Πέρα από το 2021: Η Οδύσσεια του Διαστήματος συνεχίζεται – Τι κάνουμε, που πάμε και κυρίως γιατί

Η εξερεύνηση του Διαστήματος έχει ενταχθεί πλέον στην καθημερινότητά μας, θα ήταν άσκοπο να δώσει κανείς όλες τις τεχνικές λεπτομέρειες για το κάθε νέο τηλεσκόπιο, το κάθε νέο διαστημικό όχημα, κάθε τι το νέο γενικώς. Υπάρχουν άπειρα.

Διότι έχουμε σαφέστατα στρέψει το βλέμμα μας «εκεί πάνω», εν μέρει διότι το εκεί πάνω είναι η εναλλακτική μας λύση αφού διαλύουμε το εδώ κάτω, αλλά και επειδή το εκεί πάνω έχει τεράστιο εμπορικό ενδιαφέρον. Και πλέον είμαστε σε θέση να το εκμεταλλευτούμε.

Τι κάνουμε, λοιπόν, στο Διάστημα;

Και κατά πόσο οι σημερινές μας δραστηριότητες σε αυτό συμβαδίζουν με την παλιά (εντάξει όχι και τόσο παλιά, πάνε μόλις 7 δεκαετίες που βγήκαμε από την ατμόσφαιρα της Γης) εκείνη ρομαντική αντίληψη που είχαμε για την εξερεύνησή του;

Στη φρενίτιδα των Διαστημικών Σταθμών

Πρώτα απ' όλα φτιάχνουμε Διαστημικούς Σταθμούς. Μπόλικους και για πρώτη φορά ιδιωτικούς.

Η NASA ανακοίνωσε πριν από λίγες μέρες ότι υπάρχουν τρεις νέες προτάσεις για τη δημιουργία ιδιωτικών διαστημικών σταθμών, τέσσερις το σύνολο, μαζί με εκείνη της Axiom Space, που είχε προηγηθεί.

Η ανακοίνωση ήρθε λίγες μέρες μετά τη σιωπηρή παραδοχή ότι ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός (International Space Station-ISS) πρέπει να αντικατασταθεί, κάτι απόλυτα λογικό, καθώς πλέον είναι πάρα πολύ παλιός και κανείς δεν θέλει να δει πάνω σ' αυτόν σκηνές σαν εκείνη την περίφημη από την ταινία «Αρμαγεδδών», με το Ρώσο κοσμοναύτη να διορθώνει τη βαλβίδα πίεσης χτυπώντας την με μια σιδερένια μπάρα και φωνάζοντας «this is how we solve problems in Russian space station»...

Μετά από 30 χρόνια στο Διάστημα, ο ISS ετοιμάζεται να συνταξιοδοτηθεί. Έτσι κι αλλιώς, πλέον η διατήρησή του είναι ασύμφορη και οι αστροναύτες καταναλώνουν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους σε εργασίες συντήρησης. @AP Photo

Προς αποφυγή, λοιπόν, τέτοιων και άλλων πιο δραματικών, η NASA αποφάσισε να δώσει 400 εκατομμύρια δολάρια στις τρεις εταιρείες, υπό την αιγίδα του προγράμματος «Εμπορικό Δίκαιο για Προορισμούς στη Χαμηλή Τροχιά της Γης», ή κάπως έτσι.

Οι τρεις εταιρείες που σκοπεύουν να φτιάξουν διαστημικούς σταθμούς είναι οι:

Nanoracks, η οποία πήρε 160 εκατομμύρια

Blue Origin, η οποία πήρε 130 εκατομμύρια

Northrop Grumman, η οποία πήρε 125.6 εκατομμύρια

Το αρχικό σχέδιο για το Διαστημικό Σταθμό της Blue Origin

Τα χρήματα είναι ψίχουλα φυσικά μπροστά στα ποσά που θα κοστίσουν τελικά οι διαστημικοί σταθμοί, δεν υπάρχει καν εκτίμηση του τελικού κόστους, αλλά ούτε και των χρημάτων που θα δώσει η NASA μέχρι τέλους.

Το πλέον εντυπωσιακό είναι ότι η NASA έλαβε συνολικά 11 προτάσεις, γεγονός που σημαίνει ότι το ενδιαφέρον για την εμπορική εκμετάλλευση του διαστήματος αυξάνεται ραγδαία. Κάτι που ήδη ξέρουμε από τις -μεγαλομανείς κατά κάποιους, πρωτοποριακές κατά κάποιους άλλους, ανταγωνιστικές είναι το μόνο βέβαιο- εκδρομές των μεγιστάνων του πλανήτη στο Διάστημα.

