Σεξουαλική παρενόχληση στο Metaverse - Τι κάνουμε στην εικονική πραγματικότητα; Ό,τι κι εδώ

Ο ψηφιακός κόσμος του Metaverse, του μετά-σύμπαντος, της εικονικής πραγματικότητας, πέρα απ' όλα τα άλλα, είναι υποτίθεται και ένα καταφύγιο από τον πραγματικό κόσμο, όπως ακριβώς έχουν λειτουργήσει ως καταφύγιο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για πολύ κόσμο τα τελευταία χρόνια.

Γιατί χρειαζόμαστε καταφύγιο από το φυσικό κόσμο; Αυτό είναι ίσως η σημαντικότερη συζήτηση. Ας το κάνουμε λίγο σύντομο: Ο φυσικός κόσμος είναι σκληρός, άδικος, γεμάτος βία και ανισότητες, είναι ένας κόσμος στον οποίο -στην πραγματικότητα- πολύ λίγοι άνθρωποι μπορούν να επιβιώσουν διατηρώντας άθικτη την ψυχική και σωματική τους ακεραιότητα αλλά και τις αξίες τους.

Πέρα απ' όλα αυτά, ο εικονικός κόσμος είναι ένα σύμπαν στο οποίο μπορείς να ξεφύγεις από το σημαντικότερο: Τον εαυτό σου. Μπορείς να είσαι όποιος θες, οι συνθήκες γύρω σου να είναι όπως τις θες και γενικά όλα να είναι όπως σε κάνουν να αισθάνεσαι ασφάλεια.

Ή μήπως όχι;

Ομαδικός βιασμός στο Metaverse

Η Νίνα Τζέιν Πάτελ είναι ψυχολόγος, ζει στη Βρετανία και μπήκε στον εικονικό κόσμο του Metaverse. Η ίδια κατήγγηλε ότι μόλις 60 δευτερόλεπτα μετά, έπεσε θύμα ομαδικού βιασμού από τέσσερα αντρικά άβαταρ.

Η ίδια, μιλώντας στην εφημερίδα Ιndependent, χαρακτήρησε το όλο συμβάν «σουρεαλιστικό εφιάλτη» και είπε ότι ο βιασμός ήταν σα να της συμβαίνει στην πραγματικότητα, παρότι ήξερε ότι ήταν στο μετα-σύμπαν. Η προσομοίωση, όμως, είναι τόσο εξελιγμένη, που νοιώθεις σαν να είσαι εκεί.

Και το κυριότερο, αισθάνεσαι τα πράγματα σαν να ήσουν εκεί.

Η Πάτελ λέει ότι τα αντρικά άβαταρ της έλεγαν κατά τη διάρκεια του βιασμού «μην προσποιείσαι ότι δεν σου αρέσει», ενώ περιέγραψε συμπτώματα μετατραυματικού στρες, που παρουσιάζονται στα θύματα κανονικών βιασμών.

Η καταγγελία της Πάτελ είναι πέρα από σοκαριστική. Είναι πράγματι ένας σουρεαλιστικός εφιάλτης, ο οποίος ξεδιπλώνεται σε μια ακόμη πιο εφιαλτική αλήθεια: Το εικονικό σύμπαν είναι όντως εικονικό και θα μπορούσε να ειναι τέλειο, με μια λεπτομέρεια:

Το κατοικούν άνθρωποι.

Ένα πολύ πραγματικό victim-blaming

Οι πρώτες καταγγελίες για σεξουαλικές παρενοχλήσεις στο Horizon Worlds, την πλατφόρμα εικονικής πραγματικότητας του Meta (πρώην Facebook), ήρθαν σχεδόν με το «καλημέρα» της λειτουργίας του.

Η σεξουαλική παρενόχληση δεν είναι κάτι άγνωστο στους χρήστες (και κυρίως στις χρήστριες) των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Κατά κανόνα πρέπει να έχεις πολύ γερό στομάχι και να είσαι πολύ προσεκτική σε ένα περιβάλλον γεμάτο αρπακτικά, τα οποία στη γλώσσα των ΜΚΔ ονομάζονται για συντομία γύπες.

