Η γενεαλογία των προσφύγων: Τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης

Αναμφίβολα, η ερμηνεία αυτή θα προβληματίσει έντονα τον μελλοντικό αναγνώστη της ιστορίας, που θα κληθεί να πιστέψει ότι η αναπόδραστη πτώση ήρθε επειδή μία οντότητα μισού δισεκατομμυρίου Ευρωπαίων, σε μια γεωγραφική επικράτεια 4,3 εκατ. τετραγωνικών χιλιομέτρων, η οποία προβαλλόταν ως το ιστορικό παράδειγμα πολιτικοοικονομικής και τεχνολογικής υπεροχής της εποχής της, δεν κατάφερε να αντέξει ένα εκατομμύριο πρόσφυγες πολέμου που διέσχισαν μέσα σε έναν χρόνο τα σύνορά της και να βρει ασφαλές καταφύγιο για δεκάδες χιλιάδες ακόμα.

Το ενδιαφέρον στην ερμηνεία αυτή είναι ότι εμφανίζεται ολοένα και περισσότερο στο δημόσιο λόγο τα τελευταία χρόνια με τη μορφή ιστορικών αναλόγων, των οποίων κύριος εκφραστής είναι το δεξιότερο άκρο του πολιτικού φάσματος. Φαίνεται δε πως, στο πλαίσιο ενός παγκόσμιου συναγερμού για τις προσφυγικές ροές, τα ιστορικά ανάλογα καθίστανται εξίσου δημοφιλή και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία των Βρυξελλών

Δεν είναι μόνο τα χριστιανικά προπύργια στη Γηραιά Ήπειρο που εμφανίζονται να απειλούνται ωσάν η Μεσόγειος να διασχίζεται από στρατιές Ομεϋάδων. Κατ’ άναλογο τρόπο, οι Μεξικανοί μετανάστες που περνούν τον Ρίο Γκράντε παρομοιάζονται με τους Γότθους που πέρασαν το ρωμαϊκό σύνορο του Δούναβη το 376 μ.Χ. Ο Ντόναλντ Τραμπ (Donald Trump) –μια καρικατούρα του Λεξ Λούθορ στον υπαρκτό νεοφιλελευθερισμό– αυτοπροβάλλεται ως ο ηγεμόνας που θα προστατεύσει τον Πάπα όταν επιτεθούν στο Βατικανό οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους. Ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν (Viktor Orbán) παρομοιάζει τον εαυτό του ως άλλον Ιωάννη Ουνυάδη, τον Ούγγρο βοεβόδα της Τρανσυλβανίας που διακρίθηκε τον 15ο αιώνα για την διαρκή και ακατάπαυστη αντίστασή του –ως μπροστάρης των εθνών της κεντρικής Ευρώπης– απέναντι στην οθωμανική εισβολή.

Υπάρχει πλήθος καταγεγραμμένων τέτοιων αφηγήσεων, που τελικά συγκλίνουν στην παρομοίωση είτε των ΗΠΑ είτε της Ευρωπαϊκή Ένωσης με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Οι δύο μεγάλοι πυλώνες αυτού που αντιλαμβανόμαστε ως δυτικό κόσμο, ο παλαιός και ο νέος κόσμος στην ευρωκεντρική θεώρηση της ιστορίας, κινδυνεύουν από τους ξένους που εμφανίζονται «από το πουθενά» στα σύνορά τους, τα περνούν «παρανόμως» και ζητούν άσυλο ή ζητούν μια «καλύτερη ζωή».

Ιδίως από τα μέσα του περασμένου φθινοπώρου, όταν άρχισε να γίνεται αντιληπτό το μέγεθος των προσφυγικών ροών στην Ευρώπη, η κατάσταση έφτασε να περιγράφεται ως δυνάμει επανάληψη της μεγάλης μετανάστευσης των λαών τον 4ο και 5ο μ.Χ. αιώνα· μετανάστευση στην οποία αποδίδεται η πτώση του δυτικού τμήματος της ύστερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

«Όπως όλοι γνωρίζουμε από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, οι μεγάλες αυτοκρατορίες καταρρέουν εάν τα σύνορα δεν προστατεύονται επαρκώς», δήλωνε στις 26 Νοεμβρίου 2015, ενώπιον δημοσιογράφων στη Χάγη, όχι κάποιος εκπρόσωπος της ευρωπαϊκής δεξιάς του Κυρίου, αλλά ο πρωθυπουργός της Ολλανδίας Μαρκ Ρούτε (Mark Rutte).

Η αναφορά αυτή είχε προκαλέσει αίσθηση, καθώς προερχόταν από έναν φιλελεύθερο πολιτικό και τον πρωθυπουργό της χώρας που σήμερα ασκεί την προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Ρούτε εξηγούσε με αυτόν τον τρόπο, γιατί η Ελλάδα «ίσως χρειαστεί να αυξήσει τη χωρητικότητα υποδοχής προσφύγων σε 100.000 τουλάχιστον».

Υπενθυμίζεται ότι στις 25 Οκτωβρίου 2015 η ελληνική κυβέρνηση είχε αναλάβει σε 11-μερή σύνοδο στις Βρυξέλλες τη δέσμευση για προσωρινή φιλοξενία 50.000 προσφύγων, εκ των οποίων οι 30.000 σε κέντρα υποδοχής και οι 20.000 με επιδοτούμενα ενοίκια, όπως αντίστοιχη δέσμευση είχαν αναλάβει οι χώρες του βαλκανικού διαδρόμου για προσωρινή φιλοξενία άλλων 50.000 προσφύγων σε hotspots στην επικράτειά τους

Μιλώντας για τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης, ο Ρούτε συνέδεσε τα hotspots με το ιστορικό κεφάλαιο της μετανάστευσης και εγκατάστασης των γερμανικών λαών στα εδάφη της δυτικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Το κεφάλαιο είναι ένα από τα σημαντικότερα της ευρωπαϊκής ιστορίας, καθώς υπήρξε το εναρκτήριο μιας σειράς «ανοίγματος κεφαλαίων», που οδήγησαν τους επόμενους αιώνες στην είσοδο των Γερμανών στο ευρωπαϊκό imperium και το σχηματισμό της Φραγκικής Αυτοκρατορίας των Καρολιδών, που μετεξελίχθηκε στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους της οθωνικής δυναστείας, των Χοχενστάουφεν, του οίκου του Λουξεμβούργου και τέλος των Αψβούργων, η δολοφονία ενός εκ των οποίων υπήρξε η αφορμή για το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, εκατό χρόνια πριν από τις μέρες μας.

Πρόκειται για την αυτοκρατορία που καταγράφεται στα σχολικά βιβλία ιστορίας ως Heilige Römische Reich Deutscher Nation (962–1806), η ισχυροποίηση της οποίας στην αυγή της δεύτερης χιλιετίας ολοκλήρωσε τη σταδιακή μεταφορά των εξωτερικών συνόρων της Ευρώπης από τις Άλπεις στη Μεσόγειο.

Πρόκειται για την αυτοκρατορία, στην επικράτεια της οποίας γεννήθηκε το νόμισμα που εξελίχθηκε μέσω Ισπανίας στο δολάριο, την αψβουργική αυτοκρατορία η ενότητα της οποίας ράγισε με την ανεξαρτητοποίηση των Κάτω Χωρών και τη νέα τάξη πραγμάτων που επικυρώθηκε στη Συνθήκη της Βεστφαλίας το 1648, οδηγώντας στην παρακμή και την οριστική της διάλυση από τον Ναπολέοντα το 1806 μετά από τη Μάχη του Αούστερλιτς.

Στη θέση δε αυτής της αυτοκρατορίας, που οφείλει την ύπαρξή της –όπως αντιλαμβάνεται κανείς– στην ανεπαρκή φύλαξη των συνόρων της Ευρώπης, αναδείχθηκαν οι οντότητες που δια πυρός και σιδήρου συνεχίζουν την ενοποίηση της Ευρώπης ως Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (Bundesrepublik Deutschland) και Δημοκρατία της Αυστρίας (Republik Österreich) ή, όπως θα μετέφραζε κανείς από τα γερμανικά, Δημοκρατία του Ανατολικού Κράτους.

