένους δεν μπορώ...

Μ΄ αυτόν αναπνέω και ζω!”...

Από το ποίημα Ελλάδα μου, της Αναστασίας Παπούς

Ο ελληνισμός στην περιοχή της Αζοφικής έχει μακρά ιστορία. Η αρχαία Ταυρίδα, η περιοχή δηλαδή της σημερινής Κριμαίας κατοικήθηκε από Έλληνες από τον 6ο με 7ο αιώνα πΧ. Μετά από τόσους αιώνες και παρά τους πολέμους, τις δυσκολίες και διώξεις που υπέστη από το σταλινικό καθεστώς, ο Ελληνισμός της Αζοφικής παραμένει ένα δυναμικό κομμάτι της σημερινής Ουκρανίας, ζωντανό, ενεργό και αγαπητό.

Ο Ελληνισμός της Κριμαίας αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε χωρίς να έχει ιδιαίτερες σχέσεις με την Ελλάδα, κατά το παρελθόν. Η Μαριούπολη γεννήθηκε το 1778 όταν η Αικατερίνη η Β΄ της Ρωσίας έστειλε τους Έλληνες της Κριμαίας να εγκατασταθούν αρχικά στην περιοχή της Ζαπορίζια και τελικά εκεί που βρίσκονται σήμερα στην βόρεια πλευρά της Αζοφικής, για να γλιτώσουν τον εξισλαμισμό και τον εκταταρισμό από τους Τάταρους. (Η Κριμαία μέχρι το 1774 ήταν ταταρικό χανάτο υποτελές στο σουλτάνο) Τη “μεγάλη έξοδο” ανέλαβε ο τότε Μητροπολίτης της περιοχής Ιγνάτιος Κοζαδίνος, με καταγωγή από την Κύθνο, και την εγκατάστασή τους στην σημερινή Μαριούπολη ο αξιωματικός του ρωσικού στρατού και ευνοούμενος της Αικατερίνης Αλεξάντρ Σουβόροφ.

Βέβαια υπάρχουν πλέον αρκετά στοιχεία που συνηγορούν στο ότι η Αικατερίνη δεν το έκανε από την καλή της την καρδιά ή γιατί δεν ήθελε να υποδουλωθούν οι Έλληνες. Η Κριμαία τότε είχε περάσει σε ρωσική επιρροή αλλά εξακολουθούσε να είναι ταταρικό χανάτο. Έλληνες και Αρμένιοι ήταν αυτοί που έλεγχαν την οικονομική δραστηριότητα της χερσονήσου και απομακρύνοντας τους, η Ρωσία ήθελε να οδηγήσει του Τάταρους στο να εξαρτώνται οικονομικά από αυτή με σκοπό τον απόλυτο έλεγχο τους. Γι αυτό και υπάρχουν μαρτυρίες ότι η εκκένωση της Κριμαίας από τους Έλληνες σε πολλές περιπτώσεις έγινε με τη βία, υπήρξαν και θύματα ενώ πάρα πολλοί Έλληνες εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και κρύφτηκαν στα βουνά και στα δάση για να μην φύγουν από τα πατρογονικά τους εδάφη.

Πάρα πολλοί υιοθέτησαν το ισλάμ και έγιναν Τάταροι προκειμένου να μην φύγουν.

Σήμερα από τη Ζαπορίζια μέχρι τη Μαριούπολη (μια απόσταση περίπου 200 χιλιομέτρων) μπορείς να δεις ακόμη και στη μέση του πουθενά, σε μικρά χωριά, μαγαζιά και κτίρια με Ελληνικά ονόματα, γραμμένα στα ελληνικά. Στη Μαριούπολη δε, τα ελληνικά ονόματα και οι επιγραφές βρίσκονται παντού και ακόμη και σε δημόσια κτίρια θα δει κανείς ονόματα και επιγραφές σε τρεις γλώσσες. Ρωσικά, Ουκρανικά και ελληνικά.

Κάνουμε αυτή την αναδρομή γιατί είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς πως ο ελληνισμός της Μαριούπολης δεν μοιάζει με τον ελληνισμό της υπόλοιπης διασποράς που είναι προϊόν οικονομικής μετανάστευσης κυρίως, τον προηγούμενο αιώνα.

Πρόκειται για μια ελληνική παροικία με ιστορία αιώνων, που εξελίχθηκε παράλληλα και διατήρησε την ελληνική εθνική συνείδηση και την ελληνική γλώσσα μέσα από διάφορες διαλέκτους.

