Συρία: Πώς προστατεύουν τους αρχαίους θησαυρούς από τους τζιχαντιστές

Δουλεύοντας σε φρενήρεις ρυθμούς, διευθυντής και υπάλληλοι κατάφεραν μέσα σε μια εβδομάδα να πακετάρουν τα περισσότερα από τα εκθέματα του μουσείου. Αμέσως μετά, ο αλ-Αμπντουλάχ τα μετέφερε στη Δαμασκό μέσα σε 12 κιβώτια. Ανάμεσά τους βρισκόταν αριστουργήματα, όπως το αγαλματίδιο χαμογελαστού προσκυνητή ηλικίας 5.000 χρόνων, μια πολύχρωμη τοιχογραφία του 2ου αιώνα μ.Χ. από ναό του Βάαλ, πάμπολλες επιγραφές σε σφηνοειδή γραφή -αφορούσες διοικητικά αρχεία, επιστολές και οικονομικές συμφωνίες- αποκαλυπτικές του πως ήταν η ζωή πριν από 4.000 χρόνια στη Μεσοποταμία και το βασίλειο του Μαρί.

Σε κρυψώνες τα μουσειακά εκθέματα της Συρίας

Ο αλ-Αμπντουλάχ δεν ήταν ο μόνος που έδωσε τη συγκεκριμένη μάχη με το χρόνο. Τουλάχιστον 29 από τα 34 μουσεία της Συρίας 'άδειασαν' κατά τον ίδιο τρόπο και περισσότερα από 300.000 εκθέματα μεταφέρθηκαν στη Δαμασκό. Όλα τους -όπως λέει ο επικεφαλής της Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Μουσείων, Μααμούν Αμπντουλκαρίμ, στο Ασοσιέιτεντ Πρες- βρίσκονται κρυμμένα σε μυστικές τοποθεσίες τις οποίες γνωρίζουν ελάχιστοι· όσοι, δηλαδή, οργάνωσαν και συντόνισαν την επιχείρηση διάσωσης των αρχαιοτήτων. Σε κρυψώνες βρίσκονται από το 2013 και οι θησαυροί του αρχαιολογικού μουσείου της Δαμασκού. Στις σκονισμένες προθήκες του από γυαλί δεν έχουν απομείνει παρά μονάχα τα ταμπελάκια με τις περιγραφές.

To άδειο μουσείο της Δαμασκού, συσκευασία και μεταφορά αρχαιοτήτων, κρυψώνες - Πηγή: Διεύθυνση Αρχαιοτήτων & Μουσείων Συρίας (GDAM)

Η καταστροφή της Παλμύρας

Από την καταστροφική μανία, όμως, του ISIS δεν μπόρεσαν να γλυτώσουν όλοι οι θησαυροί της Συρίας.

Σύμβολο του ολέθρου αποτελεί η αρχαία Πολιτεία της Παλμύρας, ηλικίας 2.000 ετών.

Επί έναν χρόνο την είχαν υπό τον έλεγχό τους οι τζιχαντιστές, πριν εκδιωχθούν, προ ημερών, από τα -υποστηριζόμενα από τους Ρώσους- κυβερνητικά στρατεύματα. Στη διάρκεια αυτών των δώδεκα μηνών ανατίναξαν το πιο καλοδιατηρημένο από τα μνημεία της, τον υπέροχο Ναό του Βήλου, όπως έκαναν και με το ιερό του Βάαλ, τα μαυσωλεία και την Αψίδα του Θριάμβου της. Αποκεφάλισαν τον 82χρονο διακεκριμένο αρχαιολόγο, Χαλέντ Άσαντ, που είχε συνδέσει όχι απλά το ανασκαφικό του έργο αλλά ολόκληρη τη ζωή του με τη γενέτειρά του Παλμύρα, κατηγορώντας τον για ειδωλολατρεία, επικοινωνία με τις μυστικές υπηρεσίες της Δαμασκού και επαφές με το Ιράν. Στην πραγματικότητα, ο Άσαντ πλήρωσε με τη ζωή του την προσπάθειά του να προστατεύσει τους θησαυρούς της πόλης του, καθώς αρνήθηκε ν’ αποκαλύψει στους τζιχαντιστές πού ήταν κρυμμένα τα αρχαία που είχε έγκαιρα φροντίσει ν’ απομακρύνει από το μουσείο. Ό,τι έμεινε πίσω στις αίθουσές του, κατά κανόνα ογκώδεις συλλογές, υπέστησαν βανδαλισμούς, όπως άλλωστε και το ίδιο το κτίριο.

