Από τη Ματωμένη Κυριακή στο Brexit: Το μετέωρο βήμα της ειρήνης στη Βόρειο Ιρλανδία

Η 30η Ιανουαρίου 1972 είναι μια μαύρη μέρα στην ιστορία της Βορείου Ιρλανδίας, ενός από τους έτσι κι αλλιώς πιο αιματοβαμένους τόπους του κόσμου.

Είναι η μέρα που έμεινε στην Ιστορία ως «Ματωμένη Κυριακή» και σήμερα, πενήντα χρόνια αργότερα, Κυριακή και πάλι, συνεχίζει να ρίχνει βαριά σκιά και όχι μόνο για συμβολικούς λόγους.

Από τότε ως σήμερα, η Βόρεια Ιρλανδία μάτωσε πολλές φορές και τελικά βρέθηκε με μια ειρήνη πιο εύθραυστη κι από ένα μπουκάλι καλό ιρλανδικό ουίσκι. Μια ειρήνη που επιτεύχθηκε μετά κόπων και βασάνων και με πολλά εμπόδια και σήμερα απειλείται λόγω του Brexit.

Για τους νεότερους είναι δύσκολο να φανταστούν ότι μέχρι πριν από τριάντα χρόνια η Βόρεια Ιρλανδία ήταν το πεδίο μιας κανονικής ένοπλης σύρραξης ανάμεσα στο στρατό της Μεγάλης Βρετανίας και το πιο οργανωμένο αντάρτικο πόλεων όλων των εποχών, τον Ιρλανδικό Δημοκρατικό Στρατό, για τους φίλους ΙΡΑ.

Ένας κανονικός στρατός με μαύρες κουκούλες

Ο ΙΡΑ, με πραγματική δομή επίσημου στρατού και πολύ καλό εξοπλισμό -ο οποίος προερχόταν κατά κύριο λόγο από τους Ιρλανδούς των ΗΠΑ και ήταν συχνά ξέπλυμα χρημάτων του οργανωμένου εγκλήματος στην άλλη όχθη του Ατλαντικού- κατάφερε να μετατρέψει όχι μόνο τη φυσική του έδρα, τη Βόρεια Ιρλανδία, αλλά και την Αγγλία σε πεδίο μιας μόνιμης μάχης.

Στη δεκαετία του '80 κυρίως, κανείς δεν ήταν ασφαλής στις μεγάλες πόλεις της Αγγλίας, ούτε καν η ίδια η Πρωθυπουργός, Μάργκαρετ Θάτσερ, η οποία επέζησε -από καθαρή τύχη- δύο φορές μετά από βομβιστικές επιθέσεις του ΙΡΑ.

Εκτός από τον εξοπλισμό, που έδινε ένα σαφές πλεονέκτημα στους μαχητές του ΙΡΑ, υπήρχε μια σειρά ακόμη από παράγοντες που τους έκαναν πανίσχυρους και πολύ επικίνδυνους:

* Είχαν στο πλευρό τους μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Βορείου Ιρλανδίας, καθώς ήταν ένα εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα. Ζητούσαν την απελευθέρωση της Βορείου Ιρλανδίας από το Ηνωμένο Βασίλειο και την ένωσή της με το Έιρε, τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας. Στη Βόρεια Ιρλανδία και κυρίως στις Καθολικές συνοικίες, οι άνδρες του ΙΡΑ κυκλοφορουσαν στους δρόμους σχεδόν ανενόχλητοι.

Μαχητές του ΙΡΑ στους δρόμους του Μπέλφαστ @AP Photo

* Στη βάση του, το κίνημα είχε και πολύ έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα, καθώς στην πραγματικότητα αυτό που ζούσε η Β. Ιρλανδία ήταν ένας εμφύλιος ανάμεσα στους Προτεστάντες ομόδοξους των Άγγλων και τους Καθολικούς που αποζητούσαν την ανεξαρτησία τους. Η θρησκευτική πτυχή του θέματος, ενέτεινε το φανατισμό, όπως γίνεται πάντα σ' αυτές τις περιπτώσεις.