Μπορεί να γελάμε κάποιες γυναίκες με τους «γύπες», αλλά η σεξουαλική παρενόχληση δεν είναι καθόλου αστείο πράγμα. Πέρα από σαφής καταπάτηση των ορίων σου, είναι και πολλά άλλα πράγματα, όπως η διαιώνιση της αντίληψης μερίδας του αντρικού πληθυσμου ότι οι γυναίκες είναι απλώς θηράματα και το μόνο που ποικίλει είναι ο τροπος που θα τα πιάσεις.

Συχνά, ο τρόπος αυτός ξεφέυγει και από τα όρια του νόμιμου. Λιγότερο συχνά καταλήγει σε εγκλήματα.

Μια χρήστρια του Horizon Worlds μπήκε στην επίσημη σελίδα του και έγραψε: «Η σεξουαλική παρενόχληση είναι έτσι κι αλλιώς κάτι πολύ άσχημο, όταν όμως είσαι στην εικονική πραγματικότητα η εμπειρία είναι ακόμη πιο έντονη. Χτες το βράδυ όχι μόνο κάποιος με χούφτωσε, αλλά υπήρχαν και αρκετοί άνθρωποι τριγύρω που επικροτούσαν τη συμπεριφορά του».

Το Meta απάντησε. Με έναν δυσάρεστα αναμενόμενο τρόπο. Ο αντιπρόεδρος της πλατφόρμας είπε στο The Verge ότι το συμβάν είναι «μεμονωμένο» (σ.σ που δεν είναι) και ότι «εκτιμά τις πληροφορίες, καθώς θέλει να κάνει τη λειτουργία Ασφαλούς Ζώνης πιο εύκολη στη χρήση της».

Με λίγα λόγια, αντί να προσπαθήσει να εξαλείψει την κουλτούρα της παρενόχλησης και του βιασμού από το Horizon Worlds, το Meta θέλει να εξαφανίσει το δυσάρεστο αυτό πρόβλημα δημιουργώντας μια «φούσκα» στον εικονικό κόσμο, στην οποία θα μπαίνεις όταν δεν θες να σ' ενοχλούν και θα είσαι ασφαλής.

Δεν ακούγεται και πολύ αποτελεσματικό, διότι δεν είναι. Πώς θα ήταν ο πραγματικός κόσμος αν περπατούσαμε στο δρόμο φορώντας μια πανοπλία; Κάπως έτσι σκέφτεται το Meta.

Αυτό, όμως, δεν θα έλυνε κανένα πρόβλημα. Παρενόχληση δεν είναι μόνο η ανεπιθύμητη φυσική επαφή. Μπορεί να είναι λεκτική, για παράδειγμα. Ή, αυτό που περιγράφει μια άλλη γυναίκα, η δημοσιογράφος Πάρμι Όλσον του Bloomberg.

Όταν μπήκε στο Horizon, μια ομάδα αντρικών άβαταρ «την περικύκλωσαν και άρχισαν να την φωτογραφίζουν». «Αισθάνθηκα λίγο σαν πειραματόζωο, ήταν η πιο παράξενη εμπειρία της ζωής μου», περιέγραψε η ίδια, η οποία συμπλήρωσε ότι άκουγε διαρκώς παιδικές φωνές, ενώ υποτίθεται ότι η πλατφόρμα -που επί του παρόντος είναι προσβάσιμη μόνο από τις ΗΠΑ και τον Καναδά- περιορίζει τη χρήση στους άνω των 18 ετών.

Η προσέγγιση του Meta στις καταγγελίες είναι ουσιαστική η ίδια με εκείνη του Facebook: Μεταθέτει την ευθύνη στους χρήστες, δίνοντάς τους εργαλεία όπως η «Ασφαλής Ζώνη». Αν εκείνοι δεν ξέρουν να τα χρησιμοποιήσουν, είναι δικό τους πρόβλημα...

