Thomas Hope: Σχέδια της Οθωμανικής Κωνσταντινούπολης

Στο μουσείο της οδού Ασωμάτων, ανάμεσα στα εκθέματα της μόνιμης συλλογής, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να θαυμάσει από κοντά 60 έργα -μελάνια και υδατογραφίες-, τα οποία σχεδίασε στα τέλη του 18ου αιώνα ο Thomas Hope κατά τη διάρκεια του Grand Tour, δηλαδή της καθιερωμένης για τους νέους της τάξης του περιοδείας στις χώρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ένας σπάνιος θησαυρός τεκμηρίωσης

Τα σχέδια χωρίζονται σε πέντε ενότητες και απεικονίζουν τα αυτοκρατορικά παλάτια, τις κρήνες, τα τζαμιά και τα ταφικά μνημεία, τις γειτονιές της Πόλης, καθώς και τις χαρακτηριστικές ενδυμασίες και τους κεφαλόδεσμους των διαφορετικών εθνοτικών ομάδων της Κωνσταντινούπολης. Η σχεδιαστική δεξιοτεχνία του δημιουργού τους, η προσήλωσή του στη λεπτομέρεια και η ευαισθησία των φωτοσκιάσεων είναι τα βασικά χαρακτηριστικά τους που εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη.

Οι γλαφυρές περιγραφές του Hope όμως, δεν έχουν μόνο αισθητική αξία, αλλά και ιστορική, αφού συνθέτουν έναν σπάνιο θησαυρό τεκμηρίωσης μιας χρονικής περιόδου, κατά την οποία οι οπτικές μαρτυρίες για την Τουρκία είναι λιγοστές. Όπως μας είπε η Μίνα Μωραΐτου, επιμελήτρια του Μουσείου Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης, το έργο του Χόουπ είναι μια πιστή καταγραφή όσων είδε στο ταξίδι του, τόσο στις διαστάσεις τους όσο και στη διακόσμησή τους. Εμπλουτίζει δε τις απεικονίσεις του με λεπτομερείς και διαφωτιστικές σημειώσεις, προσδίδοντάς τους αξία ανεκτίμητη για τους ιστορικούς της οθωμανικής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα.

Ένας βιρτουόζος σχεδιαστής, μια πολυσχιδής προσωπικότητα

Αν και σχετικά άγνωστος στο ελληνικό κοινό, ο Thomas Hope υπήρξε μια πολυσχιδής φυσιογνωμία και αποτελεί μια μοναδική περίπτωση στην ιστορία της δυτικής αρχιτεκτονικής. Γόνος οικογένειας μεγιστάνων τραπεζιτών, πολυμαθής, φιλότεχνος, με μοναδικές συλλογές αρχαιοτήτων, γλυπτικής και ευρωπαϊκής ζωγραφικής, γενναιόδωρος χορηγός και ειδήμων σε θέματα αρχιτεκτονικής και διακόσμησης ανέτρεψε τα καλλιτεχνικά δεδομένα της εποχής του, αφήνοντας το στίγμα του στην καλλιτεχνική περίοδο Regency (αρχές 19ου αιώνα). Δημιούργησε του “στυλ Hope”, το οποίο εμπνέεται από αρχαίους πολιτισμούς της Μεσογείου, και το διέδωσε, εκδίδοντας μια σειρά εικονογραφημένων εγχειριδίων με ενδυματολογικό ρεπερτόριο, καθώς και προτάσεις για χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα.

Ένα αστυνομικό θρίλερ που εκτυλίχθηκε γύρω από τη συλλογή Hope

Πίσω από τη συλλογή Hope, όμως, υπάρχει μια ιστορία που θυμίζει αστυνομικό μυθιστόρημα. Μετά το θάνατο του καλλιτέχνη, το 1831, τα 350 σχέδια των περιηγήσεών του, τα οποία είχε ο ίδιος ταξινομήσει σε πέντε τόμους και φύλασσε στη βιβλιοθήκη του, εξαφανίστηκαν. Το μυστήριο κατάφερε να λύσει πριν από 32 χρόνια η Φανή-Μαρία Τσιγκάκου, επιμελήτρια της έκθεσης, όταν, ως νεαρή επιμελήτρια, ανακάλυψε τυχαία στα υπόγεια του Μουσείου Μπενάκη τρεις από τους πέντε τόμους που οι μελετητές θεωρούσαν πια χαμένους. Τα εκπληκτικά σχέδια που βρήκε ήταν ακατάγραφα, κι έτσι η κυρία Τσιγκάκου βάλθηκε να ανακαλύψει ποιος ήταν ο δημιουργός τους. Με αφετηρία τη λατινική έκφραση που ήταν τυπωμένη πάνω στο δερματόδετο τόμο (at spes non fracta, δηλαδή hope is not broken στα αγγλικά) και δια της εις άτοπον απαγωγής, ο μίτος την οδήγησε στον Thomas Hope. Η αλληλογραφία του Αντώνη Μπενάκη με αγγλικό οίκο δημοπρασιών και η ανακάλυψη των άλλων δύο τόμων σε κληροδότημα του μουσείου, την επιβεβαίωσαν, τεκμηριώνοντας ένα εύρημα με διεθνή απήχηση.

Την έκθεση, η οποία θα διαρκέσει μέχρι τις 25 Σεπτεμβρίου, συνοδεύει δίγλωσση έκδοση, η οποία περιλαμβάνει φωτογραφίες των έργων και συνοδευτικά κείμενα σχετικά με τον καλλιτέχνη και την εποχή του, από τις επιμελήτριες της έκθεσης, Δρ Φανή-Μαρία Τσιγκάκου και Μίνα Μωραΐτου.