Ο Τζεφ Μπέζος, ο Ίλον Μασκ και ο Ρίτσαρντ Μπράνσον πήγαν, ήρθαν, κλείνουν ήδη εισιτήρια για τους πλούσιους πελάτες τους και απέδειξαν ότι ο διαστημικός τουρισμός -δηλαδή η ευκαιρία να βγεις για λίγο από την ατμόσφαιρα της γης- έχει πολύ ψωμί. Πάρα πολύ ψωμί, αν σκεφτεί κανείς ότι ο Μπράνσον ήδη μοσχοπουλάει εισιτήρια προς περίπου 800.000 ευρώ το ένα, παρά το γεγονός ότι οι πρώτη του δοκιμαστική πτήση δεν πήγε πολύ καλά, καθώς το διαστημόπλοιό του βρέθηκε εκτός πορείας, κάτι όχι ιδιαίτερα ευχάριστο στο διάστημα. Και οι θέσεις εξαντλούνται ταχύτατα.

Στις 11 Ιουλίου, ο Ρίτσαρντ Μπράνσον και το πλήρωμα του Virgin Galactic έφτασαν σε ύψος 88 χιλιομέτρων πάνω από την έρημο του Μεξικού. Το σκάφος βρέθηκε ελαφρώς εκτός πορείας, το οποίο καθυστέρησε το συνολικό πρόγραμμα της Virgin, όμως ο Μπράνσον παραμένει πολύ χαρούμενος, όλοι θα ήμασταν χαρούμενοι αν πουλάγαμε εισιτήρια προς 800 χιλιάδες δολάρια το ένα και ο κόσμος τα αγόραζε. @AP Photo/Susan Montoya Bryan, File

Οι συνεργασίες της NASA με τους υποψήφιους κατασκευαστές διαστημικών σταθμών, είναι στην ουσία οι πρώτες απόπειρες για τον άνθρωπο να ζήσει και να εργαστεί στο διάστημα εκτόις κάποιου κυβερνητικού πλαισίου.

Ας επιστρέψουμε στα σημαντικά όμως.

Θα είναι, όταν ολοκληρωθούν, ο θρίαμβος της ελεύθερης αγοράς, μόνο που τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά ακόμη, καθώς είναι η NASA που ελέγχει τόσο τις άδειες όσο και την τεχνογνωσία. Το πρόγραμμα ονομάζεται Space 4.0 και αποσκοπεί τελικά στη δημιουργία τόσο τεχνογνωσίας όσο και τεχνολογίας η οποία θα καθοδηγείται από τις εμπορικές προοπτικές και μόνο. Κάποιοι πιστεύουν ότι τελικά αυτές οι προοπτικές θα μας πάνε όχι μόνο στον Άρη αλλά ακόμη πιο πέρα.

Και αυτό σηματοδοτεί κάτι πολύ παραπάνω από μια διαφορετική οπτική στην εξερεύνηση του διαστήματος· στην πραγματικότητα σηματοδοτεί την οριστική μετάλλαξη της συνολικής φιλοσοφίας του ανθρώπινου είδους σε σχέση με αυτό: Όπως συνέβη σε όλη την ανθρώπινη ιστορία, οι άνθρωποι πάντα ξεκινούσαν τις εξερευνήσεις τους από περιέργεια και σύντομα τις συνέχιζαν από απληστία...

Καιρός να το αποδεχθούμε.

Αυτήν τη στιγμή υπάρχουν δύο επανδρωμένοι Διαστημικοί Σταθμοί στη Χαμηλή Τροχιά της Γης, δηλαδή σε λιγότερα από 2.000 χλμ. από την επιφάνειά της. Ο ένας είναι ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός (ISS), στον οποίο ζουν άνθρωποι από το 2000 και μπορεί να φιλοξενήσει πλήρωμα επτά ατόμων.

Ο δεύτερος είναι ο κινεζικός Σταθμός Τιανγκόνγκ, ο οποίος μπήκε σε τροχιά τον Απρίλιο του 2021 και φιλοξενεί τρία άτομα.

Ο ISS θα πάρει σύνταξη στα τέλη της δεκαετίας, μετά από 30 χρόνια στο διάστημα, αλλά οφείλει να μείνει στη συλλογική συνείδηση της ανθρωπότητας ως το σύμβολο της διεθνούς συνεργασίας, που έβαλε τέλος στη διαστημική κούρσα του Ψυχρού Πολέμου.

