Θα γίνει ο καφές πιο ακριβός από τον αστακό; Πιθανώς, και αυτό δεν είναι λογοπαίγνιο

Η αύξηση της τιμής του καφέ στην εστίαση προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις, κάποιοι γέλασαν πολύ (κυρίως εκείνοι που δεν πίνουν καφέ), κάποιοι άλλοι καθόλου.

Η συγκεκριμένη αύξηση έχει να κάνει κυρίως με φορολογικές και τιμολογιακές πολιτικές και καθόλου με το ίδιο το προϊόν. Στην πραγματικότητα, όμως, ο ίδιος ο καφές, ανεξάρτητα από τους τιμολογιακούς παραλογισμούς ή μη κάθε κράτους, είναι πολύ πιθανό σε λίγα χρόνια να γίνει ένα είδος όχι απλώς πολυτελείας, αλλά ακριβότερος από τον αστακό.

Ή, όπως θα δούμε παρακάτω, ακόμη πιο ακριβός κι από το ασήμι.

Τα τρόφιμα μπορεί να είναι απαραίτητα για την επιβίωσή μας, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε άλλο από προϊόντα και σαν τέτοια, στο σύστημα που ζούμε υπόκεινται στους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης. Αλλά και της διαθεσιμότητας. Όσο πιο σπάνιο ένα προϊόν, τόσο πιο μεγάλη αξία έχει, ακόμη κι αν στην πραγματικότητα μάς είναι εντελώς άχρηστο. Κι αυτός είναι ένας από τους βασικούς παραλογισμούς του καπιταλιστικού συστήματος.

Με βάση αυτούς τους νόμους, λοιπόν, αλλά και με δεδομένη την κλιματική αλλαγή, πολύ σύντομα -συντομότερα απ' ότι θέλουμε να πιστέψουμε- βασικά τρόφιμα όπως ο καφές, το κρέας και τα μπαχαρικά για παράδειγμα, θα γίνουν είδη πολυτελείας.

Οι πατάτες, ο αστακός και ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης

Οι αλλαγές στις διατροφικές μας συνήθειες είναι συχνά προϊόν κάποιας τυχαίας διαδικασίας, ή και χειρισμού του συστήματος: Ο μύθος του πώς ο Καποδίστριας έκανε δημοφιλείς στην Ελλάδα τις πατάτες, ας πούμε, μπορεί να είναι μύθος, αλλά θα μπορούσε κάλλιστα να είναι πραγματικότητα.

Κάτι τέτοιο συνέβη στ' αλήθεια με τον αστακό, ο οποίος το 18ο αιώνα θεωρείτο ούτε λίγο ούτε πολύ τόσο αηδιαστικός που οι άνθρωποι τον χρησιμοποιούσαν για λίπασμα όπου ευδοκιμούσε, ενώ οι μόνοι που τον έτρωγαν (αναγκαστικά) ήταν οι κατάδικοι στις φυλακές.

Ο αστακός έγινε είδος πολυτελείας όταν οι αμερικανικοί σιδηρόδρομοι αποφάσισαν να τον σερβίρουν στην πρώτη θέση των τρένων. Οι πλούσιοι επιβάτες δεν ήξεραν καν τι είναι ο αστακός, καθώς έως τότε μόνο οι πολύ φτωχοί έρχονταν σε επαφή μαζί του. Σύντομα οι πλούσιοι αποφάσισαν ότι ο αστακός οφείλει να είναι νόστιμος αφού σερβίρεται στην πρώτη θέση και τον υιοθέτησαν στις διατροφικές τους συνήθειες. Και συνέβη το αυτονόητο: Κάτι που τρώνε οι πλούσιοι πρέπει να είναι ακριβό, ακόμη κι αν υπάρχει εν αφθονία.

Κι όταν γίνει ακριβό, θα γίνει και περιζήτητο, άρα θα πάψει να υπάρχει σε αφθονία και επιτέλους θα δικαιολογείται και η υψηλή του τιμή: Το σύστημα τα πάντα εν σοφία εποίησε.

