Τι ισχύει για τα προσωπικά δεδομένα και την ιδιωτικότητα στα κοινωνικά δίκτυα

Γράφει ο Νεκτάριος - Γεώργιος Κατσίκας*

Από την ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, νέες πρακτικές στη καθημερινότητα μας, έχουν δημιουργηθεί τόσο ως προς τη μεταφορά και αποθήκευση πληροφοριών όσο και ως προς την επικοινωνία. Οι πολίτες πλέον επικοινωνούν με διάφορους τρόπους, τηλεφωνικά, μέσω sms και μέσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας. Πολλές δε είναι οι εφαρμογές στα «έξυπνα» τηλέφωνα και στις ειδικές πλατφόρμες, μέσω των οποίων παρέχονται εργαλεία επικοινωνίας (viber, messenger,κλπ). Τμήμα της ιδιωτικότητας σήμερα, έχει μετακινηθεί προς ένα κόσμο αόρατο και ηλεκτρονικό, ενώ η ασφάλεια αυτής, είναι επιτακτική παρά ποτέ.

Οι επικοινωνίες αλλά και ο ιδιωτικός βίος, προστατεύονται στο Σύνταγμα μας και η νομοθεσία πλέον προβλέπει τα πλαίσια λειτουργίας των επικοινωνιών. Η Ελληνική Δικαιοσύνη έχει αποφανθεί σε διάφορες περιπτώσεις για τα θέματα αυτά, ενώ σχετικά πρόσφατα, ο Άρειος Πάγος νομιμοποίησε ουσιαστικά την, υπό προϋποθέσεις, πρόσβαση και χρήση αρχείων του messenger του Facebook από τις διωκτικές και δικαστικές αρχές, για την απόδειξη τέλεσης αδικημάτων. Σημειωτέον δε, ότι τα εν λόγω συνταγματικά δικαιώματα δεν αφορούν μόνο τις σχέσεις κράτους - πολίτη αλλά και τις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών.

Έτσι με την επιφύλαξη ότι πάντα η κάθε υπόθεση εξετάζεται αυτοτελώς και στο περιορισμένο χώρο που έχουμε για την ανάπτυξη ενός πολυσύνθετου θέματος, ως προς τη έκταση της νομιμότητας των πράξεων αλλά και των αποδεικτικών στοιχείων, θα λέγαμε επιγραμματικά τα έξης.

1. Το απόρρητο των επιστολών και των επικοινωνιών διασφαλίζεται όπως προείπαμε από το Σύνταγμα κατά τρόπο απαραβίαστο, ενώ και ο Ποινικός Κώδικας καθορίζει το πλαίσιο ποινών της προσβολής του δικαιώματος του ατομικού απορρήτου και της επικοινωνίας. Ωστόσο το ανωτέρω «απόλυτο» του απαραβίαστου του απορρήτου, όταν ερευνώνται πράξεις κατά της εθνικής ασφάλειας αλλά και σοβαρότατα εγκλήματα, μπορεί να παρακαμφθεί και να επιτραπεί η «παρακολούθηση» και ο έλεγχος αυτών. Έτσι μαθαίνουμε κατά καιρούς, ότι δόθηκε ειδική εισαγγελική άδεια προκειμένου να «παρακολουθηθούν» επικοινωνίες, δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης κλπ.
2. Η προστασία της ιδιωτικής σφαίρας των πολιτών προστατεύεται επίσης από το Σύνταγμα και σχετικούς ποινικούς νόμους αλλά και αίρεται, κατά περίπτωση.

Φυσικά σχετικά πρόσφατα γίνεται λόγος και για τα προσωπικά δεδομένα και τη προστασία αυτών, τα οποία είναι επίσης απαραβίαστα και δεν δύνανται να τύχουν επεξεργασίας άνευ της συγκατάθεσης του ενδιαφερομένου και άνευ ειδικού λόγου ως προς το σκοπό της επεξεργασίας, αυτών καθ’ αυτών, ωστόσο αυτά αναφέρονται σε ένα διαφορετικό πεδίο από αυτό της προαναφερόμενης ιδιωτικότητας του ατόμου.

Με τη συνταγματική προστασία του απορρήτου διασφαλίζεται η ελεύθερη επικοινωνία μεταξύ των πολιτών, χωρίς το φόβο άντλησης πληροφοριών από την επικοινωνία αυτή και την αξιοποίησή τους, εφόσον αυτοί δεν το επιθυμούν. Προσβολή του δικαιώματος συντελείται με κάθε μορφή παρακολούθησης, καταγραφής, αλλά και παρεμπόδισης κάθε μορφής επικοινωνίας που μπορεί να πραγματοποιήσει το άτομο. Η προστασία του απορρήτου αφορά τα γραπτά μηνύματα αλλά και οποιαδήποτε μορφή ιδιωτικής, δηλαδή μη δημόσιας, επικοινωνίας, όπως τηλεγραφήματα, τηλεφωνήματα, τηλεομοιοτυπικά μηνύματα (fax), ηλεκτρονικά μηνύματα (emails), που είναι η σύγχρονη μορφή των επιστολών. Και τούτο, είτε η επικοινωνία πραγματοποιείται από την κατοικία, είτε από τον χώρο εργασίας των επικοινωνούντων.