Τα hotspots και ο Γαλάζιος Δούναβης

Η επίκληση ιστορικών αναλόγων ως προειδοποίηση για τους διαχρονικούς κινδύνους που απειλούν την Ευρώπη από τις μεταναστευτικές ροές είναι εκ των πραγμάτων προβληματική.

Σχολιάζοντας τις δηλώσεις Ρούτε από το περιοδικό Politico, ο καθηγητής Φρανκ Κέστεκερ (Frank Caestecker) της σχολής Οικονομικών του πανεπιστημίου της Γάνδης σημείωνε (27/11/2015): «Η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είναι μια αλληγορία που συνήθως χρησιμοποιούν οι συντηρητικοί για να αποκηρύξουν τη νεωτερικότητα. Η παρομοίωση από έναν φιλελεύθερο πολιτικό, όπως ο Ρούτε, των άοπλων προσφύγων πολέμου με τους πολέμαρχους του 5ου αιώνα συνιστά άρνηση των όσων αντιπροσωπεύει ο πολιτικός φιλελευθερισμός».

Αξιωματικοί στο σκάφος «Άγιος Ευστράτιος» της ελληνικής λιμενοφυλακής τραβούν ένα βρέφος έξω από λέμβο με πρόσφυγες, που έπλεε ανοιχτά της Λέσβου, τη Δευτέρα 8 Φεβρουαρίου 2016. Την ίδια ημέρα, τουλάχιστον 27 πρόσφυγες, ανάμεσά τους και 11 παιδιά, έχασαν τη ζωή τους ανοικτά του Αδραμυττίου, στις δυτικές ακτές της Τουρκίας, όταν η βάρκα τους βυθίστηκε ενώ επιχειρούσαν να φθάσουν στη Λέσβο. Αγνοούνταν άλλοι δώδεκα - REUTERS/Giorgos Moutafis

Πράγματι, οι κραυγές οργανώσεων και κομμάτων όπως η γερμανική Pegida (Patriotische Europäer gegen die Islamisierung des Abendlandes / Πατριώτες Ευρωπαίοι κατά της Ισλαμοποίησης της Δύσης) ή το δημοσκοπικά ισχυρό Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας (Freiheitliche Partei Österreichs) βρίθουν από τέτοιες αναφορές και υπάρχει μία άποψη που λέει ότι, παρόλα αυτά, θα μπορούσαν εύκολα να στραφούν εναντίον των ακροδεξιών που τις επικαλούνται: η σημερινή Ευρώπη αποτελεί προϊόν μαζικών μεταναστεύσεων λαών και δη εκείνων, των οποίων οι επίγονοι κυριαρχούν σ’ αυτήν δέκα και πλέον αιώνες μετά. Οι σημερινοί κυρίαρχοι της Ευρώπης υπήρξαν κάποτε οι «εισβολείς» της. Αρκεί, άραγε, αυτή η υπενθύμιση και άλλες παρόμοιες για να καμφθεί η ακροδεξιά ρητορική που τείνει να γίνει το κυρίαρχο, πολιτικό αφήγημα της σημερινής Δύσης;

Μια πρόχειρη αναδρομή στις αντιμαχίες των τελευταίων μηνών δείχνει πώς όχι. Μιλώντας σε δημοσιογράφους, στο πλαίσιο της συνόδου κορυφής των G20 στην Αττάλεια της Τουρκίας (16/11/2015), ο Μπαράκ Ομπάμα (Barack Obama) είχε καταφερθεί εναντίον όσων Ρεπουμπλικανών υποψηφίων για το προεδρικό χρίσμα προτείνουν οι ΗΠΑ να ανοίγουν τα σύνορά τους μόνο για τους πρόσφυγες από τη Συρία που είναι Χριστιανοί: «Αυτό δεν είναι αμερικανικό, δεν είμαστε αυτοί, η συμπόνια μας δεν περνά από θρησκευτικά τεστ».

Η απάντηση στον Αμερικανό πρόεδρο ήρθε πληρωμένη από την αμερικανική ακροδεξιά. που με καταιγισμό δημοσιευμάτων ανήλθε στο επίπεδο του αυθεντικού ερμηνευτή, όχι της Ιστορίας αλλά των Γραφών, υποστηρίζοντας ότι μπορεί στη Βίβλο να υπάρχουν εδάφια και φράσεις όπως «ξένος ἤμην καὶ συνηγάγετέ με» (Ματθ. κε΄ 31-46), αλλά αυτό αφορά την ατομική ευθύνη και όχι τις υποχρεώσεις ενός κράτους, άρα δεν μπορεί να δικαιολογήσει την πολιτική των ανοιχτών συνόρων της «Χριστιανικής Αριστεράς» («Christian Left») του Ομπάμα.

Κατά ανάλογο τρόπο, ο «δικτάτορας» Βίκτορ Όρμπαν, όπως είχε αποκληθεί από τον Ζαν Κλοντ Γιούνκερ (Jean-Claude Juncker) στη διάσκεψη κορυφής της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης στη Ρίγα (22/5/2015), εδώ και μήνες διατείνεται ότι υπερασπίζεται τις ρίζες και τις αξίες της Ευρώπης, που το ευρωσύστημα Βρυξελλών, Βερολίνου και Φρανκφούρτης έχουν εγκαταλείψει. Θέτοντας πρώτος τον περασμένο Σεπτέμβριο ζήτημα φύλαξης από την Ελλάδα των εξωτερικών συνόρων της Ευρώπης, ο Ούγγρος πρωθυπουργός λάμβανε τα εγκώμια έως και του Γερμανού επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στο ευρωκοινοβούλιο Μάνφρεντ Βέμπερ (Manfred Weber).

Οικογενειακή φωτογραφία των αρχηγών των αντιπροσωπιών που συμμετείχαν στην τέταρτη σύνοδο κορυφής της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης στη Ρίγα της Λετονίας, στις 21-22 Μαΐου 2015. Στην ίδια πόλη, στις 24 Απριλίου είχε διεξαχθεί σε τεταμένο κλίμα το περιβόητο Eurogroup, με το οποίο θα ξεκινούσε η αντίστροφη μέτρηση για τα γεγονότα του καλοκαιριού - Πηγή: © European Union

Η απάντηση στην ακροδεξιά ρητορεία περί προσφύγων με αναφορές στις μετακινήσεις των γερμανόφωνων πληθυσμών της Ευρώπης ή οποιαδήποτε άλλη επίκληση ιστορικών αναλόγων, απλώς θα μετέτρεπε τη σχολική ιστορία σε μέτρο ερμηνείας των σημερινών αδιεξόδων της ευρωπαϊκής πολιτικής.

Ακόμα χειρότερα, θα διαχώριζε την εισαγωγή των δημογραφικών επιβαρύνσεων στο πολιτικό υποκείμενο της Ευρώπης από την μαζική εξαθλίωση που τροφοδοτεί ο εντεινόμενος παγκόσμιος οικονομικός ανταγωνισμός στην περιφέρειά της, ανάγοντας τη φυσική παρουσία του μετανάστη σε μοναδική, πλέον, συνιστώσα των ανομικών φαινομένων, διαγράφοντας τη συμβολή που έχει σε αυτά το δίκαιο της ανισότητας όπως προκύπτει από την προγραμματική σύγκλιση νεοφιλελευθερισμού/νεοσυντηρητισμού.

Θέτοντάς το απλούστερα, η υπενθύμιση του νοήματος των αξιών της Γαλλικής Επανάστασης στους ψηφοφόρους της Μαρίν Λεπέν (Marine Le Pen) που ζητούν απέλαση των αλλοδαπών και κραδαίνουν την επαναστατική τρικολόρ, δεν έχει αποδυναμώσει το Εθνικό Μέτωπο.

Οι Πατέρες της Ευρώπης και οι Θεσμοί της

Μπροστά σε αυτό το αδιέξοδο θα περίμενε κανείς ένα άλλο πλαίσιο αντιπαράθεσης, μακριά από τον ιστορισμό, στον οποίο καταφεύγουν οι ακραίοι της Ευρώπης για να βρουν στα βάθη της ιστορίας τη δικαίωση των πολιτικών επιλογών τους, οι οποίες φαίνονται να αντιστέκονται στην ορθολογική παραγωγή των φυσικών δικαιωμάτων, όπως είναι το δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης.