Πάνω: ο Ναός του Βήλου πριν από την ανατίναξή του από τον ISIS - Κάτω: ό,τι απέμεινε μετά την καταστροφή του - Πηγή: Wikipedia/Bernard Gagnon - REUTERS/Omar Sanadiki

Ο Αμπντουλκαρίμ αισιοδοξεί ότι ο ναός του Βήλου θα μπορέσει να αναστηλωθεί καθώς τα ερείπιά του δεν έχουν κονιορτοποιηθεί, ενώ θεωρεί πως μπορεί να αποκατασταθεί, σε ικανοποιητικό βαθμό, και η ζημιά στα αγάλματα που οι τζιχαντιστές τους αφαίρεσαν τα πρόσωπα. Μάλιστα, μιλώντας στο Ρόιτερς, παρομοίασε τη διαδικασία μ’ εκείνη μιας πλαστικής επέμβασης σε ασθενείς με βαριά εγκαύματα:

Υποβάλλεσαι σε σειρά επεμβάσεων, το πρόσωπό σου δεν θα γίνει όπως ήταν, όμως παραμένεις ζωντανός.

Ρισκάρουν τη ζωή τους για να προστατεύσουν τους αρχαιολογικούς θησαυρούς

Με κίνδυνο της ζωής τους, λέει ο Μααμούν Αμπντουλκαρίμ, φύλακες αρχαιολογικών χώρων που ζουν στις περιοχές υπό τον έλεγχο του ISIS, τον ενημερώνουν σχετικά, μόλις βρουν την ευκαιρία, και του στέλνουν φωτογραφίες μέσω WhatsApp.

Ο Ζιάντ αλ-Νούιτζι, έφορος αρχαιοτήτων της πόλης Ντέιρ αλ-Ζορ που αντικατέστησε τον -επικεφαλής πλέον του μουσείου της Δαμασκού- αλ-Αμπντουλάχ που αναφέραμε στην αρχή, κατάφερε να στείλει στην πρωτεύουσα ακόμη ένα φορτίο με αρχαία τον περασμένο Ιούνιο. Έκτοτε, ο ISIS -που έχει καταλάβει περιοχές της πόλης- τον έχει θέσει στο στόχαστρο και αναρτά σε λογαριασμούς του στο facebook το όνομα και τη φωτογραφία του με την ένδειξη «επικηρυγμένος». Ο Αλ-Νούιτζι έστειλε την οικογένειά του στο εξωτερικό, εκείνος, όμως, παραμένει στο, υπό κυβερνητικό έλεγχο, τμήμα του Ντέιρ αλ-Ζορ, τονίζοντας «είναι καθήκον μου να μείνω».

Αντίστοιχα είναι τα έργα και η συμπεριφορά και των αρχαιολόγων που έχουν προσχωρήσει στη συριακή αντιπολίτευση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πόλη Μααράτ αλ-Νούμαν, στο βορειοδυτικό μέτωπο, η οποία ελέγχεται από τους αντάρτες. Ένας από τους προκατόχους του Αμπντουλκαρίμ στη Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Μουσείων -καθηγητής, τώρα, στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο, και πολέμιος του Άσαντ- o Αμρ αλ-Αζμ, χρηματοδότησε και συντόνισε τη θωράκιση του μουσείου της πόλης με σακιά από άμμο. Το μουσείο είναι φημισμένο για τα βυζαντινά μωσαϊκά του. Με το που ολοκληρώθηκε η θωράκιση, όμως, μια από τις βόμβες-βαρέλια των κυβερνητικών δυνάμεων, κατέστρεψε μωσαϊκά στους εξωτερικούς του χώρους.

H καταστροφή του μουσείου της Μααράτ αλ-Νούμαν - Πηγή: Amr al-Azm

Τη ζωή της ρίσκαρε και μια 25χρονη από το Χαλέπι, θέατρο σφοδρών συγκρούσεων του συριακού στρατού με τους αντάρτες, όταν βοήθησε ένα στρατιωτικό κονβόι να βγάλει έξω από την πόλη σπάνιες αρχαιότητες και να τις μεταφέρει σε προστατευμένο μέρος. Για λόγους ασφαλείας ζήτησε από το Ασοσιέιτεντ Πρες, αφηγούμενη την ιστορία της, να μην αποκαλύψει την ταυτότητά της.

Η δημοσιογραφική έρευνα θέλει 2.500 εργαζομένους στις αρχαιότητες της Συρίας, είτε στο κυβερνητικό στρατόπεδο είτε σ’ εκείνο της αντιπολίτευσης, να θέτουν συχνά-πυκνά τη ζωή τους σε κίνδυνο για να προστατεύσουν τους θησαυρούς της χώρας τους.

Πάνω: To βανδαλισμένο από τον ISIS μουσείο της Παλμύρας - Κάτω: Εργαστήρια Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων & Μουσείων Συρίας - Πηγή: REUTERS/SANA - GDAM