Η τιμή του αστακού αυξήθηκε κατά 1/3 μέσα σε ένα χρόνο, από το 2020 στο 2021, και αυτό δεν είναι καθόλου παράλογο καθώς κυριολεκτικά τον έχουμε μετατρέψει από είδος σε αφθονία σε είδος που βαίνει προς εξαφάνιση @AP Photo

Αντίστοιχη πορεία είχαν και τα στρείδια, τα οποία έγιναν πανάκριβα όταν -στις αρχές του 20ου αιώνα- η μόλυνση και η υπεραλιεία μείωσαν κατά πολύ τους ενάλιους πληθυσμούς τους.

Φυσικά υπάρχουν και ανάποδες περιπτώσεις: Η ζάχαρη για παράδειγμα, η οποία κάποτε ήταν είδος πολυτελείας, έως ότου οι άνθρωποι κατάφεραν να την καλλιεργήσουν σε μεγάλες ποσότητες.

Το ίδιος συνέβη με πολλά φρούτα και λαχανικά. Τα φρούτα και τα λαχανικά, σε αντίθεση με τα ζώα, είναι εποχιακά. Τώρα, όμως μπορείς να βρεις φράουλες ή πεπόνια όλο το χρόνο...

Ο κύκλος της καταστροφής

Ο κύκλος της καταστροφής των φυσικών πηγών είναι απλός: Όσο πιο πολύτιμο θεωρούμε ότι είναι ένα προϊόν, τόσο περισσότερο το συλλέγουμε, τόσο πιο σπάνιο γίνεται και τόσο πιο πολύ ανεβαίνει η τιμή του με συνέπεια να γίνεται ακόμη πιο πολύτιμο και ακόμη πιο σπάνιο και αυτός ο κύκλος δεν τελειώνει ποτέ, έως ότου εξαντλήσουμε τους πόρους.

Συμβαίνει με τα πάντα.

Τα μέταλλα, ας πούμε: Αν, για κάποιο λόγο, ο πολιτισμός μας επέστρεφε στη λίθινη εποχή, πιθανώς δεν θα μπορούσε να ξεφύγει ποτέ από αυτήν στο μέλλον, καθώς έχουμε μαζέψει όλα τα μέταλλα που βρίσκονται κοντά στην επιφάνεια του πλανήτη και θα ήταν πολύ δύσκολο για ανθρώπους χωρίς την κατάλληλη τεχνολογία να φτάσουν στο βάθος στο οποίο πλέον μπορεί κανείς να τα βρει.

Τα τρόφιμα δεν θα μπορούσαν να είναι εξαίρεση στον κανόνα.

Αν βάλουμε τώρα στην εξίσωση και την κλιματική αλλαγή, το αποτέλεσμα που θα πάρουμε είναι δυσάρεστο, αν όχι τρομακτικό.

Ας επιστρέψουμε στον καφέ, ένα κορυφαίο παράδειγμα του πώς αλλάζουν και θα αλλάξουν αναγκαστικά οι διατροφικές μας συνήθειες στο όχι και τόσο μακρυνό μέλλον.

Ο καφές υπήρξε είδος πολυτελείας πριν βρει το δρόμο του για τα ράφια των σούπερ μάρκετ.

Ήρθε στην Ευρώπη από την Αιθιοπία, όπου οι Ευρωπαίοι εξερευνητές τον είδαν να χρησιμοποιείται σε θρησκευτικές τελετές. Τον έφεραν στην Ευρώπη κι εκείνοι που ευθύνονται για την παγκόσμια διάδοσή του είναι οι Ολλανδοί, οι οποίοι άρχισαν να τον καλλιεργουν συστηματικά στις αποικίες τους.

@AP Photo

Οι Ολλανδοί -που τελικά τους χρωστάμε περισσότερα απ' ότι νομίζουμε- ανακάλυψαν και τη σοκολάτα. Το κακάο, από το οποίο προέρχεται, ήταν εξαιρετικά σπάνιο και πολύτιμο. Οι Μάγια χρησιμοποιούσαν τους κόκκους του κακάο σαν νόμισμα. Οι Ισπανοί το έφεραν στην Ευρώπη, όπου, το 1828 ο Δανός χημικός Κόνραντ Γιοχάνες βαν Χούτεν κατάφερε με τη χρήση αλκαλικών αλάτων να παράξει τη σκόνη της σοκολάτας.