Το επόμενο επεισόδιο δείχνει πως όχι μόνο δεν τίθεται άλλο πλαίσιο, αλλά είναι αυτό το ίδιο που συνιστά κυρίαρχο αφήγημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έστω από την καθαγιασμένη του όψη, την πολιτικά ορθή ανάγνωση της ιστορίας.

© Bundesministerium der Finanzen, Foto: Andreas Herrmann

Στις 16 Μαΐου 2016, απονεμήθηκε στον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε (Wolfgang Schäuble) το Βραβείο Καρλομάγνος. Καλούμενη να αποτίσει φόρο τιμής στον Γερμανό υπουργό Οικονομικών (από το Άαχεν, την αρχαία πρωτεύουσα του Καρλομάγνου και σήμερα γερμανική πόλη στα ολλανδογερμανικά σύνορα, όπου πραγματοποιούνται οι τελετές βράβευσης), η Κριστίν Λαγκάρντ (Christine Lagarde) αποκάλεσε τον βετεράνο της ευρωπαϊκής πολιτικής «Pater Europae» («Πατέρα της Ευρώπης»), καθώς στις μέρες μας «κανένας δεν είναι πιο άξιος να ενδυθεί τον μανδύα του Καρλομάγνου», όπως είπε.

Σε αυτήν την ομιλία της, η επικεφαλής του ΔΝΤ δεν έφτασε μέχρι το 376 μ.Χ., όπως ο Μαρκ Ρούτε. Αρκέστηκε στο 843 μ.Χ. (Συνθήκη του Βερντέν) και τη διαίρεση της φραγκικής αυτοκρατορίας σε τρία μέρη (που αποτέλεσαν τη βάση για την δημιουργία της Γαλλίας, της Γερμανίας και του ενδιάμεσου πέριξ του Ρήνου για το οποίο οι δύο τους αιματοκύλησαν τη Γηραιά Ήπειρο έως τον 20ο αιώνα). Συνέδεσε έτσι, με ένα άλμα δώδεκα αιώνων, τον δυτικό χριστιανικό Μεσαίωνα με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα από τη Δυτική Γερμανία, το Βέλγιο, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Λουξεμβούργο και τις Κάτω Χώρες)· χώρες που αν ειδωθούν στον χάρτη συμπίπτουν με το μεγαλύτερο μέρος της επικράτεια των Καρολίδων, όπως δεν μπορεί κανείς να μην παρατηρήσει.

Απαριθμώντας τα ονόματα των Πατέρων της Ευρώπης, στη γραμμή διαδοχής του Καρλομάγνου, η Κριστίν Λαγκάρντ αναφέρθηκε στους Δάντη, Έρασμο, Ρουσσώ, Καντ, Κόνραντ Αντενάουερ, Ρομπέρ Σουμάν, Αλτσίντε Ντε Γκασπερί, Ζαν Μονέ, Γουίνστον Τσόρτσιλ, Τζορτζ Μάρσαλ, Χέλμουτ Κολ, Φρανσουά Μιτεράν, Βάτσλαβ Χάβελ, Ζακ Ντελόρ, Τόνι Μπλερ, Άνγκελα Μέρκελ, Ζαν-Κλοντ Τρισέ, Μπιλ Κλίντον και Πάπα Ιωάννη Παύλο.

Συναρθρώνοντας με τον πιο αντιφατικό τρόπο τον ρουσσωικό στοχασμό και τη ριζοσπαστική εκδοχή του αστικού κοινωνικού συμβολαίου με τη Νέα Θρησκευτική Δεξιά ενός υπολείμματος του Παλαιού Καθεστώτος / Ancien Régime / Altes Reich, όπως τον Κάρολ Βοϊτίλα (Karol Wojtyła), η Λαγκάρντ έδειξε με θριαμβικό τρόπο πώς εννοείται στα ανώτερα κλιμάκια του νεοφιλελεύθερου τεχνοκρατισμού η κυρίαρχη γενεαλογία της Γηραιάς Ηπείρου.

© Bundesministerium der Finanzen, Foto: Andreas Herrmann

Μιλώντας για τον Σόιμπλε, η Λαγκάρντ τόνισε ότι ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών ανήκει σε αυτήν τη γενεαλογική γραμμή, έχοντας αφιερώσει όλη του τη ζωή στη σκληρή μάχη της ευρωπαϊκής ενοποίησης, όπως οι προκάτοχοί του.

Πρωτύτερα, η ίδια είχε αναφερθεί στο δράμα της διάλυσης της αυτοκρατορίας του Καρλομάγνου, το τέλος της καρολίγγειας Αναγέννησης και τον θρήνο για την απώλεια της ειρήνης, όπως είχε επιβληθεί με την ενοποίηση της δυτικής Ευρώπης υπό τον Φράγκο ηγεμόνα. Κάνοντας ένα άλμα στο χρόνο και το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η Λαγκάρντ διαπίστωσε ότι «οι άνθρωποι που ξανάχτισαν την Ευρώπη (σ.σ. οι προκάτοχοι του Δρ. Σόιμπλε και ιδρυτές της ΕΕ) εσωτερίκευσαν τα μαθήματα (σ.σ. του 9ου αιώνα)», ήτοι «τη σημασία της ανάδειξης του κοινού καλού ως προτεραιότητας και της δέσμευσης στο διαρκές πνεύμα της συνεργασίας».

Εν ολίγοις, η ειρήνη στην Ευρώπη επιτυγχάνεται μόνο όταν οι Ευρωπαίοι λειτουργούν ως μονάδα, ενώ σε αντίθετη περίπτωση η αυτοκρατορία διαλύεται. Λεπτομέρεια: για να ενοποιήσει την Ευρώπη ο Καρλομάγνος διεξήγαγε σκληρό, τριακονταετή πόλεμο (772-804) κατά των Σαξόνων (στα εδάφη της Γερμανίας που σήμερα είναι γνωστά ως Βεστφαλία), κάτι που ανέφερε ο Σόιμπλε στη δική του ομιλία, κάνοντας λόγο για ενοποίηση της Ευρώπης «με τη στρατιωτική έννοια, αλλά και «μέσω της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, της εισαγωγής της ενιαίας δημόσιας διοίκησης και μιας ευρωπαϊκής κουλτούρας του γραπτού λόγου».

Σ' αυτήν την πραγμάτωση του ονείρου της «αιώνιας ειρήνης» μέσα από την ενότητα, όπως το έθεσε η Γαλλίδα αξιωματούχος, είναι που πρωτοστατεί ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε (ως φορέας επιβολής της εξουσίας).

«Εδώ υπάρχει κάτι ενδιαφέρον», διαπίστωνε η Λαγκάρντ, μυθολογώντας τη συγκρότηση της κυριαρχίας στη Γηραιά Ήπειρο. «Ο Καρλομάγνος γεννήθηκε το 742. Ο Σόιμπλε γεννήθηκε 1.200 χρόνια μετά το 1942. Ήταν και οι δύο γύρω στα εξήντα τους, όταν ήλθαν αντιμέτωποι με τις πιο αποφασιστικές στιγμές της ζωής τους: την ίδρυση μιας αυτοκρατορίας και τη γέννηση του ευρώ».

Ενώπιον διεθνούς ακροατηρίου, η Γαλλίδα αξιωματούχος -ή τουλάχιστον οι λογογράφοι της- κατήρτισε μία ευρωπαϊκή γενεαλογία που συνέδεε τον έναν Θεό και τον επί της γης εκπρόσωπό του Γερμανό αυτοκράτορα με τη μία κυρίαρχη νομισματική αρχή.

Είναι η νομισματική αρχή που έχει σήμερα την έδρα της στη Φρανκφούρτη, το «φρούριο των Φράγκων», πόλη στην οποία γίνονταν οι στέψεις των Γερμανών αυτοκρατόρων της Heilige Römische Reich από τα μέσα του 16ου αιώνα, με τη στέψη του τελευταίου και πρώτου Κάιζερ της Αυστρίας να πραγματοποιείται στις 14 Ιουλίου 1792 -σαφές τότε μήνυμα των μοναρχικών της Ευρώπης στους Γάλλους επαναστάτες πώς δεν καταθέτουν τα όπλα-, σε μια στρατιωτική τελετή όπου παρευρέθη -σύμφωνα με το ρεπορτάζ της τότε ολλανδικής, γαλλόφωνης εφημερίδας Nouvelles Extraordinaires de Divers Endroits (Gazette de Leyde)- ένας φέρελπις Αυστριακός διπλωμάτης ονόματι Κλέμενς φον Μέτερνιχ (Klemens von Metternich), μετέπειτα υπουργός Εξωτερικών της νέας αυστριακής αυτοκρατορίας και αριστοκρατική νέμεσις των επαναστατικών κινημάτων του 19ου αιώνα.

