FOCUS

Ουκρανία: Πώς η «χρήσιμη» ακροδεξιά, μετατράπηκε σε εθνικιστικό -και όχι μόνο- εφιάλτη

Ανανεώθηκε: Κυριακή, 27 Φεβρουαρίου 2022 10:07

Το πολύ σύνθετο παζλ της ουκρανικής κρίσης έχει πολλά φανερά κομμάτια, τόσο φανερά που «βγάζουν μάτι», αλλά και πολλά μικρότερα ή τέλος πάντων όχι τόσο κραυγαλέα.

Ένα από αυτά είναι το ζήτημα της ουκρανικής ακροδεξιάς, των «ναζί», όπως τους αποκαλούν οι Ρώσοι, που έδωσαν ένα πρώτης τάξεως πάτημα στον Πούτιν να διεκδικήσει το ρόλο του προστάτη των πληθυσμών στις ρωσόφωνες ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας.

Η αλήθεια είναι -μόνο αλήθειες εδώ- ότι ανεξάρτητα από τους χειρισμούς του Πούτιν, η ακροδεξιά αυτή όχι μόνο υπάρχει, αλλά για την Ουκρανία μετατράπηκε σε έναν εσωτερικό εφιάλτη ο οποίος απλώς κρυβόταν τα τρία τελευταία χρόνια «κάτω από το χαλάκι» της κυβέρνησης Ζελένσκι.

Αλλά και του υπόλοιπου κόσμου, ο οποίος ξέχασε πολύ βολικά τα όσα συνέβησαν την περίοδο της κρίσης της Κριμαίας, με τους ακροδεξιούς να καίνε τον κόσμο ζωντανό, και θεώρησε το ζήτημα ένα «εσωτερικό ουκρανικό πρόβλημα».

Ένα πρόβλημα που έγινε πιο αισθητό από ποτέ στην Ουκρανία, ή μάλλον έγινε επιτέλους αισθητό, πριν από τρία χρόνια, λίγο πριν τις εκλογές της 21ης Απριλίου 2019, όταν οι ακροδεξιές και υπερεθνικιστικές ομάδες και φράξιες της χώρας βγήκαν στους δρόμους, με την κυβέρνηση ανίκανη να τις ελέγξει.

Η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ουκρανία είναι ένα χρήσιμο μάθημα για τις χώρες όχι μόνο του πρώην ανατολικού μπλοκ, αλλά και της Δύσης.

Όταν το «δίκαιο» περνάει στα χέρια των νεοναζί και οι υπόλοιποι κοιτάμε αμήχανοι

Τις παραμονές των εκλογών του 2019, το Κίεβο και οι άλλες μεγάλες πόλεις της χώρας έβραζαν. Οι πορείες χιλιάδων ακροδεξιών ήταν πολύ συνηθισμένο θέαμα, όπως ήταν και η βία στους δρόμους.

Υπερεθνικιστές συγκρούονταν καθημερινά με τις αστυνομικές δυνάμεις, διαδηλώνοντας κατά του τότε Προέδρου Πέτρο Ποροσένκο, που ήταν υποψήφιος για δεύτερη θητεία.

Το οξύμωρο, το οποίο δεν είναι καθόλου άγνωστο και σε μας εδώ στη Δύση, είναι ότι οι νεοναζί -διότι περί τέτοιων επρόκειτο- εμφανίζονταν ως προστάτες του δικαίου και πολέμιοι της διαφθοράς, η οποία όντως μαστίζει διαχρονικά το πολιτικό σύστημα της χώρας.

Ήταν με λίγα λόγια οι εκφραστές του κοινού αισθήματος αγανάκτησης, διαμαρτυρίας και αντίδρασης. Το έχουμε δει να συμβαίνει και στην Ελλάδα.

Τότε, οι πρέσβεις των 7 ανεπτυγμένων χωρών του πλανήτη έστειλαν μια κοινή επιστολή στο υπουργείο Εσωτερικών της Ουκρανίας, «εκφράζοντας την ανησυχία τους» για την άνοδο της ακροδεξιάς, αλλά και την ενεργή δράση της. Ήταν το καλύτερο που μπορούσε να κάνει ο υπόλοιπος κόσμος, να «εκφράσει την ανησυχία του».