Ο καφές και η σοκολάτα έγιναν καθημερινές μας συνήθειες, όμως σήμερα επιστρέφουν σταδιακά στην πρότερη κατάστασή τους, αυτή του είδους πολυτελείας.

Το μόνο που θα χρειαστεί για να συμβεί αυτό είναι να αυξηθεί η μέση θερμοκρασία του πλανήτη κατά 2 βαθμούς Κελσίου, κάτι που είναι απολύτως βέβαιο ότι θα συμβεί μέσα στα επόμενα χρόνια, και όταν συμβεί τεράστια τμήματα της δυτικής Αφρικής, στη Γκάνα και την Ακτή του Ελεφαντοστού, θα είναι πλέον ακατάλληλα για την καλλιέργεια κακάο, όπως κατέδειξε μια έρευνα του 2013.

Ο καφές θα υποστεί ακόμη μεγαλύτερο πλήγμα, καθώς έως το 2050 πάνω από τα μισά χωράφια στα οποία καλλιεργείται σήμερα καφές, θα έχουν γίνει ακατάλληλα για καλλιέργεια. Μια έρευνα του 2015 δείχνει ότι στη Λατινική Αμερική ιδιαίτερα, το ποσοστό της καταστροφής θα φτάσει το 88%.

Τους ίδιους ακριβώς κινδύνους διατρέχουν και τα μπαχαρικά αλλά και η βανίλια, η οποία καλλιεργείται κυρίως στην πολύπαθη από την κλιματική αλλαγή Μαδαγασκάρη.

Το 2017 ένας κυκλώνας κατέστρεψε το 30% της παραγωγής βανίλιας στο νησί, με συνέπεια η τιμή της να φτάσει τα 600 δολάρια το κιλό, που σημαίνει ότι η βανίλια έγινε ακριβότερη από το ασήμι...

Θα τρώμε κρέας στο μέλλον;

Πέρα από την κλιματική αλλαγή και τις λοιπές συνθήκες που προαναφέραμε, υπάρχει και το θέμα της επιλογής που επηρεάζει το τι θα τρώμε στο μέλλον. Οι διατροφικές μας συνήθειες αλλάζουν και επειδή αλλάζουμε εμείς.

Το κρέας είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα πώς από μόνοι μας μετατρέπουμε ένα είδος εν αφθονία σε είδος πολυτελείας: Μπορεί να μην είμαστε όλοι ευαισθητοποιημένοι στο περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, όμως όλο και περισσότεροι άνθρωποι ενδιαφέρονται για τον κόσμο γύρω τους.

Και σε αυτό το πλαίσιο υπάρχει μια τάση αποφυγής του κρέατος, καθώς είναι πλέον γνωστό ότι η παραγωγή του αφήνει τεράστιο αποτύπωμα άνθρακα στον πλανήτη.

Ποιο είναι το πραγματικό κόστος μιας μπριζόλας; @AP Photo

Και δεν είναι μόνο αυτό το πρόβλημα, ή μάλλον δεν είναι αυτό το βασικό πρόβλημα. Το βασικό πρόβλημα είναι ότι έτσι όπως έχουμε κάνει τα πράγματα, οι διατροφικές μας ανάγκες δεν «χωράνε» πλέον στον πλανήτη.

Τα ζώα που τρώμε χρειάζονται χωράφια για να βοσκήσουν. Άρα παίρνουν πολύ χώρο από τη γη που καλλιεργείται. Η οποία με τη σειρά της παίρνει πολύ χώρο από τα αναγκαία για τη διαβίωσή μας δάση. Είναι προφανές ότι αυτό κάποια στιγμή θα πλαφονάρει, ο χώρος πάνω στη Γη είναι πεπερασμένος.

Υπάρχουν διάφορες προτάσεις για να ξεπεραστεί το πρόβλημα, μια σχετική μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2011 για παράδειγμα, προτείνει να αντικαταστήσουμε το κρέας με έντομα ως βασική πηγή πρωτεϊνών, δεν είναι τόσο σιχαμένο όσο ακούγεται, ας μην ξεχνάμε ότι σε πολλές χώρες του κόσμου τα έντομα θεωρούνται λιχουδιά.