Τη μία αυτή νομισματική αρχή αμφισβήτησε προσφάτως από τις Βρυξέλλες ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον (David Cameron), δηλώνοντας ευθαρσώς ότι οι Ευρωπαίοι εταίροι αποδέχθηκαν ότι το ευρώ δεν θα είναι το μοναδικό νόμισμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Απαριθμώντας τους πατέρες της Ευρώπης, η επικεφαλής του ΔΝΤ ενέγραψε στη μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση του 21ου αιώνα (όπου οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις διέσωσαν το Ancien Régime των τραπεζών στο όνομα του κοινού νομίσματος, προκαλώντας την οργή της προλεταριοποιημένης μεσαίας τάξης) όλες τις αντιθετικές συναρθρώσεις περί νόμιμης διαδοχής της Ρώμης, όπως διατυπώθηκαν την εποχή του Διαφωτισμού.

Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, συγκόλληση των ευρωπαϊκών ελίτ ή κάτι άλλο;

Οι αφηγήσεις περί ενότητας της Ευρώπης σε μια εποχή πρωτοφανούς οικονομικής κρίσης, ιδεολογικής σύγχυσης και λαϊκής οργής θυμίζουν την αντιπαράθεση ανάμεσα στους μύθους της κυριαρχίας και τον ιστορισμό των μοναρχικών καθεστώτων και τις αντι-ιστορικού χαρακτήρα επαναστατικές επαγγελίες της αστικής τάξης στην προεπαναστατική Γαλλία, όπως περιγράφονται από τον Μισέλ Φουκώ (Michel Foucault) στις διαλέξεις του στο College de France («Για την υπεράσπιση της κοινωνίας», 1975-76).

Εκεί, ο Γάλλος φιλόσοφος επιχειρεί να απαντήσει στο ερώτημα «τι είναι αυτή η εξουσία;» Το ερώτημα αυτό επανέρχεται, κάθε φορά που οι Ευρωπαίοι ηγέτες διατείνονται ότι η Ευρώπη κινδυνεύει με κατάρρευση –σήμερα εξαιτίας των «εισβολέων» προσφύγων. Τι είναι αυτή η εξουσία που κινδυνεύει από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες;

Άραγε, κινδυνεύει η Ευρώπη ή κινδυνεύει η εξουσία στην Ευρώπη, επειδή ένα εκατομμύριο πρόσφυγες δεν χωρούν (ακόμα) στην κυρίαρχη αφήγηση που προβάλλουν ως ενότητα ηγεμόνων και λαού, τραπεζιτών και φορολογουμένων, επιχειρηματιών και καταναλωτών, οι πεφωτισμένες ηγεσίες της στις συνόδους κορυφής, που ως άλλη Dieta Imperii ομνύουν στην ενότητα της Ευρώπης;

Κάνοντας αναδρομή στα δικαιώματα του ηγεμόνα και τα δικαιώματα του λαού, όπως διατυπώθηκαν τον 16ο-18ο αιώνα με όρους εθνοτικής/φυλετικής καταγωγής και κωδικοποίησαν το νομικο-πολιτικό οικοδόμημα της Δύσης έως τις μέρες μας, ο Φουκώ αρνείται να συσχετίσει την έννοια της εξουσίας με κάποια κοινωνικοπολιτική δομή· δεν ταυτίζει την εξουσία με το εθνικό κράτος.

Αντιπαρέρχεται την επικρατούσα φιλελεύθερη αντίληψη περί εξουσίας των θεσμών, όπου η καταστολή προκύπτει από την καταπάτηση του κοινωνικού συμβολαίου. Αντ’ αυτού, κάνει λόγο για σχέσεις εξουσίας ως συσχετισμού δυνάμεων πέραν από το κοινωνικό συμβόλαιο εκχώρησης της εξουσίας στον ηγεμόνα και τον όρο να μην υπερβαίνει τα θεμιτά όρια. Η εξουσία συνιστά ένα πλέγμα επιβολής που δεν λειτουργεί ως κατάχρηση του νόμου, αλλά επιβιώνει κάτω από τον νόμο στην κοινωνική βάση, εκεί όπου ο πόλεμος του Μεσαίωνα εξακολουθεί να μαίνεται ως φυλετική/ταξική πάλη για επιβίωση ή υποταγή.

Ο Φουκώ εξηγεί ότι η φυλετική αντι-ιστορική πάλη του επαναστατικού 18ου αιώνα (αφηγήσεις του τύπου Γάλλοι αστοί εναντίον Φράγκων μοναρχών, λαϊκός Καρλομάγνος εναντίον καταπιεστών φεουδαρχών κ.ο.κ.) εξελίσσεται και μορφοποιείται από το μετεπαναστατικό αστικό κράτος ως ρατσισμός, όχι των ισχυρών απέναντι στους αδύνατους, αλλά του όλου απέναντι στους παρείσακτους. Έχοντας ξεπηδήσει από τη μήτρα της Βαστίλης, ο ρατσισμός λειτουργεί ως ο κρατικός φραγμός στην ταξική πάλη.

Τον 19ο αιώνα, το αστικό κράτος θα όριζε το κοινωνικό συμβόλαιο, αποψιλώνοντας τις ριζοσπαστικότερες διαστάσεις της Γαλλικής Επανάστασης: αντέστρεψε τον επαναστατικό λόγο, έβαλε όριο στους κοινωνικούς αγώνες, ξεκαθάρισε τους λογαριασμούς του με την εργατική τάξη που αναδύθηκε από τη Βιομηχανική Επανάσταση.

Μετέβη, έτσι, από τον προεπαναστατικό πληθυντικό των φυλών (και τον ανταγωνισμό των ιστορισμών κάθε εθνικοπολιτισμικής κοινωνικής ομάδας που διεκδικούσε τη φυσικοδικαιική της υπόσταση στη γνώση του παρελθόντος της) στον ενικό της επικρατούσας φυλής και τη μία αλήθεια για το παρελθόν. (Αυτή που βάζει στην ίδια αφήγηση των κατορθωμάτων της εξουσίας Ρουσσώ και Βοϊτίλα, απαιτώντας από τον Ευρωπαίο να αποδεχθεί ότι δεν υπάρχει εναλλακτική).

Είναι η αφήγηση, όπου επιβιώνει ο ισχυρότερος, δεν υπάρχει κοινωνία, αλλά άτομα και οικογένειες, τα οποία ο νόμος (εν προκειμένω στην εποχή μας η υποταγή στο δίκαιο μηχανισμών καταστολής τύπου Eurogroup και των κατά τόπους σχεδιαζόμενων «ανεξάρτητων» δημοσιονομικών συμβουλίων) μετατρέπει από υποκείμενα προικισμένα με φυσικά δικαιώματα σε υπηκόους, που οφείλουν να τηρούν μια νομιμότητα πιο «φυσική» από τα δικαιώματά τους.

«Δεν θέτουμε λοιπόν στα υποκείμενα το ερώτημα, πώς, γιατί, με βάση ποιο δικαίωμα αποδέχονται να καθυποταχθούν, αλλά καταδεικνύουμε πώς οι συγκεκριμένες σχέσεις καθυπόταξης κατασκευάζουν επί της ουσίας υπηκόους», λέει ο Φουκώ σε εκείνες τις διαλέξεις, απευθυνόμενος σε μια γενιά φοιτητών που σήμερα αποτελούν τη γερουσία της ευρωπαϊκής πολιτικής.