Εικονικές συναλλαγές και οικόπεδα στο μετα-σύμπαν

Η σεξουαλική συμπεριφορά των χρηστών είναι ένα μόνο απαό τα διάφορα θέματα που έχουν προκύψει στο μετα-σύμπαν. Υπάρχει μια σειρά ακόμη θεμάτων, τα οποια κινούνται σε πολύ θολά νερά, νομικά μιλώντας, αλλά και όχι μόνο.

Για παράδειγμα, η οικονομία του: Σε γενικές γραμμές οι συναλλαγές στο μετα-σύμποαν γίνονται με κρυπτονομίσματα ή NFTs, τα οποία ακόμη παλεύουμε να καταλάβουμε στον κανονικό κόσμο. Ένα NFT είναι ένα μοναδικό ψηφιακό περιουσιακό στοιχείο, που δεν μπορεί να αναπαραχθεί. Μπορεί να είναι μια φωτογραφία, ένα μουσικό κομμάτι, ένα βίντεο, ή οποιουδήποτε είδους ψηφιακή δημιουργία. Η αγορά των NFTs γνωρίζει τεράστια άνθιση, συχνά γίνονται συναλλαγές εκατομμυρίων ευρώ με αυτά.

Ακούγεται ενδιαφέρον και συναρπαστικό, έχει όμως και πολλές «τρύπες»: Για παράδειγμα, στο φυσικό κόσμο, όταν αγοράζεις ένα έργο Τέχνης, υπάρχουν δύο ειδών ιδιοκτησίες: Του ίδιου του αντικειμένου αλλά και των πνευματικών δικαιωμάτων που το συνοδεύουν. Δεν πάνε απαραίτητα μαζί αυτά τα δύο.

Στην περίπτωση της ψηφιακής τέχνης, τα πράγματα περιπλέκονται: Ο αγοραστής δεν αποκτά ποτέ την κυριότητα του αντικειμένου, αυτή παραμένει στον πωλητή, άρα ο πρώτος δεν μπορεί να μεταπωλήσει το έργο χωρίς άδεια από τον δεύτερο.

Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο είναι το εικονικό real estate. Εκατοντάδες εκατομμύρια αλλάζουν χέρια κάθε μέρα, καθώς ιδιώτες και εταιρείες αγοράζουν και πουλάνε «οικόπεδα» στο μετα-σύμπαν.

Ποιο δίκαιο διέπει αυτές τις συναλλαγές; Άγνωστο. Μπορείς να υποθηκεύσεις το εικονικό σου οικόπεδο; Τι κάνεις αν κάποιος μπει παράνομα σε αυτό; Άγνωστο, άγνωστο, άγνωστο...

Βασικότερο όλων, πώς ακριβώς διαφαλίζουμε ότι το μετα-σύμπαν δεν γίνεται πεδίο σκοτεινών συναλλαγών, όπου θα αγοράζονται και θα πωλούνται ναρκωτικά, όπλα και πληρωμένοι δολοφόνοι;

Δεν το διασφαλίζουμε, όχι ακόμη τουλάχιστον.

Πώς προστατεύω τα δεδομένα μου;

Εδώ πραγματικά μπορείτε να γελάσετε. Το θέμα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων στο ίντερνετ δεν καταφέραμε -παρότι κάνουμε φιλότιμες προσπάθειες- να το λύσουμε στον φυσικό κόσμο, θα το λύναμε στον εικονικό;

Μόνο που το Μetaverse πάει πλέον το πράγμα σε άλλο επίπεδο: Θα κατέχει προσωπικά σου δεδομένα όπως οι εκφράσεις του προσώπου σου, οι χαρακτηριστικές σου χειρονομίες και κάθε είδους αντίδραση που θα έχει το άβατάρ σου κατά τη διάρκεια της παραμονής του στον εικονικό κόσμο.

Το GDPR, ο Κανονισμός για την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μπορούσε να ισχύσει στο μετα-σύμπαν, όπως και η αντίστοιχη βρετανική νομοθεσία.