* Η διασπορά του ιρλανδικού πληθυσμού στις ΗΠΑ και την ίδια την Αγγλία, διευκόλυνε πολύ τη διείσδυση του ΙΡΑ σε ζωτικής σημασίας κέντρα πληροφοριών: Ήταν και ένας πόλεμος κατασκόπων και νεύρων, με τους Άγγλους να βρίσκονται διαρκώς ένα βήμα πίσω.

Ο ΙΡΑ σπάνια έδινε ανοιχτές μάχες με τους Άγγλους, αν και υπήρξαν αρκετά τέτοια περιστατικά. Οι Ιρλανδοί ανέδειξαν σε επιστήμη τα στοχευμένα βομβιστικά χτυπήματα σε αστικά κέντρα, φτάνοντας τους Άγγλους στα όριά τους.

Όρια τα οποία εργαλειοποίησε η Θάτσερ, υιοθετώντας μια πολύ σκληρή γραμμή απέναντι στον ΙΡΑ, τη γραμμή «δεν διαπραγματευόμαστε με τρομοκράτες», η οποία οδήγησε σε θάνατο από απεργία πείνας τον Μπόμπι Σαντς και άλλα εννέα μέλη του ΙΡΑ το 1981, σε βρετανικές φυλακές.

Το φέρετρο του Μπόμπι Σαντς συνόδευσαν χιλιάδες βορειοϊρλανδοί, ανάμεσά τους και ένστολα μέλη του ΙΡΑ @AP Photo

Τα γεγονότα που οδήγησαν στον πόλεμο ανάμεσα στην Αγγλία και τον ΙΡΑ, δεν είναι απλά γεγονότα αλλά ολόκληρη η ιστορία της Β. Ιρλανδίας. Δύο αιώνες φτώχειας, καταπίεσης από τους Άγγλους και ένοπλης κατοχής, ήταν νομοτελειακό ότι θα οδηγούσαν σε κάποιου είδους αντίδραση.

Κανείς, όμως, και κυρίως οι ίδιοι οι Άγγλοι, οι οποίοι αντιμετώπισαν τους Bορειοϊρλανδούς με την πολύ γνωστή αποικιοκρατική τους τακτική, δεν μπορούσε να φανταστεί πόσο σφοδρή θα ήταν η αντίδραση αυτή.

Οι Ιρλανδοί, όμως, ήξεραν πόσο σκληρή θα ήταν η απάντηση των Άγγλων και ήταν προετοιμασμένοι γι αυτήν. Υπήρχαν πολλά προηγούμενα, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, εξάλλου.

Sunday, Bloody Sunday

Στην ταινία του «Μπέλφαστ», που παίζεται από αυτήν την εβδομάδα στους κινηματογράφους, ο Κένεθ Μπράνα μάς επιστρέφει στην ιδιαίτερη πατρίδα του και τις γειτονιές της, ακριβώς την εποχή που ξεκίνησε ο πόλεμος, στα τέλη της δεκαετίας του '60.

Ο σκηνοθέτης επικρίθηκε πολύ για την «απολιτίκ» στάση που κρατά στην ταινία, όμως αυτό είναι αφενός δικό του θέμα, αφετέρου όλα εξαρτώνται τελικά και από τη ματιά του θεατή.

Τον Αύγουστο του 1971, η βία ειχε κλιμακωθεί και ο ΙΡΑ έσπερνε βόμβες όπου μπορούσε. Οι Άγγλοι έκαναν αυτό που ήξεραν: Πέρασαν ένα νόμο με τον οποίο οι αρχές είχαν πλέον το δικαίωμα να συλλαμβάνουν και να φυλακίζουν ανθρώπους χωρίς δίκη.