Και βέβαια, πέρα από τη συμβολική του σημασία, υπάρχει και η ουσιαστική: Ήταν και είναι, το πρώτο μας «μόνιμο» σπίτι στο Διάστημα...

Τι θα αλλάξουν οι ιδιωτικοί Διαστημικοί Σταθμοί;

Πρώτα απ' όλα να πούμε ότι τίποτε απ' όλα αυτά δεν θα είχε συμβεί αν η NASA δεν είχε αποφασίσει να υποστηρίξει την εμπορευματοποίηση του διαστήματος.

Και δεν το έκανε από την καλή της την καρδιά, ούτε από ξαφνικό έρωτα με την ελεύθερη αγορά. Το έκανε από ανάγκη. Όλα ξεκίνησαν πριν από περίπου μια δεκαετία όταν άρχισαν οι ιδιωτικές πτήσεις ανεφοδιασμού του ISS με τη SpaceX και το Cargo Dragon, αλλά και για τη μεταφορά αστροναυτών από και προς το Σταθμό, με το Crew Dragon της SpaceX, το Starliner της Boeing, και το Orion της Martin.

Η NASA διατήρησε την κυριαρχία της στο διάστημα, αλλά πολύ απλά ανέθεσε το (τεράστιο) κόστος των επί μέρους εργασιών σε όσους είχαν φιλοδοξία να αναπτύξουν ανάλογες τεχνολογίες.

Όλοι ευχαριστημένοι.

Τον περασμένο Φεβρουάριο, μια start-up εταιρεία, η Axiom Space πήρε 140 εκατομμύρια από τη NASA προκειμένου να κατασκευάσει μια ιδωτική κάψουλα που θα αποτελούσε μέρος του ISS. Η Axiom ανακοίνωσε αμέσως μετά ότι το εσωτερικό αυτού του στελέχους, ένός διαστημικού Air-BnB, θα το σχεδίαζε ο «πολύς» Φίλιπ Σταρκ και φυσικά θα ήταν της ανάλογης αισθητικής και πολυτέλειας.

Ο ίδιος ο Σταρκ το περιέγραψε ως «μια πολύ άνετη και φιλική φωλιά» και οι τουρίστες θα απολαμβάνουν τη θέα της Γης από τα ύψους δύο μέτρων παράθυρα.

Η πρώτη κάψουλα θα είναι έτοιμη το 2024 και θα ακολουθήσουν, φυσικά, αρκετές ακόμη. Όταν πλέον, το 2030, ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός, θα περιέλθει σε αχρησία, οι κάψουλες της Axiom θα γίνουν ένας αυτόνομος Διαστημικός Σταθμός.

Και οι τρεις εταιρείες που πήραν άδειες και χρηματοδότηση για νέους Διαστημικούς Σταθμούς, περιλαμβάνουν στα σχέδιά τους «έρευνα, κατασκευές και τουριστικές ευκαιρίες».

Τι ξέρουμε και τι όχι για τη ζωή στο Διάστημα

Πέρα απ' αυτό δεν ξέρουμε πολλά και πολύ βασικά, όπως για παράδειγμα εάν οι νέοι ιδιωτικοί σταθμοί θα είναι μακροβιότεροι από τους προκατόχους τους, τον Salyut, τον Mir και τον ISS. Ή αν θα δίνουν περισσότερη σημασία στη ζωή των ανθρώπων σε αυτούς.

Η αστροναύτης Πέγκυ Γουίλσον στον ISS. Η ζωή στους Διαστημικους Σταθμούς μπορεί να μας φαίνεται πολύ ενδιαφέρουσα, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι ουτε εύκολη ούτε άνετη. @NASA via AP

Ωραία, πήγαμε στο Διάστημα και καταφέραμε να μείνουμε ζωντανοί σε αυτό· αυτό δεν είναι ακριβώς ζωή όμως...

Η αλήθεια είναι ότι μέχρι τώρα ήμασταν τόσο απασχολημένοι με το τεχνολογικό και κατασκευαστικό μέρος των αποστολών μας στο διάστημα που ελάχιστη σημασία δίναμε στις συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων που ζουν σε αυτό. Δεν υπάρχουν καν εκτεταμένες μελέτες γι αυτό το θέμα και μόνο πρόσφατα οι κοινωνικές επιστήμες επιτρατεύτηκαν στο πρότζεκτ που ονομάζεται the International Space Station Archaeological Project προκειμένου να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε ίσως το σημαντικότερο:

Μόλις το 2015 ξεκίνησαν οι έρευνες για το πώς επηρεάζει τα πληρώματα του ISS η ζωή σε απομόνωση και μικροβαρύτητα. Σ΄αυτό το πλαίσιο καταγράφονται και αναλύονται οι αντιδράσεις τους στο χώρο και τα αντικείμενα που τους περιβάλλουν, αλλά και στις πολύ ιδιαίτερες συνθήκες.

Ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα αυτών των ερευνών είναι ότι τα πληρώματα δεν χρησιμοποιούν πάντα τους χώρους του ISS για τους λόγους για τους οποίους αυτοί σχεδιάστηκαν: Αντί να προσαρμοστούν σε αυτούς, τους προσαρμόζουν και τους εξατομικεύουν εκείνοι ανάλογα με τις προσωπικές τους ανάγκες, τα ενδιαφέροντά τους, αλλά και τις ιδεολογίες και τις κουλτούρες τους.

Οι διαφορές ανάμεσα στα φύλα, τις εθνικότητες αλλά και τις διάφορες εθνικές αποστολές στις οποίες ανήκαν έγιναν φανερές και στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούσαν τα 16 μέρη του σταθμου.

Ένα άλλο σημαντικό θέμα είναι η έλλειψη βαρύτητας. Οι μελέτες επικεντρώνονται πολύ στο πώς οι λαβές, τα Velcro και όλα τα βοηθήματα για να μένουν τα πράγματα στη θέση τους και να μην επιπλέουν στο τίποτα, μπορούν να βελτιωθούν για να κάνουν τη ζωή των ανθρώπων πιο εύκολη.

Ακόμη και με την προσθήκη μεγάλων παραθύρων και άλλων «πολυτελών» στοιχείων, οι σχεδιαστές και οι μηχανικοί έχουν ακόμη πάρα πολλή δουλειά να κάνουν προκειμένου να καταστήσουν όντως θελκτική τη διαμονή στο διάστημα για τους επίδοξους τουρίστες του, αλλά και για τους ανθρώπους που θα επιλέξουν να ζουν και να εργάζονται σε πιο μόνιμη βάση σε αυτό.

Η αλήθεια είναι ότι παρά το γεγονός ότι πάμε κι ερχόμαστε στο διάστημα εδώ και μισό αιώνα, γνωρίζουμε ακόμη ελάχιστα πράγματα για τις συνθήκες της ανθρώπινης διαβίωσης σε αυτό. Κι αυτό διότι δεν έχουμε εξετάσει επαρκώς το ζήτημα από την κοινωνιολογική πλευρά του θέματος. Με λίγα λόγια, ήρθε η ώρα να ξεπεράσουμε το αμιγώς τεχνικό κομμάτι και να πάμε στο πιο σημαντικό: Το ανθρώπινο. Κι αυτό δεν θα είναι ούτε εύκολο ούτε απλό.

Και το φεγγάρι; Τι γίνεται με το φεγγάρι;

Λοιπόν, εδώ τα πράγματα είναι λίγο παράξενα: Πάνε χρόνια από τότε που εγκαταλείψαμε το κοντινότερο σε μάς ουράνιο σώμα, αλλά τώρα το ενδιαφέρον αναζωπυρώνεται και υπάρχει λόγος γι αυτό.

Ένα εύλογο ερώτημα είναι το εξής: Φτιάχνουμε διαστημικούς σταθμούς και θέλουμε να πάμε στον Άρη, εντάξει, ωραία όλα αυτά, αλλά γιατί δεν δημιουργούμε μια πόλη στο φεγγάρι που είναι κοντά και βολικά και να τελειώνουμε;

Μπορεί και να κάνουμε. Μάλλον θα το κάνουμε. Έτσι δείχνει.

Ο λόγος που μέχρι τώρα δεν είχε συμβεί αυτό είναι κυρίως διότι δεν στέλναμε ανθρώπους εκεί πολύ συχνά. Τι να πάνε να κάνουν; Το είδαμε, το φωτογραφήσαμε, μαζέψαμε δείγματα, καταλάβαμε ότι δεν είναι ακριβώς φιλικό για να μένεις εκεί και φύγαμε.

Όμως, το ενδιαφέρον για το φεγγάρι αναζωπυρώνεται και το νέο διαστημικό πρόγραμμα «Artemis» της NASA σκοπεύει να στείλει ξανά ανθρώπους στο δορυφόρο μας το 2024. Είναι σπουδαίο αυτό, αν σκεφτούμε ότι άνθρωπος δεν έχει πατήσει το πόδι του στο φεγγάρι από το 1972. Τι θα πάμε να κάνουμε τώρα, λοιπόν;

Η απλή απάντηση, για να μην κουραζόμαστε, είναι, ότι πάμε να φτιάξουμε μια μόνιμη βάση, η οποία θα λειτουργήσει μακροπρόθεσμα κυρίως ως σταθμός αφετηρίας προς τον Άρη και προς όπου καταφέρουμε να πάμε τα επόμενα χρόνια.

