Το CNN Greece στο Σβάλμπαρντ: Βλέποντας τους πάγους να λιώνουν

Αποστολή του CNN Greece στο Σβάλμπαρντ

Το Φεβρουάριο του 2019 η νορβηγική Κυβέρνηση ολοκλήρωσε μια μελέτη τα αποτελέσματα της οποίας ανακοινώθηκαν στους κατοίκους του Λόνγιερμπίεν, του βασικού οικισμού στο Αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ

Η μελέτη αφορούσε στην κλιματική αλλαγή. Οι άνθρωποι στα νησιά ήξεραν ότι τα πράγματα είναι άσχημα, αλλά δεν ήξεραν πόσο. Όταν άκουσαν τα αποτελέσματα της μελέτης, όσοι ήταν στη συνάντηση έμειναν σιωπηλοί. Ήταν, όπως έχει περιγράψει ένας δημοσιογράφος που ήταν παρών, σαν να άκουγαν «το σενάριο μιας ταινίας τρόμου».

Είναι πολύ διαφορετικό να ακους για τους πάγους που λιώνουν, θεωρώντας ότι αυτό δεν σε επηρεάζει διότι εκεί που ζεις δεν έχει πάγους, και πολύ διαφορετικό να βλέπεις τους πάγους να λιώνουν δίπλα σου.

Φυσικά οι πάγοι πάντα έλιωναν την Άνοιξη, κάποιοι από αυτούς τουλάχιστον, αλλά ο ρυθμός με τον οποίο συμβαίνει αυτό είναι πλέον ανησυχητικός -αν όχι καταστροφικός- και επιταχύνεται με τρόπο που κανείς δεν μπορούσε ακόμη και μερικά χρόνια νωρίτερα να προβλέψει.

Το αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ, στις 78 μοίρες βόρεια, είναι το κοντινότερο στο βόρειο Πόλο κατοικημένο μέρος της Γης και για την ακρίβεια είναι το κοντινότερο κατοικημένο μέτρος της γης σε οποιονδήποτε από τους δύο πόλους της, καθώς η άκρη της νοτιοαμερικανικής Ηπείρου, η Γη του Πυρός, απέχει πολύ περισσότερο από το νότιο Πόλο.

Πριν από λίγα χρόνια το φιόρδ στις όχθες του οποίου είναι χτισμένα το Λόνγκγιερμπίεν ήταν παγωμένο. Τώρα δεν παγώνει ούτε το χειμώνα, καθιστώντας τις μετακινήσεις από ξηράς πολύ πιο δύσκολες.

Γι αυτό και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους σταθμούς παρατήρησης της κλιματικής αλλαγής στον πλανήτη και μια μικρογραφία του.

Για να αποκτήσουμε μια αντίληψη του τι συμβαίνει στον πλανήτη γενικότερα, αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στα όσα συμβαίνουν εδώ.

Ο Αρκτικός Κύκλος είναι η ταχύτερα θερμαινόμενη περιοχή του πλανήτη και η βόρεια θάλασσα του Μπάρεντς, όπου και βρίσκονται τα νησιά Σβάλμπαρντ είναι η ταχύτερα θερμενόμενη περιοχή του Αρκτικού Κύκλου.

Η κλιματική αλλαγή σε αριθμούς

Κι αν αυτό δεν σας λέει κάτι, ίσως λίγα νούμερα σας πουν:

* Μέχρι το τέλος του αιώνα η μέση θερμοκρασία στο Λόνγκγιερμπίεν, το βασικό οικισμό στα νησιά, θα έχει ανέβει το χειμώνα κατά 10 βαθμούς Κελσίου.

* Στην ίδια περίοδο, οι παγετώνες θα μειωθουν κατά 35%. Όταν λιώνουν οι παγετώνες, δημιουργείται ένας κύκλος ανατροφοδότησης της ατμόσφαιρας με άνθρακα, καθώς απελευθερώνεται διοξίδιο του άνθρακα και μεθάνιο που ήταν παγιδευμένο σε αυτούς, με συνέπεια να ενισχύεται η υπερθέρμανση της ατμόσφαιρας.

* Ο θαλάσσιος πάγος λιώνει με ρυθμό 8.800 τετραγωνικών χιλιομέτρων το χρόνο.

Είναι προφανές ότι όλα αυτά έχουν τρομακτικό αντίκτυπο στη ζωή ανθρώπων και ζώων όχι μόνο στον Αρκτικό Κύκλο αλλά και γενικότερα σε όλον τον πλανήτη.