Σήμερα, αυτό που μοιάζει «φυσικό» στην περίπτωση ενός έθνους-κράτους που τροφοδοτεί τον κοινωνικό αυτοματισμό εργατών εναντίον μεταναστών, εμφανίζεται ως νομοτέλεια και σε επίπεδο ΕΕ, η οποία υποτίθεται ότι συνιστά υπέρβαση των εθνικών πρακτικών, κατά τον τρόπο τουλάχιστον που εμφανίζεται στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως υπογράφηκε στις 7 Φεβρουαρίου 1992, στο Μάαστριχτ της Ολλανδίας, και το άρθρο 1 της συμφωνίας «ΠΟΥ ΣΥΝΑΠΤΕΤΑΙ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΠΛΗΝ ΤΟΥ ΗΝΩΜΕΝΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΒΟΡΕΙΟΥ ΙΡΛΑΝΔΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ», όπου:

«Η Κοινότητα και τα κράτη μέλη έχουν ως στόχο να προωθήσουν την απασχόληση, τη βελ­τίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας, την παροχή της κατάλληλης κοινωνικής προ­στασίας, τον κοινωνικό διάλογο και την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων που θα επιτρέ­ψουν ένα υψηλό και διαρκές επίπεδο απασχόλησης και την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού».

Το οποίο, όμως, συνεχίζει:

«Προς τούτο, η Κοινότητα και τα κράτη μέλη εφαρμόζουν μέτρα στα οποία λαμβάνεται υπόψη η ποικιλομορφία των εθνικών πρακτικών, ιδιαιτέρως στον τομέα των συμβατικών σχέσεων, καθώς και η ανάγκη να διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονο­μίας της Κοινότητας».

Στη σημερινή ευρωπαϊκή πραγματικότητα, η ενότητα εξουσιαστή/υποκειμένου, όπως θεμελιώνεται νομικά στις λεγόμενες ευρωπαϊκές αξίες της ισονομίας, της αλληλεγγύης κ.ο.κ., δεν εμπόδισε τον πρώτο να αλλάξει τον νόμο εις βάρος του δεύτερου, στο όνομα της ανταγωνιστικότητας, σε μια αναδιάταξη των συσχετισμών δύναμης σε όλη την ιεραρχία, επιβάλλοντας bailout, bail-in, μνημόνια συνεννόησης και αξιολογήσεις, τη στήριξη της αξίας των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων μέσω ποσοτικής χαλάρωσης, την ισοπέδωση των προνοιακών επιδομάτων μέσω δημοσιονομικής σύσφιξης.

Στην Ευρώπη, όπου το κοινωνικό κράτος απειλείται από τους πρόσφυγες, την ίδια στιγμή το κοινωνικό κράτος απειλεί μέσα από τους φόρους το επιχειρείν.

Στην Ευρώπη, που ισχυρίζεται ότι μειώνει τα προνοιακά επιδόματα (και) λόγω της δημογραφικής γήρανσης, η κατάσχεση των τιμαλφών των προσφύγων ορίζεται ως ίση μεταχείριση με τους γηγενείς επιδοματούχους.

Στην Ευρώπη αυτή, οι επίσημες πολιτικές φτωχοποίησης και περιθωριοποίησης μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού συνυπάρχουν με τις επίσημες διακηρύξεις για το δικαίωμα στην εργασία και το δικαίωμα στο άσυλο.

Στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση, θεσμοί όπως η άτυπη συνάντηση των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης ή οι ίδιοι οι «Θεσμοί» των αξιολογητών μιας εθνικής οικονομίας (όπως πλέον εκλαμβάνεται ως τοπική έχοντας απολέσει τα κυριαρχικά της χαρακτηριστικά) διαμορφώνουν τους τεχνικούς όρους, που εγγυώνται τη συνέχιση της εξουσίας –ανεξαρτήτως των θεμελιωδών αξιών της ΕΕ– και κατασκευάζουν τον Σλοβάκο φορολογούμενο σε αντιδιαστολή με τον Έλληνα που ζει πάνω από τις δυνατότητές του, όπως με αντίστοιχο τρόπο οι ευρωτουρκικές σύνοδοι κατασκευάζουν τον Ευρωπαίο πολίτη σε αντιδιαστολή με τον Σύρο πρόσφυγα που θέλει να ζήσει μια καλύτερη ζωή εις βάρος του πρώτου. Κατασκευάζουν τον φορέα των ιδιοτήτων του όλου απέναντι στον παρείσακτο χωρίς ιδιότητες που πρέπει να εκδιωχθεί.

Στην ομιλία που έδωσε η Λαγκάρντ για τον Σόιμπλε ανιχνεύεται η πατροπαράδοτη πρόσληψη του δημόσιου δικαίου μέσα από την ιεράρχηση της ιστορικής αλήθειας ως απαρασάλευτης τάξης και ειρήνης, που στην περίπτωση μας φαίνεται να ορίζει την αποστολή της ενωμένης Ευρώπης στον 21ο αιώνα.

Εύλογα κανείς θα αντιτείνει ότι η αποδόμηση από τον Φουκώ των ιστορικών σταθερών στα ορθολογικά συστήματα της νεωτερικότητας δεν μπορεί να αντιστοιχίζεται στον λόγο μιας αυθεντικής εκπροσώπου των, όπως η διευθύντρια του ΔΝΤ και πρώτη γυναίκα υπουργός Οικονομικών σε οικονομία-μέλος των G8.

Από την άλλη, είναι ο ίδιος αυτός λόγος της Λαγκάρντ –όπως καταφεύγει στον ιστορισμό με ένα διάλειμμα ανάμεσα σε διαδοχικές τεχνοκρατικές Διαβουλεύσεις του Άρθρου IV της Σύμβασης του ΔΝΤ– που συνιστά άρνηση του πρώιμου ορθολογισμού και της αρχικής Βαστίλης· αλλά όχι της τελικής κληρονομιάς της, κατά τον τρόπο που τελικά η αστική επανάσταση ενσωμάτωσε στους κανόνες της τα εραλδικά σύμβολα μιας Γηραιάς Ηπείρου, την οποία υποτίθεται ότι θα γκρέμιζε για να αναδείξει τον άνθρωπο ως απάντηση σε κάθε ερώτημα.

© Bundesministerium der Finanzen, Foto: Andreas Herrmann

Ο λόγος της Λαγκάρντ έρχεται να αποθεώσει μια (θεωρούμενη ως) υπερεθνική δομή, κατά τον τρόπο που οι προνεωτερικοί νομομαθείς θεμελίωναν την ενός ανδρός αρχή στο κληρονομικό δικαίωμα μιας καταγωγικής ιδέας που νομιμοποιεί την εξουσία του ηγεμόνα.

Στο λόγο αυτό, η συνέχεια και κυριαρχία του κράτους, εν προκειμένω της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας και της γραφειοκρατίας των θεσμών, περνά –παραφράζοντας τον Φουκώ όπως ερμηνεύει τον Λεβιάθαν του Χομπς– από τον πληθυντικό των εθνικών οικονομιών στον ενικό μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης οιονεί ρωμαϊκής πολιτείας, δίνοντας ιστορικό βάθος στην προγραμματική σύγκλιση νεοφιλελευθερισμού/νεοσυντηρητισμού.

Αναγνωρίζοντας στην επικεφαλής του ΔΝΤ στον 21ο αιώνα ένα σύμβολο της μετανεωτερικής παγκοσμιοποίησης, τίθεται πια το ερώτημα κατά πόσο τελικά ο τεχνοκρατισμός του Τέλους της Ιστορίας και της Σύγκρουσης των Πολιτισμών έλκει την καταγωγή του από τη νομοτέλεια του νεωτερικού 19ου ή αυτήν του προνεωτερικού 9ου αιώνα· κατά πόσο δεν συνιστά απλώς μια κατάργηση του μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου (μέρος του οποίου ήταν το ΔΝΤ), αλλά μια επιστροφή στη μεσαιωνική βαρβαρότητα.

Και, πράγματι, η αντιπαραβολή στον εθνικιστικό ιστορισμό ενός τεχνοκρατικού ιστορισμού δεν μειώνει τα ποσοστά της Λεπέν. Και, πράγματι, η επίκληση των «καλών» ιστορικών αναλόγων απέναντι στην ακροδεξιά είναι προβληματική. Και, πράγματι, τα αίτια και οι συνέπειες της προσφυγικής κρίσης παραμορφώνονται υπό το πρίσμα των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ ως ρωμαϊκής πολιτείας.