Ο Άρης παραμένει φυσικά το βασικό ζητούμενο, για αρχή τουλάχιστον.

Για να ζήσουμε στο φεγγάρι, όμως, χρειαζόμαστε ενέργεια και αυτό είναι που θα κάνουμε πρώτο: Ήδη στα άμεσα σχέδια της NASA είναι η δημιουργία ενός σταθμού πυρηνικής ενέργειας στην επιφάνεια της Σελήνης και γι αυτόν το σκοπό συνεργάζεται στενά με το υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ.

Στα τέλη του Φεβρουαρίου του 2022 αναμένεται να ανακοινωθούν τα αποτελέσματα του διαγωνισμού για τις προτάσεις των ενδιαφερομένων. Ο αντιδραστήρας θα πρέπει να είναι μικρός, ελαφρύς, να χωράει σε ένα όχημα προσελήνωσης και να μπορεί να παράγει περίπου 10 κιλοβάτ ενέργειας.

Σύμφωνα με τη NASA, ένας μικρός πυρηνικός αντιδραστήρας στο φεγγάρι θα είναι κάπως έτσι... @Illustration NASA

Η ενέργεια θα χρησιμοποιηθεί για να τροφοδοτούνται τα συστήματα διατήρησης της ζωής, να φορτίζονται τα σεληνιακά οχήματα και να βοηθούν τους επιστήμονες να κάνουν τα δικά τους.

Τελικός στόχος είναι τα 40 κιλοβάτ, που για να το κάνουμε συγκεκριμένο είναι περίπου η ενέργεια που χρειάζονται 30 σπίτια για ένα χρόνο.

Και όταν θα φτάσουμε στα 40 κιλοβάτ τότε η ενέργεια που θα παράγεται στο φεγγάρι δεν θα επαρκεί μόνο για να μας κρατήσει εκεί, αλλά και για να μας ωθήσει εκεί όπου τελικά θέλουμε να πάμε: Στον Άρη.

Βέβαια, τα πράγματα δεν είναι τοσο απλά, ακόμη απέχουμε πολύ από την υλοποίηση ενός τέτοιου σχεδίου· πολλά πρωτότυπα έχουν δοκιμαστεί ήδη εδώ στη Γη, αλλά όχι στις φυσικές συνθήκες της Σελήνης.

Μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια, όμως, αναμένεται να γίνει και αυτό και όταν αποκτήσουμε μια αξιόπιστη πηγή ενέργειας στο φεγγάρι, όλα τα άλλα, η εποίκισή του δηλαδή, θα είναι απλώς θέμα χρόνου.

Η αποστολή Artemis της NASA θα δημιουργήσει ένα προσωρινό χάμπιτατ για τους αστροναύτες, ώστε να μπορούν να μείνουν και να εργαστούν στο φεγγάρι με ασφάλεια @NASA

Και κόστους. Ήδη η NASA, αλλά και η SpaceX, φτιάχνουν πυραύλους αρκετά ισχυρούς ώστε να μπορέσουν να μεταφέρουν ανθρώπους και το απαραίτητο υλικό στο φεγγάρι, αλλά η απόσταση παραμένει σημαντικά μεγαλύτερη από εκείνη που μας χωρίζει από τους διαστημικούς σταθμούς. Άλλο 400 χιλιόμετρα και άλλο 384.000 χιλιόμετρα, όπως και να το κάνεις.

Για να αποφύγουμε ένα μέρος του κόστους, που είναι η μεταφορά των υλικών, κάνουμε (περιέργως) το αυτονόητο: Ήδη στη Γη δοκιμάζονται διάφορα μείγματα μπετόν αρμέ από σεληνιακά υλικά, τα οποία αποδεικνύονται καλά και αξιόπιστα.

Στη Γη φτιάχνουμε μπετόν από τσιμέντο, άμμο και νερό. Στο φεγγάρι δεν υπάρχει τίποτε απ όλα αυτά, υπάρχει όμως πολλή σεληνιακή σκόνη και κυρίως θείο. Με κάποιους τρόπους, που δεν οφελεί να αναπτύξουμε εδώ λεπτομερώς, αυτά αναμειγνύονται και δημιουργούν ένα οικοδομικό υλικό πολύ πιο ανθεκτικό από τα περισσότερα που έχουμε εδώ κάτω.

Κι αφού χτίσουμε και πάμε, μετά θα πρέπει να τρώμε.