Πολλά είδη εδώ, όπως οι πολικές αρκούδες και οι φώκιες εξαρτώνται απόλυτα από τους θαλάσσιους πάγους για να ζουν, να κυνηγούν και να ταξιδεύουν. Οι πάγοι είναι, πέρα απ' όλα και το βασικό ΜΜΜ του βόρειου Πόλου. Και μάλιστα long distance, κάποια από τα είδη περνάνε το χειμώνα στη Γροιλανδία με το ιδιωτικό τους μίνι-παγόβουνο.

Και τα είδη που δεν ζουν στη θάλασσα, όμως, ή πάνω από αυτήν, ζουν συνήθως πολύ κοντά στις ακτές. Το Αρχιπέλαγος είναι ένα εξαιρετικά απομονωμένο μέρος και το λιώσιμο των πάγων τα καθηλώνει σε αυτό.

Πριν από μια δεκαετία ήταν εφικτό να φτάσει κανείς από τα Σβάλμπαρντ στο βόρειο Πόλο με έλκυθρο. Τώρα οι πάγοι δεν είναι πλέον συμπαγείς. @AP Photo

Οι πολικές αρκούδες, οι βασικοί κάτοικοι των νησιών, έχουν αρχίσει να πλήττονται περισσότερο από κάθε άλλο είδος στα νησιά, καθώς δεν μπορούν πλέον να φτάσουν στα κυνηγητικά τους λημέρια, τους θαλάσσιους πάγους. Αυτό αλλάζει τις συνήθειές τους και πλέον επιτίθενται πολύ συχνότερα σε ανθρώπους αλλά και σε ότι άλλο κινείται πάνω στα νησιά.

Επιπλέον, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα τελευταία χρόνια το μέσο βάρος μιας πολικής αρκούδας έχει ελαττωθεί κατά τουλάχιστον 3 κιλά.

Ανάλογα προβλήματα, σε άλλη κλίμακα αντιμετωπίζουν και οι τάρανδοι, καθώς οι πλημμύρες και οι χιονοστιβάδες δεν τους επιτρέπουν να έχουν πρόσβαση στα έτσι κι αλλιώς ελάχιστα χορτάρια με τα οποία τρέφονται.

Κάποια είδη έχει ήδη παρατηρηθεί ότι προβαίνουν σε μαζική μετανάστευση από τα νησιά, προκειμένου να βρουν καλύτερο μέλλον αλλού, κάτι στο οποίο τελικά δεν διαφέρουν πολύ και από τους ανθρώπους.

Τι σημαίνουν όλα αυτά για τον άνθρωπο;

Τα όσα συμβαίνουν στα Σβάλμπαρντ θα μπορούσαν να είναι μια μικρογραφία των συνεπειών που θα έχει η κλιματική αλλαγή πάνω στις ανθρώπινες κοινωνίες στον πλανήτη γενικότερα.

Οι οικισμοί εδώ είναι χτισμένοι στο επίπεδο της θάλασσας, με συνέπεια να κινδυνεύουν άμεσα από την αύξηση της στάθμης της, λόγω των πάγων που λιώνουν. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο εδώ, αλλά στα περισσότερα μέρη του πλανήτη.

Πάρα απ' αυτό, υπάρχουν οι αυξανόμενες επιθέσεις από τις πεινασμένες αρκούδες και βέβαια η αδυναμία μετακίνησης, καθώς τα σνόουμπομπίλ, το βασικό μέσο μεταφοράς, γίνονται όλο και πιο επισφαλή πάνω στους πάγους που σπάνε.

Όταν η νορβηγική κυβέρνηση ανακοίνωσε, το 2019, τα ευρήματά της στους κατοίκους του Σβάλμπαρντ, ο Μόρτεν Βέντεγκε, επικεφαλής του τομέα Πρειβάλλοντος στο γραφείο του Κυβερνήτη, είχε σκεφτεί: «Πώς θα τα καταφέρουμε αν συμβεί αυτό; Δεν μπορούμε».

Τρία χρόνια νωρίτερα, η φύση είχε χτυπήσει καμπανάκι στους κατοίκους: Η πιο καταστροφική χιονοστιβάδα στην ιστορία των νησιών, προκλήθηκε από ισχυρή βροχόπτωση στο Σουγκερτόπεν, το ένα από τα δύο βουνά που περιβάλλουν την κοιλάδα του Λόνγκγιερμπίεν. Έξι μέρες πριν από τα Χριστούγεννα 11 σπίτια παρασύρθηκαν, πολλά αυτοκίνητα θάφτηκαν στο χιόνι, ένας 82χρονος και ένα μόλις 2 ετών κορίτσι έχασαν τις ζωές τους και 8 άνθρωποι τραυματίστηκαν σοβαρά.

