Συνομιλώντας με τρεις Έλληνες επιστήμονες του CERN

Μια από τις πρώτες κοινές ευρωπαϊκές προσπάθειες

Ιδρύθηκε το 1954 από δώδεκα ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, με στόχο να δώσει απαντήσεις στα θεμελιώδη ερωτήματα γύρω από τη φύση και τον κόσμο μας, όπως τι είναι η ύλη, από πού προέρχεται και ποιοι είναι οι νόμοι που τη διέπουν. Σήμερα αριθμεί 21 χώρες-μέλη και αποτελεί το μεγαλύτερο πειραματικό κέντρο πυρηνικών ερευνών στον κόσμο. Ο λόγος φυσικά για το Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Σωματιδιακής Φυσικής, ή αλλιώς CERN.

Το Εργαστήριο, όπου συντελείται καθημερινά ένα τεχνολογικό θαύμα, βρίσκεται δυτικά της Γενεύης, στα γαλλοελβατικά σύνορα, και αποτέλεσε μια από τις πρώτες κοινές ευρωπαϊκές προσπάθειες για επιστημονική πρόοδο και καινοτομία.

Το CERN στο Φεστιβάλ Επιστήμης και Καινοτομίας της Αθήνας

Στα πλαίσια του Φεστιβάλ Επιστήμης και Καινοτομίας της Αθήνας, στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, συναντήσαμε τρεις Έλληνες ερευνητές που ανήκουν στο ανθρώπινο δυναμικό του CERN και είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε μαζί τους για όλα όσα έρχονται πρώτα στο μυαλό του μη μυημένου.

Στη συζήτηση με τίτλο "CERN: «Επιταχυντής» ζωής;" συμμετείχαν μέσω Skype από τη Γενεύη οι καθηγητές Εμμανουήλ Τσεσμελής/CERN και Ευάγγελος Γαζής/ΕΜΠ και δια ζώσης ο Δρ Γεώργιος Φανουράκης/ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος, η Δρ Σοφία Χουρίδου/ΕΚΠΑ και ο Δρ Άγγ. Αλεξόπουλος/ Πείραμα CMS, CERN, ενώ συντόνισε η δημοσιογράφος Βάσω Μιχοπούλου. / Πηγή: CNN Greece

Το έργο και οι ερευνητικοί στόχοι του CERN

Ο Γιώργος Φανουράκης, διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Πυρηνικής και Σωματιδιακής Φυσικής του Δημόκριτου, συμμετέχει εδώ και 14 χρόνια στο πείραμα CAST, που έχει ως στόχο να ανιχνεύσει και να μελετήσει τα axions, σωματίδια σκοτεινής ύλης τα οποία γεννιούνται στις καρδιές των άστρων όπως ο ήλιος, από αλληλεπιδράσεις φωτονίων. Πάντα ο άνθρωπος ήθελε να μάθει τη φύση, τι είναι γύρω του και πώς δουλεύει. Με τη γνώση αυτή φυσικά, παράγεται ό,τι ξέρουμε από την τεχνολογία και προάγεται η ποιότητα της ζωής του ανθρώπου, μας είπε όταν τον ρωτήσαμε ποια είναι η κινητήρια δύναμη πίσω από ένα εργαστήριο της κλίμακας του CERN.

Ο δρ Γιώργος Φανουράκης, διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Πυρηνικής και Σωματιδιακής Φυσικής του Δημόκριτου, συμμετέχει εδώ και 14 χρόνια στο πείραμα CAST του CERN. / Πηγή: CNN Greece

Θα μπορούσε όμως να μας εξηγήσει με απλά λόγια σε ποιο σημείο βρίσκονται οι έρευνες μετά από 62 χρόνια πειραμάτων; Όλη αυτή η γνώση που αποκτήσαμε από τα πειράματα στους επιταχυντές [σωματιδίων], τους μικρούς στην αρχή και τον τεράστιο τώρα του CERN, παρήγαγε ένα θεωρητικό μοντέλο, το λεγόμενο καθιερωμένο πρότυπο, το οποίο περιγράφει από τι αποτελείται η φύση και πώς δουλέυει. Το τελευταίο κομμάτι αυτού του παζλ που δεν είχαμε ακόμα παρατηρήσει με τα πειράματά μας ήταν το μποζόνιο Higgs, το οποίο βρέθηκε πριν από τέσσερα χρόνια, επομένως με αυτό συμπληρώθηκε η γνώση που είχαμε για το καθιερωμένο πρότυπο. Όμως υπάρχουν ακόμη κάποια αναπάντητα ερωτήματα που δεν μπορεί να τα εξηγήσει αυτό το μοντέλο, επομένως οι θεωρητικοί φυσικοί προσπαθούν να το επεκτείνουν και να βρουν νέες θεωρίες, που προφανώς θα το εμπεριέχουν, γιατί όσα έχει προβλέψει το καθιερωμένο πρότυπο έχουν επαληθευθεί. Πρόκειται για υπερσυμμετρικές θεωρίες που παρουσιάζουν τον κόσμο με έναν διαφορετικό τρόπο και, εκτός από τα προβλήματα που δεν λύνει το καθιερωμένο πρότυπο, φιλοδοξούν να λύσουν και άλλα αινίγματα, όπως η σκοτεινή ύλη και η σκοτεινή ενέργεια, μας εξηγεί, επιδεικνύοντας εντυπωσιακή ικανότητα εκλαΐκευσης ο κύριος Φανουράκης.