Με την έξοδο ( σε επίσημα ρωσικά έγγραφα της εποχής ωστόσο αναφέρεται ως έξωση) έφυγαν περίπου 18.000 Έλληνες προς την περιοχή της Μαριούπολης και του Ροστόβ.

Σήμερα μόνο στην περιοχή της Μαριούπολης ζουν βάσει της απογραφής του 2001, 90.000 Έλληνες αλλά όπως λέει στο CNN Greece η πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας κυρία Αλεξάνδρα Προτσένκο - Πισατζή, είναι πολύ περισσότεροι καθώς δεν έχουν καταγραφεί πάρα πολλοί Ουκρανοί ελληνικής καταγωγής, από μικτούς γάμους αλλά και για άλλους λόγους που έχουν να κάνουν με την τραυματική εμπειρία του υπαρκτού σοσιαλισμού όταν πάρα πολλοί Έλληνες εξορίστηκαν ή εκτελέστηκαν με τις δίκες της Μόσχας το 1937-38.

“Παλιότερα ήταν ντροπή να πεις ότι είσαι Έλληνας. Στο σχολείο μαθαίναμε ρώσικα και στα χωριά μας μόνο και στο σπίτι μιλάγαμε την διαλεκτό μας” θα πει η κυρία Προτσένκο.

Μετά το 1937 η ελληνική παροικία κυνηγήθηκε από τον Στάλιν, τα ελληνικά σχολεία έκλεισαν και άρθηκε η αυτονομία των ελληνικών σοβιετικών περιοχών.

Αυτό σαφώς επηρέασε και την επιβίωση της ελληνικής γλώσσας στην περιοχή για την οποία θα πούμε παρακάτω.

Με βάση τα στοιχεία που έχει η Ομοσπονδία από όλους τους συλλόγους, στην Ουκρανία σήμερα ζουν περίπου 240.000 πολίτες ελληνικής καταγωγής και πάνω από 150.000 ζουν στην ευρύτερη περιοχή της Μαριούπολης και της περιφέρειας του Ντανιέτσκ.

Αυτή είναι μια ακόμη τραυματική εμπειρία για τον ελληνισμό της περιοχής, καθώς η περιφέρεια του Ντανιέτσκ μετά τα γεγονότα του 2014 ελέγχεται από τους αυτονομιστές του Ντονμπάς και πολλά ελληνικά χωριά βρίσκονται στην εμπόλεμη ζώνη σχεδόν αποκλεισμένα.

Σήμερα υπάρχουν όπως λέει η κυρία Προτσένκο 48 χωριά στην περιοχή με ελληνικές ρίζες. Η γλώσσες που μιλούν στα χωριά αυτά είναι τα ρουμέικα και τα ουρούμ. Σε 33 από τα 48 αυτά χωριά μιλούν τα ρουμέικα με μικρές διαφορές ενώ σε 15 χωριά τα ουρούμ τα οποία είναι τατάρικη διάλεκτος με στοιχεία ελληνικών. Τα ρουμέικα είναι ελληνική διάλεκτος με στοιχεία αρχαίων ελληνικών, ποντιακής διαλέκτου και φυσικά πολλά δάνεια από τα ρωσικά. Με λίγη προσπάθεια πάντως μπορεί κάποιος που μιλά νέα ελληνικά να συνεννοηθεί με κάποιον που μιλά τα ρουμέικα.

Τη γλώσσα αυτή την μιλούν πλέον οι μεγαλύτεροι σε ηλικία καθώς η νέα γενιά μιλά και μαθαίνει τα νέα ελληνικά.

Στο μουσείο της Σαρντανά μπορεί να δει κανείς βιβλία στην ρουμέικη γλώσσα, γραμμένα βέβαια με κυριλλικό αλφάβητο καθώς αυτό επιβαλλόταν επί Σοβιετικής Ένωσης.

Όπως λέει στο CNN Greece η κυρία Νάντια Τσαπνή, πρόεδρος της κοινότητας των Ελλήνων της Μαριούπολης, “μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Έλληνες σηκώσαμε το κεφάλι μας και ανοιχτά πλέον δηλώναμε ότι είμαστε Έλληνες, οργανωθήκαμε σε συλλόγους και το πρώτο θέμα που συζητούσαμε ήταν η γλώσσα.