Οι κάτοικοι είχαν ήδη πάρει μια πρόγευση, από τις όλο και πιο συχνές και όλο και πιο σφοδρές καταιγίδες που χτυπάνε τα νησιά τα τελευταία χρόνια. Παρόλα αυτά μέχρι πριν από μια δεκαετία κανείς δεν συζητούσε για την κλιματική αλλαγή, όπως εξάλλου και στον υπόλοιπο πλανήτη. Είναι σαν να περιμέναμε να μας χτυπήσει την πόρτα για να δούμε το προφανές.

Μετά τη φονική χιονοστιβάδα, 150 σπίτια έπρεπε να μετακινηθούν από εκεί όπου βρίσκονταν, με κόστος 32 εκατομμυρίων ευρώ. Τα καλώδια του ρεύματος ενισχύονται διαρκώς και κάθε μέρα δημιουργούνται νέοι αγωγοί για τα νερά. όμως, οι αλλαγές είναι τόσο γρήγορες που οι άνθρωποι δυσκολεύονται να τις παρακολουθήσουν και να προσαρμοστούν.

Μπορεί οι αλλαγές να μην είναι εμφανείς στον επισκέπτη, όταν όμως συνομιλείς με τους ανθρώπους καταλαβαίνεις ότι το θέμα όχι απλώς τους απασχολεί, αλλά πλέον οι ίδιοι δεν αισθάνονται ασφαλείς.

«Το καλό χιόνι και το κακό χιόνι»

Η ανασφάλεια αυτή ενισχύεται από τις διαρκείς προειδοποιήσεις εκκένωσης, αλλά και τις φθορές που προκαλούνται στα κτίρια, ιδιαίτερα στα θεμέλειά τους. Ακόμη και στα πιο ακριβά ξενοδοχεία του οικισμού, οι εργαζόμενοι είναι προετοιμασμένοι για το ενδεχόμενο εκκένωσης και έχουν μάθει, όπως λένε, να ξεχωρίζουν «το καλό χιόνι από το κακό χιόνι», κάτι που φυσικά είναι αδύνατο να καταλάβεις ως επισκέπτης.

Στις 21 Φεβρουαρίου 2017 μια χιονοστιβάδα χτύπησε την πόλη και κατέστρεψε δύο οικιστικά συγκροτήματα @UNIS

Αυτό που κατάφερα να μάθω είναι ότι αν βρέξει και μετά πέσει η θερμοκρασία και το νερό παγώσει και μετά χιονίσει, καλό είναι να ετοιμάζεις τη βαλίτσα σου. Στα ξενοδοχεία και τα σπίτια υπάρχουν κράνη με φακούς και φοσφωρίζοντα γιλέκα για όλους τους κατοίκους και ενοίκους.

Υπάρχουν κι άλλα θέματα βέβαια. Όπως για παράδειγμα η συρρύκνωση της χειμερινής τουριστικής περιόδου, η οποία έχει αντίκτυπο στους ανθρώπους που ασχολούνται με αυτήν.

Πριν από μια δεκαετία ήταν εφικτό το χειμώνα να πας από εδώ στο βόρειο Πόλο με έλκυθρο ή και σνόουμπομπίλ. Πλέον είναι αδύνατο, καθώς δεν υπάρχει συμπαγής πάγος.

Το επόμενο βήμα που σχεδιάζει η κοινότητα είναι να γκρεμίσει ολόκληρες συνοικίες στους πρόποδες του βουνού και να χτίσει έναν τοίχο ύψους 12 μέτρων για την προστασία από τις χιονοστιβάδες. Περίπου 10% των κατοίκων του οικισμού έχουν ήδη χάσει τα σπίτια τους ή έχουν μεταφερθεί προσωρινά σε άλλα και ο αριθμός αναμένεται να αυξηθεί κατά πολύ.

Μαζί με τους ζωντανούς, τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής έχουν υποστεί και οι πεθαμένοι, καθώς το παλιό νεκροταφείο της πόλης, σε αχρησία από το 1950 και πλέον εθνικό μνημείο, πρέπει επειγόντως να μεταφερθεί. Δεν θα είναι εύκολο, καθώς οι τάφοι εδώ έχουν πολύ μεγάλο βάθος για να μην έρχονται τα πτώματα στην επιφάνεια. Με το λιώσιμο των πάγων, κάποιοι από τους τάφους βρίσκονται στο όριο των κατολισθήσεων. Και όχι, δεν θα είναι πολύ ευχάριστο το θέαμα ανθρώπινων οστών να επιπλέουν στον Αρκτικό Ωκεανό.