Αυτό, φυσικά και θέτει τη διεθνή πολιτική και διπλωματία προ των ευθυνών της και για πολλοστή φορά επαναφέρει στο προσκήνιο το ίδιο ερώτημα:

Πότε είναι θεμιτό να παρεμβαίνει κανείς με μέτρα πίεσης και ποια είναι στην πραγματικότητα η «κόκκινη γραμμή» που δεν μπορείς και δεν πρέπει να ξεπερνάς αναφορικά με τα εσωτερικά θέματα μιας χώρας;

Έχει αποδειχθεί ότι αποτύχαμε παταγωδώς να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, καθώς οι παρεμβάσεις της διεθνούς κοινότητας παραμένουν μια εξαιρετικά ad hoc υπόθεση.

Πίσω στην Ουκρανία, όμως.

Πώς δημιουργήθηκε και γιγαντώθηκε όλη αυτή η ακροδεξιά στην Ουκρανία και πώς γύρισε μπούμπεραγκ σε εκείνους που τη δημιούργησαν; Έχει πολύ ενδιαφέρον και δεν απέχει -με διαφοροποίηση στις λεπτομέρειες- από άλλες περιπτώσεις, όπως τη δημιουργία σε μεγάλο μέρος της ισλαμικής τρομοκρατίας στο Αφγανιστάν.

Η ιστορία μπορεί να μην είναι γραμμική, έχει όμως μοτίβα. Επαναλαμβανόμενα. Αν δεν μάθεις από ένα μοτίβο, είναι δεδομένο ότι θα το αφήσεις να συμβεί ξανά. Και ξανά.

Γεννώντας αυτό που σε σκοτώνει

Τους ακροδεξιούς δημιούργησε στην Ουκρανία το ίδιο το πολιτικό σύστημα εναντίον του οποίου στράφηκαν αυτοί όταν έγιναν αρκετά δυνατοί.

Ο υπερεθνικιστές έπαιξαν κομβικό ρόλο στον πόλεμο της κεντρικής ουκρανικής διοίκησης εναντίον των φιλο-Ρώσων αυτονομιστών, στην Ανατολή. Τότε ήταν αναγκαίοι και το επίσημο κράτος όχι απλώς τους ανεχόταν, αλλά τους εξόπλιζε κιόλας. Μόλις γιγαντώθηκαν, όμως, άρχισαν να πιέζουν όλο και περισσότερο για αλλαγές που δεν συνάδουν ακριβώς με τα δημοκρατικά ιδεώδη.

Σε μια σειρά κινήσεων που έχουν βασικά ως στόχο την επίδειξη δύναμης, τα τελευταία χρόνια ακροδεξιές ομάδες έχουν εισβάλει σε καταυλισμούς Ρομά, έχουν επιτεθεί σε διαλέξεις για το Ολοκαύτωμα και έχουν δείρει βετεράνους που τάχθηκαν υπέρ της Ρωσίας. Και όποιον τάχθηκε υπέρ της Ρωσίας γενικά.

Όλες αυτές οι ομάδες έχουν μια αυστηρή, στρατιωτικού τύπου δομή και πειθαρχία και πολλά από τα μέλη τους έχουν μεγάλη πολεμική πείρα από τον πόλεμο στην ανατολή.

Η μονη τύχη της Ουκρανίας, ήταν ότι οι ακροδεξιές ομάδες απέτυχαν να ενωθούν πίσω από κάποιον από τους πολιτικούς υποψήφιους για την προεδρία, ή να δημιουργήσουν το δικό τους υποψήφιο. Παρόλα αυτά καμία από τις πολιτικές ηγεσίες των τελευταίων ετών δεν μπόρεσε -ή δεν θέλησε- να διαχειριστεί το πρόβλημα.

Ο Άντρι Μπιλέτσκι, ηγέτης του Εθνικού Σώματος, ένα από τα μεγαλύτερα υπερεθνικιστικά γκρουπ της χώρας, ειχε δηλώσει απερίφραστα ότι οι εθνικιστές θα «γίνουν η ραχοκοκαλιά της πολιτικής άμυνας στην Ουκρανία». Τοτε, δεν άνοιξε ρουθούνι. Δίκιο είχε, όμως.

AP Photo/Felipe Dana

Η κυβέρνηση Ποροσένκο έκανε πώς δεν έβλεπε τι συνέβαινε με την ακροδεξιά, καθώς τη χρησιμοποιούσε στην ουσία σαν φόβητρο, κάποιου είδους παρακράτος για να το πούμε πιο απλά.