Υπήρχε έντονη συζήτηση και στο τύπο αλλά και μεταξύ μας για τη διατήρηση της γλώσσας μας. Πολλοί επέμεναν ότι έπρεπε να μαθαίνουμε την δική μας γλώσσα. Αλλά ποια γλώσσα να μάθουμε. Τα ρουμέικα έχουν πέντε διαλέκτους. Από την άλλη ξέρετε ότι μια μεγάλη ομάδα Ελλήνων της Αζοφικής μιλούν την τατάρικη διάλεκτο, τα ουρούμι που στη γλώσσα τους σημαίνει ρωμέικα. Μετά από πολλές συζητήσεις καταλήξαμε ότι πρέπει να μαθαίνουμε τα νέα ελληνικά. Αυτή είναι ελληνική γλώσσα σήμερα και έτσι ξεκινήσαμε να απευθυνθούμε στις επίσημες αρχές τις Ουκρανίας να μπουν τα νέα ελληνικά στο επίσημο πρόγραμμα.

Ξεκινήσαμε να διδάσκουμε προαιρετικά τα ελληνικά στα σχολεία και είχαμε προβλήματα γιατί δεν είχαμε δασκάλους. Αν ερχόσασταν εδώ το 1990 δεν θα βρίσκατε κανέναν να μιλά ελληνικά. Οργανώσαμε τότε ένα συνέδριο, το 1991 και είχε έρθει ένα καθηγητής του πανεπιστημίου Ιωαννίνων Βασίλειος Κύρκος με μια ομάδα και του εκθέσαμε τα προβλήματα μας. Όταν επέστρεψε στα Ιωάννινα λάβαμε πρόσκληση πέντε άτομα να πάμε για οχτώ μήνες στο πανεπιστήμιο και να κάνουμε νέα ελληνικά. Έτσι ήμασταν οι πρώτοι που γυρίσαμε με μια σχετικά καλή γνώμση της ελληνικής και σιγά σιγά τα πράγματα πήραν το δρόμο τους.

Μετά στο πανεπιστήμιο της Μαριούπολης τα ελληνικά μπήκαν ως υποχρεωτικό μάθημα στις φιλολογικές σχολές και το 1996 ιδρύθηκε και η έδρα ελληνικών σπουδών.”

Αυτό που θα δει με λίγα λόγια κανείς σήμερα στη Μαριούπολη και στην ευρύτερη περιοχή όσων αφορά την ελληνική γλώσσα και την ελληνική παρουσία είναι αποτέλεσμα αυτών των ανθρώπων που εργάστηκαν με τις δικές τους δυνάμεις, με τη μικρή βοήθεια του ελληνικής πολιτείας και την σημαντική βοήθεια κάποιων επιχειρηματιών όπως ο Παντελής Μπούμπουρας.

Στο σχολείο της Σαρτανά, οι περισσότεροι καθηγητές μιλούν ελληνικά. Στην τάξη που μπήκαμε την τώρα του μαθήματος των ελληνικών διαπιστώσαμε ότι δεν έχουν όλα τα παιδιά ελληνική καταγωγή. Ωστόσο η επιρροή και το ενδιαφέρον για τα ελληνικά και την Ελλάδα είναι πολύ έντονο.

Όπως λέει στο CNN Greece η κυρία Ελένη Ντόμπρα, καθηγήτρια και υπεύθυνη για εκπαιδευτικά θέματα της ομοσπονδίας Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας, υπάρχουν αυτή τη στιγμή τρία σχολεία στα οποία γίνεται ειδική εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και σε όλα τα σχολεία της περιοχής διδάσκεται ως δεύτερη ξένη γλώσσα από την πέμπτη τάξη του δημοτικού μέχρι το τέλος του αντίστοιχου λυκείου. Από φέτος ξεκινά η εκμάθησή τους από την πρώτη δημοτικού.

Ο ελληνισμός της Αζοφικής, τα τελευταία τέσσερα χρόνια βρίσκεται σε δύσκολη θέση λόγω της κατάστασης στην ανατολική Ουκρανία η οποία ελέγχεται από ρωσόφωνους αυτονομιστές. Ένας μεγάλος αριθμός ελληνικών χωριών βρίσκεται στην εμπόλεμη ζώνη με ότι αυτό σημαίνει τόσο για την ασφάλεια και τις μετακινήσεις όσο και για τα απλά καθημερινά πράγματα αυτών των ανθρώπων.

Η ελληνική κοινότητα κρατά χαμηλό προφίλ, αποφεύγει τις εντάσεις και προσπαθεί να βοηθά όσο μπορεί τα χωριά της εμπόλεμης περιοχής.

Η κατάσταση στην περιοχή της Μαριούπολης έχει ηρεμήσει τους τελευταίους μήνες και το μόνο που θυμίζει ότι λίγο πιο βόρεια υπάρχει πόλεμος χαμηλής έντασης, είναι κάποια μπλόκα στους δρόμους.