Η βία κλιμακώθηκε κι άλλο, όπως και η αντίδραση των άοπλων Ιρλανδών. Στις 30 Ιανουαρίου του 1972, 15.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στο Ντέρι για να διαδηλώσουν κατά των σκληρών μέτρων και υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Οι διαδηλώσεις τέτοιου είδους -και κάθε είδους- ήταν απαγορευμένες και η κυβέρνηση έβγαλε στο δρόμο το στρατό.

Μετά από μερικές αψιμαχίες, στις 4 το μεσημέρι, στρατιώτες του Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών άρχισαν να πυροβολούν τον κόσμο. Συνολικά 21 στρατιώτες έριξαν 108 σφαίρες σε αμάχους, με συνέπεια να σκοτωθούν 14 άνθρωποι και να τραυματιστουν αρκετοί. Έξι από τα θύματα ήταν ανήλικοι και πέντε είχαν πυροβοληθεί στην πλάτη.

Η βία φέρνει βία, όλοι το ξέρουν αυτό. Τα επόμενα 26 χρόνια ήταν εφιαλτικά και για τις δύο πλευρές, αλλά κυρίως για τον πληθυσμό της Β. Ιρλανδίας.

Μετά τη «Ματωμένη Κυριακή» οι συγκρούσεις στη Βόρεια Ιρλανδία γενικεύτηκαν @AP Photo

Το κόστος σε ανθρώπινες ζωές ήταν τεράστιο: Περισσότεροι από 3.500 άνθρωποι σκοτώθηκαν την περίοδο που έμεινε στην ιστορία ως «Οι Ταραχές».

Από τη Ματωμένη Κυριακή στη Μεγάλη Παρασκευή

Σήμερα το Μπέλφαστ είναι μια πολύ ζωντανή και όμορφη πόλη, μια πόλη στην οποία ελάχιστα θυμίζουν -στην επιφάνεια τουλάχιστον- την εποχή των «Ταραχών».

Ο πόλεμος τελείωσε το 1998, με την υπογραφή της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής, η οποία έθεσε το πλαίσιο για συγκυβέρνηση ανάμεσα στους προτεστάντες Ενωτικούς και τους καθολικούς Εθνικιστές. Τη Συμφωνία υπέγραψαν η βρετανική και η ιρλανδική κυβέρνηση, όπως και τα τέσσερα από τα μεγαλύτερα πολιτικά κόμματα της Β. Ιρλανδίας: Το Σιν Φέιν (πολιτικό σκέλος του ΙΡΑ), οι Ενωτικοί του Άλστερ, οι Σοσιαλδημοκράτες και το κόμμα της Συμμαχίας.

Η Συμφωνία προβλέπει ότι η Β. Ιρλανδία παραμένει μέρος του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά με μια πολύ σημαντική λεπτομέρεια: Η Ιρλανδία θα μπορέσει να ενωθεί σε μια ενιαία χώρα αν αυτό ζητήσει η πλειοψηφία του εκλογικού σώματος τόσο στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας όσο και στη Β. Ιρλανδία.

Επίσης έδωσε μερική αυτονομία στη Β. Ιρλανδία, μεταφέροντας κάποιες από τις εξουσίες στο νεοϊδρυθέν τοπικό κοινοβούλιο στο Μπέλφαστ. Ο ΙΡΑ συμφώνησε σε κατάπαυση του πυρός και οι Βρετανοί σε αμνηστεία.

Δημιουργήθηκε ένα ειδικό σώμα το οποίο αναλαμβάνει σε περίπτωση που βρεθεί νεκρός από την περίοδο των «Ταραχών», ώστε να μην περάσει η υπόθεση από το κανονικό σύστημα και αποδοθούν ευθύνες.

Ο τότε Βρετανός Πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ και ο Ιρλανδός ομόλογός του, Μπέρτι Άχερν, έχουν μόλις υπογράψει τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής @AP Photo

Η βία σταμάτησε και υπ' αυτήν την έννοια η Συμφωνία ήταν επιτυχής, όμως οι απέναντι πλευρές δεν σταμάτησαν ποτέ να δυσπιστούν η μια απέναντι στην άλλη.