Πολλές φορές όμως, τόσο στη καθημερινότητα των ανθρώπων όσο και κατά την διαδικασία ερευνών των αρχών, παρατηρείται να υπάρχει συλλογή και επίκληση αποδεικτικού υλικού και προσωπικών δεδομένων, είτε από ιδιώτες είτε από διάφορες υπηρεσίες (πχ. αστυνομία κλπ), για διαφόρους λόγους (δολοφονίες, απάτες, οικογενειακές διενέξεις, κλπ).

Απαραίτητο λοιπόν θα ήταν να προβούμε και στις κάτωθι επεξηγήσεις:

Το απόρρητο των επιστολών και των επικοινωνιών εκτείνεται μόνο κατά τη διάρκεια αυτών, δηλ πχ. από την έναρξη ενός τηλεφωνήματος και μέχρι την περαίωση του. Επίσης, επειδή σήμερα πλέον, οι επιστολές, κυρίως έχουν αντικατασταθεί από την ηλεκτρονική αλληλογραφία κλπ., το εν λόγω απόρρητο ισχύει κατά την διάρκεια της ανάγνωσης και μόνο. Και στις δύο περιπτώσεις όμως, από την στιγμή που θα ολοκληρωθούν και εφόσον αυτές με κάποιο τρόπο έχουν διατηρηθεί (εκτύπωση, αποθήκευση χωρίς κωδικό), τότε δεν ισχύει το συνταγματικό απόρρητο, αλλά ισχύουν οι σχετικές προβλέψεις για το οικογενειακό άσυλο και την προστασία της ιδιωτικού βίου του ατόμου.

Η διαφοροποίηση αυτή είναι σημαντική, επειδή υπάρχει μετάβαση από το απαραβίαστο του απορρήτου των επικοινωνιών, στην απαραβίαστη προστασία του οικογενειακού ασύλου, το οποίο όμως μπορεί εκ των υστέρων να παρακαμφθεί κατά την διάρκεια ερευνών των αρχών και να αξιοποιηθεί, ενώ στη περίπτωση των ιδιωτών δυσχεραίνεται ή όχι, κατά περίπτωση, η αναζήτηση και η χρήση αποδείξεων.

Περαιτέρω, αυτονόητο είναι, ότι ουδείς δικαιούται να παραβιάσει την ιδιωτικότητα του προσώπου με αξιόποινη πράξη, είτε πράττοντας ο ίδιος την παραβίαση, είτε χρησιμοποιώντας το υλικό μέσω παραβατικής συμπεριφοράς κάποιου τρίτου.

Ο διαχωρισμός αυτός αν και φαίνεται αυτονόητος, δεν είναι, αφού σε ορισμένες περιπτώσεις δύναται κάποιος και έχει αποδειχθεί και με δικαστικές αποφάσεις, ότι μπορεί να έχει πρόσβαση σε προσωπικά στοιχεία και στην ιδιωτικότητα ενός προσώπου, χωρίς να παραβαίνει το νόμο και άρα, να μπορεί να χρησιμοποιήσει τα στοιχεία που συλλέγει για το σκοπό που τα προορίζει.

Είναι δυνατόν δε, να προσαχθούν και να αναγνωσθούν ενώπιον του ποινικού δικαστηρίου, έγγραφα που άπτονται των προσωπικών ή και ευαίσθητων δεδομένων, προκειμένου να αναζητηθεί και να βρεθεί η ουσιαστική αλήθεια της υπόθεσης. Να σημειωθεί επίσης ότι οι ποινικές κυρώσεις που προβλέπονται στο νόμο για την παραβίαση των προσωπικών δεδομένων, ενόψει της ιδιάζουσας βαρύτητάς τους, προβλέπονται μόνο για συγκεκριμένες ειδικά περιγραφόμενες σοβαρές παραβάσεις. Στα πλαίσια αυτά λοιπόν, σημειώνουμε ότι δεν στοιχειοθετείται το προβλεπόμενο αδίκημα, όταν ο φερόμενος ως δράστης δεν ερεύνησε ο ίδιος κάποιο αρχείο ή δεν του μετέδωσε τις αποτελούσες προσωπικό δεδομένο, πληροφορίες, τρίτος που επενέβη σε αρχείο, αλλά τις γνωρίζει ο ίδιος από μόνος του.

Συμπερασματικά λοιπόν θα λέγαμε, ότι η προστασία των συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών, τα οποία κατά τα προαναφερόμενα εκτείνονται και μεταξύ των σχέσεων των ιδιωτών, καθώς και τα προσωπικά δεδομένα, αν και απαραβίαστα, δεν είναι απόλυτα, αφού δύνανται να περιορισθούν, αν συντρέχουν σοβαροί λόγοι δημόσιου συμφέροντος, αν η άσκησή τους προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και για την αναζήτηση της αλήθειας, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις, υπάρχει αποδεκτή αναζήτηση και χρήση προσωπικών πληροφοριών, εκτός του πλαισίου προστασίας των δικαιωμάτων.

* Ο Νεκτάριος - Γεώργιος Κατσίκας, είναι μάχιμος δικηγόρος Αθηνών με μεταπτυχιακά στη Διοίκηση Επιχειρήσεων. Είναι επίσης νομικός σύμβουλος εταιρειών και ιδρυμάτων, ενώ έχει διατελέσει επιστημονικός συνεργάτης στη Βουλή των Ελλήνων και σύμβουλος στη Παγκόσμια Τράπεζα.