Για να συμβεί αυτό, όμως, όλες αυτές οι νομοθεσίες θα πρέπει να αλλάξουν ριζικά, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα νέα δεδομένα που θέτει η εικονική πραγματικότητα.

Κατ' ουσίαν θα έπρεπε να ξαναγραφτούν από την αρχή.

Υπάρχει όμως κι άλλη μια πολύ βασική λεπτομέρεια: Το GDPR λειτουργεί με βάση τη φυσική, τη γεωγrαφική τοποθεσία στην οποία βρίσκεται κανείς όταν γίνεται η επεξεργασία των δεδομένων του. Στο μετα-σύμπαν δεν υπάρχει γεωγραφία, δεν υπάρχουν τοποθεσίες και τελικά δεν υπάρχει και νομική δικαιοδοσία.

Πώς καλώ την αστυνομία στην εικονική πραγματικότητα;

Θα ήταν κάπως αφελές να πιστέψουμε ότι οι άνθρωποι θα έμπαιναν στο εικονικό σύμπαν και θα μετατρέπονταν αυτόματα σε καλές και αγαθές ψυχές.

Στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: Κρυμμένοι πίσω από την αποπροσωποποίηση του άβαταρ και απελευθερωμένοι από τους νόμους, μάλλον βγάζουν το χειρότερό τους εαυτό.

Τι κάνεις, λοιπόν, αν ένα άβαταρ σε βιάσει, σε κλέψει ή και σε σκοτώσει; Σε ποιον θα κάνεις μήνυση; Ποιον θα πας στα δικαστήρια και με βάση ποιούς νόμους;

Ένα πολύ βασικό πρόβλημα εδώ είναι ότι το άβαταρ δεν έχει νομική υπόσταση και αν θέλεις να το περάσεις από το όποιο νομικό σύστημα, θα πρέπει να του αποδώσεις τέτοια. Να μπορεί όχι μόνο να μηνύεται, αλλά και να μηνύει. Να έχει νομικά δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις. Το άβαταρ.

Και άντε και το καταφέρνουμε. Μετά, πώς θα συνδέσεις το άβαταρ με έναν πραγματικό άνθρωπο ο οποίος βρίσκεται από πίσω του και πώς θα τον φέρεις στη δικαιοσύνη;

Και βέβαια θα πρέπει να δημιουργηθεί μια ολόκληρη νέα νομοθεσία, βάση της οποίας αδικήματα όπως ο βιασμός, η επίθεση, ο ξυλοδαρμός η ο φόνος θα πρέπει να μπορούν να στοιχειοθετηθούν χωρίς να υπάρχει πραγματική «φυσική βλάβη», καθώς το άβαταρ δεν έχει φυσική υπόσταση.

Πόσο έτοιμοι είμαστε, τελικά, για όλο αυτό;

Το παραπάνω κείμενο έχει μια ιδιαιτερότητα: Γενικώς καλό είναι να θέτουμε ερωτήματα, αλλά τι γίνεται όταν όλα είναι ένα διαρκές ερώτημα, χωρίς απαντήσεις;

Η αλήθεια, όμως, είναι ότι δεν υπάρχουν απαντήσεις. Όχι ακόμη τουλάχιστον.

Μπαίνουμε σε ένα νέο χώρο ύπαρξης. Σε ένα νέο τρόπο ύπαρξης. Και μπαίνουμε βιαστικά, διότι μας το επιτρέπουν οι τεχνολογικές μας δυνατότητες, οι οποίες δεν συμβαδίζουν όμως με την κοινωνική και βιολογική μας πρόοδο.

Αυτό είναι έτσι κι αλλιώς διαπιστωμένα το μεγαλύτερο πρόβλημα του είδους: Αναπτύσσει τεχνολογικές δεξιότητες πιο γρήγορα απ' ότι εξελίσσεται το ίδιο.

Σε όσα μετα-σύμπαντα και να πάμε, τα ίδια θα κάνουμε, εκτός αν πρώτα κάτσουμε να βελτιωθούμε οι ίδιοι.