Όμως, το γεγονός ότι ορίζουν ένα κοινό πλαίσιο «ανάγκης για ιστορία» λέει πολλά για τη φύση της εξουσίας τους.

Επεκτείνοντας τον συλλογισμό της για «την ίδρυση μιας αυτοκρατορίας και τη γέννηση του ευρώ», η Λαγκάρντ υπενθύμιζε: «Όσο η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση προχωρούσε κατά τη διάρκεια του τελευταίου μισού του προηγούμενου αιώνα, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ήταν εκεί σε κάθε βήμα. Η ολοκλήρωση είναι στο αίμα του».

Προς υποστήριξη αυτής της εκπληκτικής διατύπωσης, επικαλέστηκε τα λόγια του ίδιου του Σόιμπλε: «τίποτα δεν μπορεί να επιτευχθεί, εάν δεν μπορείς να πείσεις τον λαό ότι η ενότητα είναι καλή».

Υπενθυμίζει ο Φουκώ ότι το καλό της ενότητας διατυμπανιζόταν στις ετήσιες λαϊκές συνελεύσεις των Φράγκων ηγεμόνων (Πεδίο του Άρεως / Marchfield / Campus Martius), αλλά και στην αναβίωσή τους στην πρώτη επέτειο από την άλωση της Βαστίλης (14 Ιουλίου 1790), εκεί όπου ο Λουδοβίκος 16ος –δυόμιση χρόνια πριν από τον αποκεφαλισμό του– είχε δώσει όρκο εγγυητή της ενότητας, όχι πια ως βασιλιάς της Γαλλίας και της Ναβάρας, αλλά ως βασιλιάς των Γάλλων.

Κατ’ αντιστοιχία, ο Σόιμπλε παρουσιάζεται στο λαγκαρντικό μοντέλο ως ο εγγυητής της ενότητας των Ευρωπαίων, φορέας μιας μετριοπαθούς, πεφωτισμένης δεσποτείας, που ζητά τη σύμπλευση των μικροαστικών στρωμάτων στο αιώνιο δόγμα της λιτότητας.

Η πειθάρχηση της διατύπωσης για τη γνώση του παρελθόντος (στην περίπτωσή μας για την προέλευση της ΟΝΕ) οδηγεί σε μία γενεαλογία της εξουσίας που συγκροτεί ένα και μοναδικό καθεστώς καθολικής αλήθειας.

Ταυτόχρονα με το αφήγημα κυριαρχίας των επιγόνων του Καρλομάγνου στο υπερεθνικό μόρφωμα της ΕΕ διαμορφώνεται μια έννοια εξουσίας που δεν διατρέχει απλώς το κοινωνικό σώμα, αλλά το ορίζει και το ολοκληρώνει: η κοινωνική βάση αναγνωρίζεται από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική ελίτ ως φυσικός σύμμαχος, το νεοφιλελεύθερο trickle-down από οικονομοκρατικό σχήμα εκχώρησης της εξουσίας στους ηγέτες μετατρέπεται σε translatio imperii από τη σοσιαλδημοκρατία στη χριστιανοδημοκρατία και τανάπαλιν.

Οι ταξικοί διαχωρισμοί εξαερώνονται και οι υποτελείς τάξεις γίνονται συνένοχες και άρα συνδικαιούχες στη δημοσιονομική προσαρμογή, κατά το «ownership» του ελληνικού μνημονίου. Και γίνονται εντολείς για το κλείσιμο των συνόρων και συνδικαιούχες στην αυστηροποίηση της μεταναστευτικής πολιτικής κατά το «fortress Europe» των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων.

Όπως μπορεί κανείς να διακρίνει από καιρού εις καιρόν, ο λόγος των θεσμών επιβολής κάθε άλλο παρά απέναντι στέκεται στα φυσικά δικαιώματα των υποταγμένων. Μιλά για «απαράδεκτα υψηλή» ανεργία, προειδοποιεί για κοινωνικές εκρήξεις, συγκινείται για τον θάνατο του τρίχρονου Αϊλάν Κουρντί. Και την ίδια στιγμή, κωδικοποιείται σε τεχνικά κείμενα «κατανόησης», που επιτρέπουν την ανεργία, πυροδοτούν τις εκρήξεις, αποκλείουν τους αιτούντες άσυλο.

Σε μια εποχή όπου οι λεγόμενες ανθρωπιστικές επιστήμες έχουν περιθωριοποιηθεί στα πανεπιστημιακά προγράμματα σπουδών, η Λαγκάρντ αποκαλύπτει ότι οι τεχνοκράτες του 21ου αιώνα μπορούν να αφηγούνται την ιστορία των δικαιωμάτων και των λαϊκών κατακτήσεων, όπως οι νομομαθείς του Μεσαίωνα, εξαίροντας αυστηρά επιλεγμένες προσωπικότητες της ιστορίας ή, για την ακρίβεια, αυστηρά επιλεγμένες εκδοχές προσωπικοτήτων της ιστορίας, μετατρέποντας την ιστορία των διεκδικήσεων σε ιστορία των εκχωρήσεων.

Τελικά, η απορία παραμένει: Είναι η σημερινή εκδοχή ενωμένης Ευρώπης –η Ευρωπαϊκή Ένωση– η ένωση των ανεξαρτήτων εθνικών κρατών της αρχικής ιδέας που προέκυψε από τις στάχτες του Β’ ΠΠ και περιγράφουν οι συνθήκες;

Ή είναι η λαϊκή αυτοκρατορία που προμηνύουν οι συνθήκες (Κοινές Διατάξεις, Άρθρο Β: «Η Ένωση θέτει ως στόχους: — να προωθήσει την ισόρροπη και σταθερή οικονομική και κοινωνική πρόοδο, ιδίως με τη δημιουργία ενός χώρου χωρίς εσωτερικά σύνορα, με την ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής και με την ίδρυση μιας οικονομικής και νομισματικής ένωσης, η οποία θα περιλάβει εν καιρώ ένα ενιαίο νόμισμα, σύμφωνα με τις διατάξεις της παρούσας συνθήκης», Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση) και εξαίρει η Λαγκάρντ, υιοθετώντας τον νόμο του αίματος όταν περιγράφει την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση;

Είναι τα Ευρωπαϊκά Συμβούλια η νεωτερικότητα των αστικών συμβιβασμών ή ο μεσαίωνας ενός μονάρχη;

Και αν τα παραπάνω ερωτήματα είναι ταυτολογίες; Πόσο, τελικά, διαφέρει η εθνική πολιτική από την υπερεθνική ευρωπαϊκή πολιτική που λειτουργεί ως μια νέα «εθνική» πολιτική;

Ορίζεται η εξουσία από τις κοινωνικοπολιτικές δομές των κρατών-μελών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή από την καθολική στρατηγική trial and error ενός συστήματος επιβολής που αναπαράγεται εντός τους;

Αν κάτι κοινό προέκυψε από το ξέσπασμα της κρίσης είναι η παραδοχή πως το ευρώ συνιστά κατ’ ουσίαν την μετεξέλιξη του γερμανικού μάρκου. Και αν κάτι κοινό προέκυψε από τη διαχείριση της κρίσης είναι η παραδοχή ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση του 21ου αιώνα χτίζεται κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση της Bundesrepublik Deutschland (με μικρή διαφορά φάσης από την ολοκλήρωση της δεύτερης, κάτι που εξηγεί εν τέλει και την αδυναμία της πρώτης).

Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα βρίσκεται στον φορέα της επιβολής, που λειτουργεί συγκολλητικά για τη μετανεωτερική αριστοκρατία του χρήματος.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι η Γερμανία σε καμία περίπτωση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαμορφώνεται ως φράκταλ της Γερμανίας, που την επαναλαμβάνει αυτούσια σε άπειρο βαθμό μεγέθυνσης. Ως εκ τούτου, η υπερεθνική δομή της ΕΕ δεν καταργεί τη διακριτή δομή ενός έθνους-κράτους-μέλους που διεκδικεί την εθνική ιστορικότητά του, αλλά την αναπαράγει και την ολοκληρώνει, στο βαθμό που μπορεί να ορίσει και να στέψει τον έναν και αδιαμφισβήτητο φορέα της επιβολής.