Μας τα έχει πει ο Ρίντλεϊ Σκοτ αυτά, στη «Διάσωση» και η αλήθεια είναι ότι ο Ματ Ντέιμον δεν ήταν και πολύ off όταν καλλιεργούσε πατάτες στον Άρη. Ήδη οι αστροναύτες στον ISS κάνουν πειράματα για την καλλιέργεια λαχανικών στο διάστημα. Οι πειραματικές αυτές καλλιέργειες γίνονται και σε «γλάστρες» με χώμα αλλά είναι και υδροπονικές, γίνονται δηλαδή σε νερό.

Τι άλλο κάνουμε στο διάστημα; Αυτό που ξέρουμε καλύτερα: Σκουπίδια και πόλεμο

Στις αρχές Νοεμβρίου, η Ρωσία κατέστρεψε έναν από τους δορυφόρους της, αναγκάζοντας τους αστροναύτες του ISS να περάσουν περίπου δύο ώρες μέσα στις κάψουλες που θα μπορούσαν να τους μεταφέρουν με ασφάλεια στη Γη αν ο Σταθμός βρισκόταν σε κίνδυνο. Τον οποίο κίνδυνο φαίνεται ότι διέφυγαν, αν και όχι απόλυτα.

Ο Ρώσικος δορυφόρος σκόρπισε στο διάστημα περίπου 1.500 διαστημικά σκουπίδια, τα οποία θα περιφέρονται γύρω από τη Γη για δεκαετίες.

Τα διαστημικά σκουπίδια έχουν αρχίσει να γίνονται τεράστιο πρόβλημα: Ταξιδεύουν με τρομερές ταχύτητες και ανά πάσα στιγμή ελοχεύει ο κίνδυνος να συγκρουστούν και να καταστρέψουν κάποιο δορυφόρο που μας δίνει κρίσιμες πληροφορίες, όπως στίγμα GPS ή μετεωρολογικά δεδομένα.

Κι αν δεν φτάνει αυτό, πλέον τα διαστημικά σκουπίδια αντιμετωπίζονται σαν όπλο: Το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, είπε μετά την καταστροφή του Ρωσικού δορυφόρου (η οποία έγινε με όπλο κατευθυνόμενο από τη Γη) ότι «η κίνηση αυτή αποτελεί ένδειξη ότι η Ρωσία θέλει να δημιουργήσει σκουπίδια που θα θέτουν σε κίνδυνο όλες τις χώρες που επιχειρούν στη χαμηλή τροχιά της Γης και να ταράξει την ειρήνη στο διάστημα».

Το πρόβλημα οξύνεται, φυσικά, καθώς οι ιδιωτικές επιχειρήσεις αυξάνουν τη δραστηριότητά τους στο διάστημα, ανεβάζουν χιλιάδες νέους δορυφόρους και δημιουργούν περισσότερα σκουπίδια.

Η κίνηση της Ρωσίας, όμως, φέρνει στο προσκήνιο και μια ακόμη πτυχή του ζητήματος, ίσως τη σημαντικότερη.

Μπορούμε να πολεμήσουμε στη Γη, γιατί να μην μπορούμε και στο διάστημα;

Ο δορυφόρος Kosmos-1408, ο οποίος περιφερόταν στο διάστημα από το 1982, καταστράφηκε με την εκτόξευση ενός πράγματος που λέγεται antisatellite test (ASAT), και είναι αυτό ακριβώς που λέει το όνομά του· ένα σύστημα για την καταστροφή δορυφόρων. Τα σκουπίδια που δημιουργήθηκαν μπήκαν σε τροχιά με ταχύτητα 20.000 χιλιομέτρων την ώρα και παρότι οι αστροναύτες του ISS θεωρητικά δεν κινδυνεύουν, τα βλέπουν να περνούν δίπλα τους κάθε 90 λεπτά.

Η αντίδραση των Αμερικανών ήταν σφοδρή και βέβαια δεν προέκυψε μόνο από ανθρωπιστικό ενδιαφέρον για τους αστροναύτες του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού: Μέχρι τώρα τέσσερις χώρες έχουν στην κατοχή τους συστήματα ASAT. Η Ρωσία, οι ΗΠΑ, η Ινδία και η Κίνα. Είναι αυτονόητο ότι αν μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν για να καταστρέψουν τους δικούς τους δορυφόρους, μπορούν να καταστρέψουν και τους δορυφόρους των αλλονών...