Στα 62 χρόνια της λειτουργίας του, το CERN βρίσκεται στην πρωτοπορία της αιώνιας ανθρώπινης αναζήτησης για γνώση και έχει να επιδείξει μια σειρά από σημαντικά επιστημονικά επιτεύγματα, με κορυφαίο την ανακάλυψη το 2012 του σωματιδίου Higgs, γνωστού και ως "το σωματίδιο Θεός".

Και γιατί μας ενδιαφέρουν όλα αυτά;

Τι αντίκτυπο, όμως, έχουν όλα αυτά στην καθημερινότητα του μέσου ανθρώπου; Πόσο τον αφορά η επιστημονική πρόοδος που συντελείται στις υπόγειες εγκαταστάεις του CERN; Σίγουρα άμεσα δεν τον αφορά, δεν αλλάζει τη ζωή του, την καθημερινότητά του, δεν μπορεί ο καθένας να φτιάξει έναν επιταχυντή διαμέτρου 27 χιλιομέτρων και να κάνει μια σύγκρουση πρωτονίων στο σπίτι, σχολιάζει με χιούμορ η δρ Σοφία Χουρίδου, πειραματική φυσικός του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, και αμέσως σπεύδει να αποκαταστήσει την πλήρη εικόνα. Εμείς προσπαθούμε να απαντήσουμε αυτή την περιέργεια που είχε ο άνθρωπος από την πρώτη στιγμή που βρέθηκε στη γη και άρχισε να σκέφτεται: να καταλάβουμε πώς έγινε το σύμπαν. Για να πετύχουμε όμως αυτόν το σκοπό αναπτύσσουμε τεχνολογίες που έχουν εφαρμογή στην ιατρική φυσική π.χ., στη διάγνωση και τη θεραπεία του καρκίνου, ή στη βιομηχανία. Με αυτόν τον τρόπο βοηθάμε την κοινωνία. Με το να μοιραζόμαστε την τεχνογνωσία που αναπτύσσουμε. Η δρ Χουρίδου εργάστηκε για περισσότερα από δέκα χρόνια στο CERN και πρόσφατα επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου παραμένει συνεργάτης του Εργαστηρίου, ενώ παράλληλα μοιράζεται τη γνώση και την εμπειρία που απέκτησε εκεί με τους φοιτητές της.

Η δρ Σοφία Χουρίδου, πειραματική φυσικός του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. / Πηγή: CNN Greece

Από τον παγκόσμιο ιστό, το γνωστό σε όλους WWW, που δημιουργήθηκε αρχικά για να καλύψει τις ανάγκες επικοινωνίας των ανθρώπων του CERN και τώρα βρίσκεται σχεδόν σε κάθε νοικοκυριό του πρώτου κόσμου, μέχρι τα τεχνολογικά επιτεύγματα που έχουν εφαρμογή στην ιατρική και τη βιομηχανία, η βασική έρευνα που γίνεται στο CERN έχει αλλάξει τη ζωή όλων μας πολύ περισσότερο απ’όσο φανταζόμαστε.

Μια εξωστρεφής επιστημονική κοινότητα

Ο Άγγελος Αλεξόπουλος, μέλος της ομάδας Εκπαίδευσης και Επικοινωνίας του Πειράματος CMS στο CERN / Πηγή: CNN Greece