Το 2000 το Λονδίνο επέβαλε ξανά ολοκληρωτικό έλεγχο στη Β. Ιρλανδία, διαλύοντας την τοπική κυβέρνηση, την οποία αποκατέστησε τελικά το 2007. Το Σιν Φέιν συνεχίζει να ασκεί τεράστια πολιτική επιρροή και είναι το μεγαλύτερο κόμμα των εθνικιστών.

Το 2010 υπεγράφη και η Συμφωνία του Χίλσμπορο, στην οποία ουσιαστικά ειπώθηκαν τα ίδια, αλλά με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα να εφαρμοστούν. Και όντως, μέχρι κάποιου σημείου εφαρμόστηκαν.

Μέχρι που οι Βρετανοί τα έκαναν πάλι σαλάτα. Με το Brexit.

Ο τελευταίος να κλείσει την πόρτα

Το 2017 ξεκίνησαν και πάλι οι διαφωνίες ανάμεσα στις δύο πλευρές, ένα σκάνδαλο έριξε την κυβέρνηση και προκάλεσε εκλογές. Στις οποίες έγινε κάτι πάρα πολύ σημαντικό: Το Σιν Φέιν παρέμεινε στη δεύτερη θέση, αλλά με μόλις μια έδρα να το χωρίζει από τους Ενωτικούς.

Αυτό βασικά δείχνει κάτι ακόμη σημαντικότερο, ότι ο πληθυσμός των καθολικών, οι οποίοι επιστρέφουν στη Β. Ιρλανδία μετά το τέλος των «Ταραχών», έχει αυξηθεί σε τέτοιο σημείο που μπορεί να σύντομα γίνει πλειοψηφία.

Τι σημαίνει αυτό; Ότι ένα δημοψήφισμα μπορεί να φέρει τα λάθος (ή σωστά, ανάλογα από ποια πλευρά το βλέπεις) αποτελέσματα και η Β. Ιρλανδία να ενωθεί με το Έιρε.

Παράλληλα, υπάρχουν πολύ σοβαρές κοινωνικές αντιδράσεις για την ελλειπή χρηματοδότηση του συστήματος υγείας -το οποίο έχει δεχθεί τρομερές πιέσεις από την πανδημία- από το Λονδίνο.

Και κάπως έτσι βρήκε τη Β. Ιρλανδία το Brexit. Η πλειοψηφία των Βορειοϊρλανδών (56%) ψήφισαν υπέρ της παραμονής της Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το βασικό τους θέμα είναι οι πόροι που αντλεί η Β. Ιρλανδία από την Ε.Ε. οι οποίοι έφταναν το ένα δισεκατομμύριο ευρώ το χρόνο.

Το δεύτερο βασικό θέμα είναι τα σύνορα της Βόρειας Ιρλανδίας με το Έιρε. Μετά την εκεχειρία, τα σύνορα ήταν σχεδόν ανύπαρκτα· άνθρωποι και αγαθά πηγαινοέρχονταν ελεύθερα και διαρκώς. Αυτό γινόταν επειδή τόσο η Βρετανία όσο και το Έιρε ήταν μέλη της Ε.Ε.

Με το Brexit αυτό άλλαξε. Η επιστροφή στα «σκληρά σύνορα» είναι μια πολύ σύνθετη υπόθεση, η οποία θέτει σε κίνδυνο τις πολύ εύθραυστες ισοροπίες και την ειρήνη που με τόσο κόπο επιτεύχθηκε. Η λύση που βρέθηκε είναι εξίσου σύνθετη με το πρόβλημα και ονομάζεται «Πρωτόκολλο της Β. Ιρλανδίας».

Σύμφωνα με αυτό, η Β. Ιρλανδία, όπως και το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο, δεν είναι πλέον μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όμως κάθε συνοριακή συνδιαλλαγή με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας θα διεξάγεται πλέον ανάμεσα στη Νότια και τη Βόρεια Ιρλανδία και όχι ανάμεσα στην πρώτη και το Ηνωμένο Βασίλειο. Παράλληλα, η Β. Ιρλανδία διατηρεί κάποια από τα προνόμια που είχε ως μέλος της Ε.Ε.