Αλλά και μόνο τους δικούς τους να καταστρέφουν, το διάστημα θα γίνει σύντομα ένα βιντεοπαιχνίδι στο οποίο σφαίρες που κινούνται με δεκάδες χιλιάδες χιλιόμετρα την ώρα θα σε πυροβολούν από παντού και δεν θα μπορείς να πατήσεις το pause, απλώς θα πεθαίνεις.

Αυτή τη στιγμή που μιλάμε, περίπου 100 εκατομμύρια διαστημικά σκουπίδια μεγαλύτερα σε διάμετρο από ένα χιλιοστό περιφέρονται σε τροχιά. Τα οποία θα χτυπήσουν άλλα αντικείμενα και τα σκουπίδια θα πολλαπλασιάζονται.

Ένα βασικό θέμα με τα διαστημικά σκουπίδια είναι ότι, όπως ο χώρος στον οποίον περιφέρονται έτσι κι αυτά δεν ανήκουν σε κανέναν και άρα κανείς δεν έχει ευθύνη να τα μαζέψει.

Είναι πράγματι εντυπωσιακό το πόσο γρήγορα καταφέραμε να γεμίσουμε τη χαμηλή τροχιά της Γης με σκουπίδια @MIT

Σύμφωνα με τη Συνθήκη του Διαστήματος, για την οποία θα πούμε πιο κάτω, δεν υπάρχει καμία ποινή για όσους κάνουν σκουπίδια στο διάστημα και ενώ τεχνικά κάθε σκουπιδάκι ανήκει στη χώρα που το δημιούργησε, υπάρχει εδώ ένα μικρό πρόβλημα: Ποιος ακριβώς και με ποιο τρόπο θα καταγράψει ποιο σκουπίδι απ' αυτά που περιφέρονται γύρω μας ανήκει σε ποιον; Και πες ότι το βρήκες. Πώς ακριβώς θα τον αναγκάσεις να το μαζέψει;

Υπάρχουν κάποιοι τρόποι να μαζέυονται τα διαστημικά σκουπίδια, για παράδειγμα με δίχτια που τα συλλέγουν και μετά τα αφήνουν στην ατμόσφαιρα για να καταστραφούν, αλλά το κόστος είναι ανυπολόγιστο κι επίσης με τόσες χώρες εκεί πάνω κανείς δεν θέλει να περνάει ο άλλος δίπλα του με ένα δίχτυ...

Οι επιστήμονες ανησυχούν ότι μ' αυτόν το ρυθμό, πολύ σύντομα θα μας είναι αδύνατο να πάμε στο διάστημα όχι επειδή δεν θα έχουμε την τεχνολογία, αλλά επειδή η χαμηλή τροχιά της Γης, από την οποία θα πρέπει να περάσουμε έτσι κι αλλιώς, θα είναι αδιαπέραστη.

Τι κάνουμε, λοιπόν, στο διάστημα;

Ουσιαστικά ακριβώς τα ίδια που κάνουμε και στη Γη.

Πήγαμε σε έναν νέο κόσμο, αλλά δεν προσαρμοζόμαστε σε αυτόν, τον προσαρμόζουμε σε μας.

Τι μένει; Α, ναι, νόμοι.

Ποιος και πώς θα κυβερνήσει το Διάστημα;

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες στο διάστημα διέπονται από τη Συνθήκη του Διαστήματος, του 1967, την οποία έχουν υπογράψει 111 χώρες, οι υπόλοιπες έχουν τα δικά τους εδώ στη γη, λίγο τις νοιάζει τι γίνεται εκεί έξω. Η συνθήκη αυτή δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, όταν μόνο δύο χώρες είχαν τη δυνατότητα να πάνε στο διάστημα, οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση.

Η συνθήκη είναι πολύ γενική και αόριστη και ουσιαστικά δεν παρέχει κανέναν «οδικό χάρτη» για τα όσα συμβαίνουν ή πρόκειται να συμβούν στο διάστημα· προβλέπει ελευθερία εξερεύνησης και χρήση του διαστήματος για όλα τα έθνη και άλλα τέτοια όμορφα.

Έχει πλέον την ίδια αξία όση έχουν και οι υποψήφιες των καλλιστείων όταν εύχονται «παγκόσμια ειρήνη».

Όταν υπεγράφη η συνθήκη, νομίζαμε όπως φαίνεται, ότι όλο το διάστημα περιορίζεται στο φεγγάρι, εκεί που μπορουσαμε να φτάσουμε δηλαδή, το οποίο είναι ένα υπέροχο δείγμα του τρόπου που σκεφτόμαστε και δρούμε συχνά ως είδος: «Το φεγγάρι πρέπει να χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς», αναφέρεται στη συνθήκη, η οποία παραλείπει εντελώς το υπόλοιπο διάστημα. Γεγονός που στάθηκε πολύ βολικό για την ανάπτυξη του ημι-παρανοϊκού σχεδίου «Πόλεμος των Άστρων» του Ρόναλντ Ρέιγκαν και των αντίστοιχων σοβιετικών.