Σε πολύ μεγάλο βαθμό η ιστορία των νησιών είναι «ορατή» λόγω των καιρικών συνθηκών που επικρατούν εδώ. Στο Μουσείο του Σβάλμπαρντ υπάρχουν εξαιρετικά δείγματα από υφάσματα αλλά και ανθρώπινα λείψανα από την εποχή των φαλαινοθήρων και των ανθρακορύχων, που διατηρήθηκαν στους παγετώνες. Αυτό πλέον αλλάζει, καθώς οι υψηλότερες θερμοκρασίες δεν ευνοούν τη συντήρηση.

Ένα μάθημα για όλη την ανθρωπότητα

Η επιβίωση επί αιώνες των ανθρώπων σε ένα μέρος όπως το Σβάλμπαρντ, όπου το ιστορικό χαμηλό έχει φτάσει στους -46 βαθμούς Κελσίου και συχνά οι κάτοικοι έμεναν για μήνες χωρίς προμήθειες, είναι μια κορυφαία απόδειξη ότι ο άνθρωπος είναι προσαρμοστικό ον. Η μεγάλη πρόκληση των κατοίκων είναι να μπορέσουν τώρα προσαρμόσουν την κοινότητά τους τα δεδομένα της κλιματικής αλλαγής. Κάτι που κοστίζει πάρα πολύ τόσο σε χρήματα όσο και σε προσπάθεια.

Οι ίδιοι έχουν καλύτερη αντίληψη από τους περισσότερους κατοίκους του πλανήτη για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής αλλά και των μέτρων που πρέπει να ληφθούν για να περιοριστεί. Το ενεργειακό είναι έδώ ένα τεράστιο θέμα. Για να σταματήσει η καύση άνθρακα μέσα σε μια δεκαετία, όπως θέλουν τόσο οι τοπικές όσο και οι νορνηγικές αρχές, πρέπει να γίνουν πολύ γρήγορες κινήσεις που προς το παρόν δεν φαίνονται εφικτές.

Δεν πρέπει να αλλάξουν απλώς τις γραμμές παροχής, αλλά ολόκληρο το σύστημα. Εάν το καταφέρουν θα είναι ένα υπόδειγμα για όλον τον κόσμο και το ξέρουν.

Ήδη το Ορυχείο 7, το μόνο που είναι πλέον σε λειτουργία, έχει ρίξει την παραγωγή του στους 150.000 τόνους το χρόνο, 90% λιγότερο απ' ότι στην ακμή του. Στόχος είναι μέσα στην επόμενη διετία να κλείσει εντελώς.

Το Ορυχείο 7, μαζί με τις δύο καθημερινές πτήσεις από και προς τα νησιά είναι αναλογικά το μεγαλύτερο ενεργειακό αποτύπωμα που αφήνει ο άνθρωπος σε οικοσύστημα σε όλον τον πλανήτη.

Αν υποθέσουμε ότι υπάρχουν και θετικά στην κλιματική αλλαγή, αυτά είναι ότι το Λόνγκγιερμπίεν έγινε πιο προσβάσιμο από θαλάσσης σχεδόν όλον το χρόνο, καθώς το φιόρδ δεν παγώνει πια, ενώ υπάρχει και περισσότερο πόσιμο νερό από τους λιωμένους παγετώνες. Αυτά, όμως, είναι απλώς ψίχουλα μπροστά στη μακροπρόθεσμη ζημιά που συντελείται και οι κάτοικοι το ξέρουν πολύ καλά.

Και ξέρουν ότι αυτό που συμβαίνει εδώ έχει παγκόσμια εμβέλεια και σημασία. Όσο τα Σβάλμπαρντ γίνονται πιο ζεστά, το ρεύμα του Ατλαντικού γίνεται πιο αδύναμο και τα μετεωρολογικά συστήματα «τεμπελιάζουν». Οι αλλαγές στην Αρκτική θα φέρουν περισσότερους μουσώνες στην Ινδία και θύελλες στην Ιαπωνία.

Ο Αμαζόνιος, η Σαχάρα, το Μπαγκλαντές, αλλά και η Ελλάδα, οι ΗΠΑ, όπου υπάρχει ζωή στον κόσμο, όλα αυτά τα μέρη θα χτυπηθούν σκληρά από την κλιματική αλλαγή, που ξεκινά από δω. Πολλά από αυτά τα μέρη, όπως η χώρα μας, δεν έχουν τους πόρους της Νορβηγίας για να μελετήσουν, να αναστρέψουν και να προσαρμοστούν σε όσα θα συμβούν στο μέλλον.

Αυτό που μπορούμε να κάνουμε, είναι να μάθουμε και να αλλάξουμε.