Σε κάθε περίπτωση και ενώ συνεχίζεται η αναζήτηση εναλλακτικών πηγών πρωτεΐνης, το κρέας έχει ήδη αρχίσει να «δαιμονοποιείται» και στο μέλλον ίσως θεωρείται αντικοινωνική συμπεριφορά η κατανάλωσή του, όπως περίπου σήμερα το να καπνίζεις: Δεν είναι (ακόμη) παράνομο, σε καθιστά όμως δακτυλοδεικτούμενο στον ανεπτυγμένο κόσμο.

Ακόμη, βέβαια, είμαστε στο άλλο άκρο, αφού η χορτοφαγία ή ο βιγκανισμός αντιμετωπίζονται με δυσπιστία ή και θυμηδία από την πλειονότητα. Αυτό, όμως, αλλάζει και όλο και πιο συχνά βλέπουμε σε εστιατόρια και σούπερ μάρκετ να διαφημίζονται προϊόντα που δεν περιέχουν κρέας ή τα παράγωγά του.

Κι αν δεν αλλάξουν πρώτα οι διατροφικές μας επιλογές, ίσως μας αναγκάσουν τα κράτη να το κάνουμε: Πολλές χώρες ήδη υπερφορολογουν τη ζάχαρη, δεν είναι καθόλου απίθανο να κάνουν το ίδιο και με το κρέας προκειμένου να μας αποτρέψουν από την κατανάλωσή του.

Και δεν θα έχουν πολύ άδικο.

Τι σημαίνουν όλα αυτά σε αριθμούς

* Η κτηνοτροφία είναι υπεύθυνη για το 14,5% της εκπομπής αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου παγκοσμίως.

* Από αυτά, το 41% προέρχεται από την εκτροφή κόκκινου κρέατος.

* Η παγκόσμια εκτροφή βοοειδών παράγει τόσα επιβλαβή για το περιβάλλον αέρια όσα όλη η Ινδία.

* Κάθε βρώσιμο γραμμάριο πρωτεΐνης που παίρνουμε από τα ζώα χρειάζεται για να παραχθεί 20 φορές περισσότερη γη από το αντίστοιχο βρώσιμο γραμμάριο φυτικής πρωτεΐνης που παίρνουμε για παράδειγμα από τα φασόλια.

Είναι φανερό πλέον και αναγνωρισμένο ότι υπάρχει μια τρομερή ανισορροπία ανάμεσα στο κόστος που πληρώνει ο πλανήτης για να παραχθούν κάποια τρόφιμα και την τιμή αυτών των τροφίμων στην αγορά.

«Τρόφιμα που παράγονται με τεράστιο κόστος για το περιβάλλον, είτε λόγω εκπομπής αερίων, είτε λόγω της μόλυνσης που προκαλεί η παραγωγή τους στον υδροφόρο ορίζοντα και την ατμόσφαιρα, είναι πολύ φθηνότερα από τις πιο βιώσιμες εναλλακτικές τους», αναφέρει σχετική έκθεση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ.

Παρόλα αυτά, εάν μια κυβέρνηση αποφασίσει να επιβάλει βαριά φορολογία στην κατανάλωση κρέατος, αυτήν τη στιγμή πιθανώς θα ξεσηκώσει θύελλα διαμαρτυριών. Το κρέας παραμένει το βασικό μας τρόφιμο. Όμως, όσο ο κόσμος αποκτά βαθύτερη συνείδηση για το τι συμβαίνει γύρω του και κυρίως τι πρόκειται να συμβεί γύρω του, ίσως αυτό αλλάξει.

Για να συμβεί αυτό, θα χρειαστεί βέβαια συντονισμός δράσεων τόσο από τα παγκόσμια όργανα, όσο και από τις τοπικές κυβερνήσεις, αλλά κυρίως θα χρειαστεί εκπαίδευση του καταναλωτή και η βαθύτερη κατανόηση του κόστους που πληρώνει στην πραγματικότητα όταν τρώει μια μπριζόλα.

Κι αυτό το κόστος είναι πολύ μεγαλύτερο ακόμη και από τα πολλά ευρώ που ίσως κοστίζει αυτή η μπριζόλα σε ένα καλό εστιατόριο: Είναι κόστος που δεν μετριέται με χρήματα· είναι κόστος ζωής.