Με τον ίδιο τρόπο που έχει ενοποιήσει τον γερμανικό λαό και τους ηγεμόνες του στο γερμανικό έθνος, το κεφάλαιο που έλκει την καταγωγή του από τη Γερμανία (και όχι το γερμανικό κεφάλαιο) ολοκληρώνει και ενοποιεί την Ευρώπη σε μια νέα εθνική συνείδηση («η πατρίδα μου η Ευρώπη»), ορισμένη στο δίπολο φορολογικών υποχρεώσεων και καταναλωτικών τάσεων, χωρίς να καταργεί τις τοπικές δομές, από τη στιγμή που επιτυγχάνει να αναπαράγεται μέσω αυτών: από τη Bundesrepublik Deutschland περνά στην Bundesrepublik Euroland, (όπου «deutsch» στην παλαιά γερμανική ο «λαός/άνθρωποι»).

Σε συμβολικό επίπεδο θα μπορούσε να περιγραφεί ως η μακρά και αδιάκοπη μετάβαση από ένα κράτος (Reich) Γερμανών που ήθελαν να λέγονται Ρωμαίοι (Heilige Römische Reich Deutscher Nation από ένα Κράτος) σε μια ομοσπονδιακή δημοκρατία της Ευρώπης που θέλει να γίνει Γερμανία (Land), όπου η ταξική πάλη των υποταγμένων, όπως ξεσπά κάθε φορά που αποκτούν συνείδηση της κατάστασής τους, τελικά εκτονώνεται και μορφοποιείται σε αλλεπάλληλες κρατικές δομές, που δημιουργούν μεγαλύτερα κάθε φορά έθνη, και οι οποίες διεκδικούν την ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης στο όνομα μιας καταγωγικής αλήθειας, αντλώντας πόρους για την επιβίωσή τους με επιδρομές στον γεωπολιτικό περίγυρό τους αρχικά και εν συνεχεία σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Το ανθρωπιστικό χρέος της ενωμένης Ευρώπης

Αν αναρωτιέται κανείς πώς όλα τα παραπάνω συνδέονται στο δια ταύτα με το ιστορικό ανάλογο μιας διαχρονικής ευρωπαϊκής πτώσης εξαιτίας του προσφυγικού, η Κριστίν Λαγκάρντ επιφύλασσε στο ακροατήριό της τα εξής:

«Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε επίσης κατανοεί τη σημασία της εσωτερικής ολοκλήρωσης εντός των χωρών. Η Γερμανία –όπως έχει πει– είναι μια “χώρα ολοκλήρωσης και ενσωμάτωσης”, που σημαίνει ότι “αισθάνεσαι πως ανήκεις σε μία κοινωνία, ότι μοιράζεσαι μια κοινή κατανόηση του πώς μπορείς να ζήσεις μαζί με τους άλλους σε αυτήν την κοινωνία”. Ως υπουργός Εσωτερικών το 2008 οργάνωσε συνέδριο για το Ισλάμ, το πρώτο από μία γερμανική κυβέρνηση. Όπως είπε, το Ισλάμ είναι πλέον κομμάτι της Γερμανίας και της Ευρώπης. Αυτό δείχνει τον αποφασιστικό συνδυασμό ρεαλισμού και ιδεαλισμού».

Άραγε, οι νέοι μετανάστες δεύτερης γενιάς στη Γαλλία, το Βέλγιο και τη Γερμανία δεν ενσωματώνονται, γιατί αρνούνται να μοιραστούν την κοινή κατανόηση της συμβίωσης, γιατί η εξουσία τούς καταχωρεί στα κατώτερα στρώματα της κοινωνικής ιεραρχίας ή γιατί τη στιγμή που θα κατανοήσουν τη συμβίωση αυτή θα έχουν αυτόματα αλλάξει οι όροι κατανόησής της;

Ο 36χρονος Γουαφί Αλ Χαμούντ Αλκχαλντί (Wafy Al-Hamoud Alkhaldy) και η 33χρονη σύζυγός του Ασμά Αλ Σαλέχ (Asma Al Saleh) από τη μεγαλύτερη πόλη της ανατολικής Συρίας, Ντέιρ Αλ Ζορ (Deir ez-Zor), επιδεικνύουν τα πιστοποιητικά άφιξης (Ankunftsnachweis), μετά την καταγραφή τους στους πρώην βρετανικούς στρατώνες στο Χέρφορντ (Herford) της δυτικής Γερμανίας, την Τρίτη 22 Φεβρουαρίου 2016. Οι δυο τους εγκατέλειψαν τη Συρία μαζί με τα έξι παιδιά τους, ηλικίας από πέντε μηνών έως έντεκα ετών, μετά από αεροπορικό χτύπημα που κατέστρεψε το σπίτι του. Η οικογένεια, τελικά, τα κατάφερε να περάσει τη τουρκοσυριακή μεθόριο, ακολουθώντας μιας πορεία δέκα χιλιομέτρων, μετά από δεκατέσσερις ανεπιτυχείς προσπάθειες στις αρχές του Ιανουαρίου. Πληρώνοντας 800 δολάρια για κάθε άτομο σε Τούρκους διακινητές, η οικογένεια πέρασε στη Λέσβο, από όπου στη συνέχεια ακολούθησαν τον βαλκανικό διάδρομο μέχρι τη Γερμανία - REUTERS/Wolfgang Rattay

Είτε λάβουμε υπόψη τη μαρξιστική αντίληψη ότι η εξουσία επιλέγει να διατηρεί τις σχέσεις παραγωγής, διαιωνίζοντας την ταξική επιβολή, είτε τη φουκωική ότι η εξουσία ορίζεται εκτός των κοινωνικών συμβολαίων με τα οποία η πολιτική «θεραπεύει» την οικονομία, ακόμα κι αν μείνουμε στις σημερινές φωνές όπως αυτή του καθηγητή από τη Γάνδη που θυμίζει στον Ρούτε ότι ο πολιτικός φιλελευθερισμός –εξορθολογίζοντας τη σχέση κέρδους/κόστους–, αναζητά τη ρύθμιση της κυβερνητικής πρακτικής στην κοινωνική υλικότητα και την άρνηση της ιστορίας, στο νόμο και όχι στη σοφία ή μετριοπάθεια του ηγεμόνα, η φυσική παρουσία του πρόσφυγα στον ιστορισμό των Λαγκάρντ, Γιούνκερ, Ρούτε για αυτήν την εκδοχή ενωμένης Ευρώπης συνιστά απειλή.

Γιατί, βάσει των συνθηκών που σηματοδοτούν την ενοποίηση στον 21ο αιώνα, η φυσική παρουσία του ανθρώπου που δικαιούται διεθνούς προστασίας τον νομιμοποιεί να διεκδικεί αυτά που οι εγχώριες υποταγμένες τάξεις έχουν υπογράψει και την επόμενη ιστορική στιγμή έχουν απωλέσει στη μορφοκλασματική, ευρωπαϊκή ολοκλήρωσή τους, στην ενωμένη Ευρώπη όπου –προκειμένου να μην «παραδοθεί» στη βούληση των υποταγμένων– η εξουσία πολλαπλασίασε το κράτος, αφήνοντας τη λαϊκή βούληση να ελέγχει πρωθυπουργούς/νομάρχες.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο σημερινός πρόσφυγας δεν είναι ένας χωρικός από τις πρώην αποικίες της Ευρώπης ή τον ευρωπαϊκό Νότο, ο οποίος θα εξαφανιστεί στο πλήθος των παρείσακτων ως δούλος ή Gasterbeiter αντίστοιχα που συμπληρώνει την ελευθερία των υπολοίπων.

Eίναι ένα πλήθος προερχόμενο κυρίως από τη μεσαία τάξη, που σοκάρει το μικροαστικό ακροατήριο στα υποβαθμισμένα μητροπολιτικά προάστια της Ευρώπης για την ευχέρειά του να κάνει χρήση των νέων τεχνολογιών και να παρακολουθεί από τα λασπόνερα της Ειδομένης τις συνόδους κορυφής στο Justus Lipsius των Βρυξελλών· ένα πλήθος που υπενθυμίζει στο ευρωπαϊκό έθνος των φορολογουμένων/καταναλωτών του ευρωπροορισμού ότι οι ιδρυτικές συνθήκες της ΕΕ διαιωνίζουν την υποταγή του.