Τι σημαίνει αυτό; Ότι τα σύνορα μετατίθενται κάπως και αντί να χωρίζουν την Ιρλανδία στα δύο, χωρίζουν όλο το νησί από την υπόλοιπη Βρετανία. Κι αυτό είναι ένα ακόμη βήμα που απομακρύνει τη Β. Ιρλανδία από την Αγγλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Και τη φέρνει πιο κοντά σε αναταραχές.

Γιατί το Brexit απειλεί την ειρήνη

Το Σιν Φέιν αποκάλεσε το Brexit «την πιο σοβαρή απειλή στην ιστορία της ειρηνευτικής διαδικασίας». Ο πρώην Βρετανός Πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ, ο οποίος υπέγραψε τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής, είπε ότι «δυναμιτίζει την ειρήνη».

Ο τέως Πρωθυπουργός της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας, Λίο Βάραντκαρ είπε ότι «απειλεί να ανοίξει χάσμα ανάμεσα σε όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές και να ξαναφέρει σε εμπόλεμη κατάσταση τις δύο κοινότητες στη Β. Ιρλανδία».

Στη Β. Ιρλανδία δρουν και παρακρατικές οργανώσεις των Ενωτικών, όπως οι Εθελοντές της Δύναμης του Άλστερ @AP Photo

Κι όλα αυτά ισχύουν. Η Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής δημιούργησε μια σειρά από πολύ σύνθετες σχέσεις ανάμεσα στη Β. Ιρλανδία, τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας και το Ηνωμένο Βασίλειο, με συνέπεια αυτή τη στιγμή η Βόρεια και η νότια Ιρλανδία να συνεργάζονται άμεσα σε 140 τομείς, ανάμεσά τους η υγεία, οι υποδομές ενέργειας αλλά και η τήρηση της τάξης.

Αν διαταραχθεί αυτή η ισορροπία, οι πολιτικοί αναλυτές φοβούνται ότι η Συμφωνία θα καταρρεύσει και η Β. Ιρλανδία θα επανέλθει εκεί που ήταν πριν. Με πολύ καλύτερα οπλισμένο ΙΡΑ, ο οποίος αυτήν τη φορά δεν αποκλείεται να είναι ο κρατικός στρατός...

Οι αντιδράσεις είναι πολλές και αλυσσιδωτές: Οι Ενωτικοί, οι οποίοι υποστήριξαν το Brexit με στόχο να ενδυναμώσουν τους δεσμους της Β. Ιρλανδίας με το Ηνωμένο Βασίλειο, διαμαρτύρονται σφοδρά για το Πρωτόκολλο και στο Μπέλφαστ πριν από λίγους μήνες έγιναν οι χειρότερες ταραχές εδώ και πολλές δεκαετίες.

Πλέον η Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής αμφισβητείται ανοιχτά από τους Ενωτικούς, οι οποίο θεωρούν ότι το Λονδίνο τους πρόδωσε. Το Σιν Φέιν από την άλλη, πιέζει για Δημοψήφισμα, καθώς πλέον θεωρεί ότι έχει την εκλογική δύναμη για να αποκομίσει το αποτέλεσμα που θέλει. Οι Ενωτικοί εντείνουν τη σκληροπυρηνική τους στάση και φυσικά δεν θέλουν ούτε να το ακούσουν. Πιθανώς όμως, σε λίγο κανείς δεν θα τους ακούει.

Εάν αυτό συμβεί, εάν η Β. Ιρλανδία ενωθεί με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας, η ιστορία με κάποιον τρόπο πιθανώς θα επαναληφθεί.

Μόνο που οι αντιμαχόμενες πλευρές θ' αλλάξουν ρόλους.