Όταν οι ίδιοι ακροδεξιοί στράφηκαν ενάντια στις Αρχές ήταν αργά. Ο πολιτικός αναλυτής Άντρι Γιερμολάγιεφ εξηγεί: «Η καλά οργανωμένη και επιθετική ακροδεξιά στην Ουκρανία, είναι παιδί της κυβέρνησης. Μόνο που τώρα η κυβέρνηση έχασε τον έλεγχο αυτού του παιδιού της».

Η ακροδεξιά ήρθε στο προσκήνιο στην Ουκρανία το 2014, όταν πρωτοστάτησε στην καθαίρεση του φιλο-Ρώσου Προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Η Ρωσία απάντησε προσαρτώντας την Κριμαία και υποστηρίζοντας αυτονομιστές στην ανατολή, κινήσεις που προκάλεσαν σκληρά μέτρα από τη Δύση. Χιλιάδες ακροδεξιοί πήγαν στην ανατολή για να πολεμήσουν τους Ρώσους και τους αυτονομιστές.

Από τότε η ισχύς των υπερεθνικιστών αυξήθηκε δραματικά και ραγδαία, βοηθούμενη και από τη δημόσια αγανάκτηση για τα σκάνδαλα διαφθοράς της κυβέρνησης.

Τα περισσότερα μέλη των ομάδων εκπαιδεύονται από πολύ μικρή ηλικία στις τακτικές πολέμου σε ειδικά στρατόπεδα και πλέον οι ακροδεξιοί υπολογίζεται ότι έχουν έναν ετοιμοπόλεμο «στρατό» 10.000 χιλιάδων ανθρώπων.

Πολύ συχνά τα τελευταία χρόνια παρελαύνουν στο κέντρο του Κιέβου, κρατώντας πυρσούς και φωνάζοντας συνθήματα όπως «θάνατος στους προδότες της Ουκρανίας». Συχνά οι πορείες αυτές καταλήγουν σε επεισόδια.

Παρά τις περί του αντιθέτου δηλώσεις των μελών της κυβέρνησης, έως τώρα η ακροδεξιά έχει αφεθεί ελεύθερη να κάνει ότι θέλει.

Οι ίδιοι οι ακροδεξιοί της χώρας πιστεύουν ότι η ιδεολογία τους θα επικρατήσει όχι μόνο στην Ουκρανία αλλά και σε όλη την Ευρώπη. Φέρνουν ως παράδειγμα τις κυβερνήσεις της Πολωνίας και της Ουγγαρίας και την άνοδο του ακροδεξιού κόμματος στη Γερμανία και αλλού. Οι ίδιοι έχουν επαφές με τα ευρωπαϊκά ακροδεξιά κόμματα και ομάδες και είναι πλέον γνωστό ότι ακροδεξιοί από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες πολέμησαν στην Ουκρανία.

Το πρόβλημα φεύγει όταν κάνουμε ότι δεν το βλέπουμε;

Εννοείται πως όχι. Αλλά ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έκανε ακριβώς αυτό. Και τώρα η όλη κατάσταση είναι ακόμη πιο σύνθετη, διότι όποιος μιλάει για την ακροδεξιά στην Ουκρανία, κατακρίνεται ότι δικαιολογεί τη ρωσική εισβολή. Πιθανώς το ίδιο να σκέφτεστε κάποιοι διαβάζοντας αυτό το κείμενο.

Να πούμε, όμως, ότι το να κατακρίνεις τον παραλογισμό της Ρωσίας και την κατάσταση στην Ουκρανία ταυτόχρονα, δεν είναι δύο αμοιβαίως αποκλειόμενα πράγματα.
Ναι, η ύπαρξη οργανωμένων ακροδεξιών, όπως το περίφημο κίνημα του Αζόφ, στην Ουκρανία, χρησιμοποιείται σαν πάτημα για την επιθετικότητα του Πούτιν. Άλλο το τι συμβαίνει, όμως, και άλλο το πώς χρησιμοποιείται.

Η απόλυτη αδυναμία και του Ζελένσκι να ελέγξει και να πατάξει τον ακραίο εθνικισμό στην Ουκρανία, σταδιακά έφερε το «στρατό» του Αζόφ σε ένα σχεδόν επίσημο στάτους. Τα μέλη του αυτοσυστήνονται ως «πατριώτες βετεράνοι» και μέχρι το 2021 απολάμβαναν πλήρους ελευθερίας κινήσεων, καθώς ο σκιώδης αρχηγός τους, ο Αρσέν Αβάκοφ διατελούσε υπουργός Εσωτερικών.