Τα Ηνωμένα Έθνη μπορούν, όπως και στη Γη, να δημιουργούν και για το Διάστημα Συνθήκες και να εκδίδουν αποφάσεις, όμως δεν έχουν στην ουσία καμία εκτελεστική δύναμη.

Επίσης η συνθήκη ορίζει ότι «κάθε δραστηριότητα στο διάστημα πρέπει να λαμβάνει υπ' όψιν της τα συμφέροντα και των υπολοίπων χωρών που έχουν συνυπογράψει». Και υγεία για όλους.

Οι διατυπώσεις είναι τόσο γενικές και ασαφείς, που δεν έχουν απολύτως καμία πρακτική χρησιμότητα. Για παράδειγμα, υπάρχει ένας όρος για τη «μη χρήση πυρηνικών όπλων στο διάστημα», αλλά κανείς και πουθενά δεν απαγορεύει τη χρήση συμβατικών όπλων ή πλεμικής τεχνολογίας πέραν της πυρηνικής, όπως λέιζερ για παράδειγμα, διότι όταν δημιουργήθηκε η συνθήκη δεν υπήρχαν λέιζερ.

Ας πούμε, ο υπερηχητικός πύραυλος των Κινέζων που μπορεί να μπει σε τροχιά και έχει τη δυνατότητα να κουβαλήσει πυρηνικά, εντάσσεται στη συνθήκη ή όχι; Οι Κινέζοι, που τον δοκίμασαν με ανησυχητική επιτυχία τον περασμένο Αύγουστο, λένε όχι, διότι δεν κάνει ολόκληρη τροχιά πριν στοχεύσει τη Γη, αλλά τρία τέταρτα τροχιάς, τρέχα γύρευε.

Η δοκιμή του υπερηχητικού πυραύλου της Κίνας, πριν από λίγους μήνες, αναστάτωσε τις ΗΠΑ και κατέδειξε επιπλέον ότι στο Διάστημα η συνεργασία είναι μια βιτρίνα, πίσω από την οποία καθένας κάνει ό,τι θέλει @China Manned Space Engineering Office

Όσο αυξάνεται η εμπορική δραστηριότητα στο διάστημα, οι γραμμές ανάμεσα στην ειρηνική του χρήση και την πολεμική, γίνονται όλο και πιο ασαφείς, καθώς κανείς δεν μπορεί να διασφαλίσει ότι τα ίδια οχήματα που πάνε εκεί πάνω για εμπορικούς σκοπούς δεν θα χρησιμοποιηθούν ταυτόχρονα και για πολεμικούς.

Πέρα απ' αυτό, είναι απολύτως βέβαιο ότι πολύ σύντομα θα αρχίσουμε να σκοτωνόμαστε για το ποιο κομμάτι του διαστήματος «ανήκει» σε ποιόν και με ποιον τρόπο. Η ανάγκη για νομικά και θεσμικά πλαίσια είναι πλέον άμεση και πιεστική.

Πώς θα κυβερνηθεί, λοιπόν, το διάστημα;

Ποιος και πώς θα είναι υπεύθυνος όχι μόνο για τη θεσμοθέτηση νόμων αλλά και για την εφαρμογή τους;

Η Επιτροπή για την Ειρηνική Χρήση του Διαστήματος των Ηνωμένων Εθνών, θεωρητικά έχει την εποπτεία αυτού ακριβώς που λέει το όνομά της. Δεν έχει όμως καμία εκτελεστική εξουσία.

Ένα πολύ σημαντικό βήμα έγινε μέσα στο 2021. Το Νοέμβριο τα Ηνωμένα Έθνη υπέγραψαν μια απόφαση για την αναθεώρηση της Συνθήκης του Διαστήματος και οι αρμόδιες επιτροπές αναμένεται να συνεδριάσουν το 2022 και το 2023. Δεν θα είναι εύκολο να βρεθούν κοινές γραμμές, καθώς οι βασικές χώρες που δραστηριοποιούνται στο διάστημα δεν φημίζονται για τις καλές μεταξύ τους σχέσεις.

Είναι ένα ακόμη βήμα όμως. Από τα πολλά αυτής της Οδύσσειας του ανθρώπου στο Διάστημα, η οποία συνεχίζεται.