Παρόλη τη σκληρή ερευνητική δουλειά που γίνεται στα 26 πειράματά του, το CERN παραμένει μια εξωστρεφής κοινότητα επιστημόνων, η οποία βρίσκεται σε διαρκή διάλογο με την κοινωνία. Ο Άγγελος Αλεξόπουλος, μέλος της ομάδας Εκπαίδευσης και Επικοινωνίας του Πειράματος CMS στο CERN, μας έδωσε κάποιους πολύ εντυπωσιακούς αριθμούς που τεκμηριώνουν αυτή την εποικοδομητική διάθεση για επικοινωνία. Στο CERN καλωσορίζουμε κάθε χρόνο περισσότερους από 100.000 επισκέπτες, 40.000 από τους οποίους είναι μαθητικές κοινότητες από πολλά σχολεία όλου του κόσμου. Κάθε χρόνο 4.000 μαθητές από την Ελλάδα επισκέπτονται το CERΝ, ξεναγούνται στις εγκαταστάσεις, γνωρίζουν Έλληνες επιστήμονες και παίρνουν μια μικρή γεύση από αυτό που συμβαίνει στο Εργαστήριο. Ταυτόχρονα, σε ετήσια βάση περισσότεροι από 100 καθηγητές φυσικής και συναφών επιστημονικών αντικειμένων δημοσίων και ιδιωτικών σχολείων έρχονται στο CERN για περίπου μία εβδομάδα επιμόρφωσης με διαλέξεις από το ελληνικό επιστημονικό προσωπικό του Εργαστηρίου και μαθαίνουν νέους τρόπους και μεθοδολογίες με τις οποίες μπορούν να μεταφέρουν την εμπειρία του CERN και την αγάπη τους για το αντικείμενο στους μαθητές τους. Επίσης το CERN πηγαίνει στις χώρες-μέλη και έρχεται και στην Ελλάδα, καθώς υπάρχουν πολλές δράσεις που οργανώνονται από τα ελληνικά πανεπιστήμια και ινστιτούτα που είναι μέλη των πειραμάτων του, μας λέει ο κύριος Αλεξόπουλος, ξεδιπλώνοντας όλη τη βεντάλια των δράσεων που αναπτύσσει το CERN, προκειμένου να κάνει γνωστό το έργο του στο ευρύ κοινό και να μυήσει τη νέα γενιά στο συναρπαστικό κόσμο της σωματιδιακής φυσικής.

Ένα πάντρεμα επιστήμης και τέχνης

Η εγκατάσταση "Το Δώρο της Μάζας", όπου οι επισκέπτες μπορούν να βιώσουν εικονικά την εμπειρία «απόκτησης» και «απώλειας» της μάζας τους.

Για να πετύχει αυτό το σκοπό, ωστόσο, το Εργαστήριο δε χρησιμοποιεί μόνο την εκπαίδευση, αλλά και την τέχνη. Το πρόγραμμα “Art at CMS” λειτουργεί εδώ και δύο χρόνια στο Πείραμα CMS και παντρεύει την επιστήμη με την τέχνη μέσα από δημιουργικά εργαστήρια, στα οποία μαθητές όλων των κατευθύνσεων, με τη βοήθεια καθηγητών φυσικής αλλά και καθηγητών καλλιτεχνικών, εμπνεόνται από αυτό που συμβαίνει στο CERN και δημιουργούν πρωτότυπα καλλιτεχνικά έργα τα οποία μπορούν στη συνέχεια να εκθέσουν στο σχολείο τους ή ακόμη και στην κινητή έκθεση του προγράμματος η οποία έχει ταξιδέψει σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική.

"Τα Ηνωμένα Έθνη της Επιστήμης": ένα μεγάλο κοινωνικό πείραμα συνεργασίας

Όμως στο cern, εκτός από επιστημονικά πειράματα, συντελείται και ένα μεγάλο κοινωνικό πείραμα: αυτό της αρμονικής συνύπαρξης και της επιτυχημένης συνεργασίας πάνω από 10.000 ερευνητών από 100 διαφορετικές εθνικότητες. Πώς είναι, λοιπόν, η εμπειρία του να ζει κανείς και να εργάζεται στο cern; Θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό ως μη φυσικό ή μηχανικό, ή τεχνολόγο της πληροφορίας. Είμαι κοινωνικός επιστήμονας -δεν είμαι ο μόνος- και αυτό που νιώθουμε όλοι είναι αρχικά δέος γι' αυτό το οποίο συμβαίνει, μας εξηγεί ο κύριος Αλεξόπουλος. Προσωπικά μου πήρε κάποιο χρόνο να καταλάβω τη γλώσσα της επιστήμης, αλλά μαθαίνω πάρα πολλά [από τους ερευνητές] και ο τρόπος που γίνεται αυτό είναι μέσω του διαλόγου και της αλληλεπίδρασης.

Και καταλήγει στην πρόταση που περιγράφει το εργασιακό περιβάλλον που ο καθένας θα ζήλευε. Το CERN είναι ένα εργαστήριο που θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει κάποιος και τα Ηνωμένα Έθνη της Επιστήμης: όλοι επικοινωνούμε με καλά ή λιγότερο καλά αγγλικά, τρώμε όλοι μαζί στο εστιατόριο του CERN και μέσα από αυτή την καθημερινή αλληλεπίδραση μπορούμε και προοδεύουμε τόσο ατομικά, όσο και συλλογικά.