Ο Αβάκοφ παραιτήθηκε από το υπουργείο τον Ιούλιο του 2021 και οι εθνικιστές μαζεύτηκαν. Λίγο. Αυτό που ακολούθησε είναι ακόμη πιο ανησυχητικό όμως. Το στρατιωτικό σκέλος τους, το Σύνταγμα Αζόφ προσπαθεί να διαχωρήσει τη θέση του από την πολιτική εκπροσώπιση της ακροδεξιάς, το Εθνικό Σώμα, προκειμένου να θεωρηθεί επίσημος στρατός. Κανείς δεν πείθεται, αλλά και κανείς δεν νοιάζεται.

Με τους ακροδεξιούς πλέον να έχουν ενσωματωθεί στον επίσημο στρατό της χώρας, η κεντρική κυβέρνηση μπορεί να μην κινδυνεύει να χάσει από αυτούς τις εκλογές, χάνει όμως σταδιακά το σημαντικότερο: Το στράτευμα.

Και είναι απόλυτα δεδομένο ότι όταν τελειώσει ο πόλεμος με τη Ρωσία, το εθνικιστικό αίσθημα θα εκτοξευθεί κατακόρυφα και ακόμη περισσότερος κόσμος θα στραφεί προς τις ακραίες αυτές ομάδες.

Ήδη το κίνημα του Αζόφ προσπαθεί να εκμεταλευτεί την κρίση και την ανικανότητα των πολιτικών (δεν έχει καμεία σημασία αν αυτοί λέγονται Ποροσένκο, ή Ζελένσκι) προκειμένου να εμφανιστεί ως η μόνη λογική λύση σε όλα τα επίπεδα. Τους μήνες που προηγήθηκαν της εισβολής εμφανίστηκε ανοιχτά ως η μόνη δύναμη που μπορεί να προστατεύσει την Ουκρανία.

Πολλές από τις εικόνες που είδατε στα διεθνή Μέσα, και σε αυτό εδώ, των Ουκρανών πολιτών να προετοιμάζονται για τον πόλεμο, έχουν άμεση σχέση με τις ομάδες αυτές των ακροδεξιών παραστρατιωτικών. Άβολη αλήθεια, πλήν όμως αλήθεια.

Μπορεί να φοβόμαστε να μιλήσουμε για την ακροδεξιά της Ουκρανίας, επειδή η ρητορική αυτή έχει συνδεθεί με τις κινήσεις του Πούτιν, όμως η πραγματικότητα δεν φεύγει επειδή δεν μιλάς γι αυτήν. Το έκαναν οι ίδιοι οι Ουκρανοί και, όπως είδαμε δεν τους βοήθησε ιδιαίτερα.

Ο πόλεμος κάποια στιγμή θα τελειώσει, η συγκινησιακή του πλευρά θα κοπάσει, οι νεκροί τα ταφούν και η ζωή θα συνεχιστεί. Τότε η Ουκρανία θα έρθει αντιμέτωπη με μια κατάσταση η οποία ίσως είναι πιο δύσκολα διαχειρίσιμη κι απ' τον ίδιον τον Πούτιν:
Την επόμενη μέρα. Μια μέρα που θα έχει πλέον απαξιώσει εντελώς την συμβατική πολιτική -που εκφράστηκε σε μια τέτοια κοσμοϊστορική για τη χώρα στιγμή στο πρόσωπο του Ζελένσκι- και θα έχει αναδείξει ως τους απόλυτους ήρωες τα διάφορα τάγματα ασφαλείας των παραστρατιωτικών και παραπολιτικών εθνικιστικών ομάδων.

Όλα αυτά δεν είναι άγνωστα στη Δύση. Στην Ουάσινγκτον, τις Βριξέλλες, το Βερολίνο και το Λονδίνο αποτελούν εδώ και καιρό αντικείμενο ανησυχίας. Αλλά όχι δράσης. Τώρα, με την εισβολή, το ενδιαφέρον μετατοπίστηκε, αλλά το θέμα παραμένει. Και το θέμα είναι το μέλλον της Ουκρανίας, όχι μόνο ως ενός ελεύθερου, αλλά και ως ενός δημοκρατικού κράτους.

Η Ουκρανία είναι ανίκανη να ελέγξει το τέρας που η ίδια δημιούργησε και ίσως αυτό θα έπρεπε να μας προβληματίσει.

Όλους.