Ο συστημικός λόγος, που εξετάζεται εδώ, ικανοποιούσε κατά τα τελευταία τριάντα χρόνια του υπαρκτού νεοφιλελευθερισμού τις διαχρονικές επιταγές της καπιταλιστικής ολοκλήρωσης: η λεηλασία των αναπτυσσόμενων οικονομιών μέσα από την παγκόσμια απελευθέρωση των αγορών, η υποχώρηση των γεωγραφικών εμποδίων που άφηναν ανέγγιχτους τους θύλακες αμφισβήτησης σε Ασία και Αφρική της ενοποιητικής πορείας της Ευρώπης (ενοποιητικής έστω και ως ανάγκης της αμερικανικής υπερδύναμης για ένα συμπαγές ανάχωμα κατά της ΕΣΣΔ), η μετατροπή της περιφέρειας σε ένα σωρό από failed states τροφοδοτούσαν με φθηνό εργατικό δυναμικό τον πρώτο κόσμο. Σε αυτό το σύστημα εξουσίας, ο πρόσφυγας τραβούσε τον εργάτη προς τα κάτω με μια απλή νομοθετική παρέμβαση σε εθνικό πλαίσιο.

Απανωτά στρατηγικά λάθη στο γεωπολιτικό και χρηματοοικονομικό πεδίο από το 1999-2001 και ύστερα εκτροχίασαν τη στρατηγική αυτή κατά τον τρόπο που ο τουρμποκαπιταλισμός του κλιντονικού Gramm–Leach–Bliley Act εκτροχίασε το επενδυτικό ρίσκο της Δύσης.

Οι συνέπειες της διάλυσης του Αφγανιστάν έγιναν αισθητές στην κεντρική Ασία. Όταν εμφανίστηκαν στην Ευρώπη, απομονώθηκαν στη Ζούγκλα του Καλαί. Οι συνέπειες, όμως, της διάλυσης της αστικοποιημένης Συρίας δεν μπορούσαν να κρυφτούν το ίδιο εύκολα στα βάθη της Ανατολίας. Οι Σύροι εμφανίστηκαν ante portas.

Η δοκιμασμένη συνταγή για την ενσωμάτωση του φτηνού εργατικού δυναμικού, που υποστηρίζουν ακόμα οι Γερμανοί βιομήχανοι, δεν μπορεί να εφαρμοστεί από αυτήν την Ευρωπαϊκή Ένωση της κρίσης, παρά τον ιδεαλισμό της Άνγκελα Μέρκελ. Στο νέο πλέγμα εξουσίας, ο πρόσφυγας μπορεί να τραβήξει τον εργάτη προς τα πάνω.

Απαιτεί πλέον έναν άλλου τύπου φραγμό, κατά τον τρόπο που λειτουργεί η μακροπροληπτική εποπτεία στον χρηματοπιστωτικό τομέα, με πολλές δόσεις τεχνοκρατικής μεταφυσικής και θεολογικού δογματισμού.

Και είναι αυτή η διακηρυγμένη θεώρηση των πραγμάτων από τους θεσμικούς παράγοντες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διασταυρώνεται με τα ιστορικά ανάλογα του εντός ευρώ Φίτσο και του εκτός ευρώ Όρμπαν.

Στις μέρες μας, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα καταγγείλει τις εθνικές πολιτικές των κλειστών συνόρων των επαναλαμβανομένων ως φάρσα Αψβούργων Βίσεγκραντ και Βιέννης. Ταυτόχρονα, δια μέσου του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ (Donald Tusk), θα τους αποστείλει συγχαρητήρια για τον άτυπο μηχανισμό επιβολής που έστησαν στο πνεύμα αναπαραγωγής ενός Eurogroup.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα σοκαριστεί από την ανάδειξη των νεοναζί στη Σλοβακία ενός πρωθυπουργού που το περασμένο καλοκαίρι δήλωνε ότι η κυβέρνησή του θα δεχτεί μόνο 200 Χριστιανούς Σύρους πρόσφυγες και θα καταγγείλει τον φυλετικό φραγμό απέναντι στους αιτούντες άσυλο. Αλλά, την ίδια στιγμή θα ακολουθήσει κατά γράμμα τις επιταγές των Γερμανών Χριστιανοδημοκρατών και κατ' επέκταση των Ευρωπαίων ομολόγων τους, όπως αντιγράφουν στο όνομα της Ευρώπης τον προγραμματικό ρατσισμό του αστικού κράτους για να διαχωρίσουν τους Γερμανούς, αλλά και τους Γάλλους και εν τέλει τους Ευρωπαίους από τους παρείσακτους, από αυτούς τους οποίους το 2005 ο Νικολά Σαρκοζί (Nichola Sarkozy) είχε ως προφήτης της πτώσης αποκαλέσει «αποβράσματα» (racaille).

Όταν η Λαγκάρντ επανεκκινεί την ευρωπαϊκή ιστορία στον Μεσαίωνα εν μέσω οικονομικής κρίσης, ο Όρμπαν απλώς υπενθυμίζει τέσσερα χρόνια μετά ότι, για να παραμείνει στη λαϊκή αυτοκρατορία του Καρλομάγνου και να συμμετέχει στις «ειρηνευτικές» αποστολές του ως φεουδάρχης, θα πρέπει επιτέλους ο υπερεθνικός ηγεμόνας να τον αφήσει να κάνει κουμάντο όπως ξέρει καλύτερα αυτός στο χωράφι του, στα πρότυπα των ισχυρότερων ομολόγων του.

Θα έλεγε κανείς πως η Ευρωπαϊκή Ένωση ενδύεται τον μανδύα του Μεσαίωνα, χωρίς να καταγγέλλει τις νεωτερικές της αρχές, όπως ακριβώς ο αναδείχθηκε ο Μεσαίωνας χωρίς να έχει επίγνωση της ρήξης του με το όποιο προοδευτικό του παρελθόν, υιοθετώντας τα σύμβολά του, αλλά αποσιωπώντας το επαναστατικό τους περιεχόμενο, περνώντας από το «ξένος ἤμην καὶ συνηγάγετέ με» στο «ο θεός προστατεύει αυτούς που τον λατρεύουν» («cultores sui deus protegit»), όπου «θεός» το κυρίαρχο νόμισμα και στο μέλλον μια παγκόσμια ενδεχομένως νομισματική αρχή.

Το γεγονός ότι ο Όρμπαν δεν έχει ευρώ εμφανίζεται ως αντίφαση στον συλλογισμό αυτό. Σε ένα πολιτικό κατεστημένο που έχει θεσμοθετήσει την αυτονόμηση των Χριστιανοκοινωνιστών της Βαυαρίας ως απουσία των Χριστιανοδημοκρατών στη Βαυαρία, με αντάλλαγμα την πολιτική ενσωμάτωση του καθολικού κρατιδίου στη Γερμανία και την από κοινού επιβολή τους ως κεντρικού πυλώνα εξουσίας στη Bundesrepublic, η αντίφαση εξαφανίζεται.

Το φράκταλ αναπαράγεται στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα, όπου τελικά –παρά τις λεκτικές διαφωνίες- η στάση κάθε Ουγγαρίας στο φλέγον ζήτημα του προσφυγικού εξυπηρετεί τις ανάγκες του Βερολίνου κατά το βαυαρικό πρότυπο. Για έναν τέτοιο σύμμαχο, το ευρώ μπορεί να περιμένει.

Οι «ανώνυμοι» τάφοι των προσφύγων στο χωριό Κάτω Τρίτος, στον κόλπο της Γέρας της Λέσβου, όπως φαίνονται σε αυτήν την φωτογραφία, που τραβήχτηκε την Πέμπτη 4 Φεβρουαρίου 2016 - Πηγή: REUTERS/Giorgos Moutafis

Η ενωμένη Ευρώπη πρέπει να διαχειριστεί τη νέα Ζούγκλα του Καλαί, την οντότητα που βρίσκεται εντός της λαγκαρντιανής επικράτειας και ταυτόχρονα συνιστά την έρημη χώρα του ευρώ.

Οι πρόσφυγες απειλούν με διάλυση την ΕΕ, όπως η κρίση χρέους στην ευρωζώνη απειλεί την ενιαία αγορά. Η ενωμένη Ευρώπη δεν είναι έτοιμη για τις δημοσιονομικές μεταβιβάσεις και την αμοιβαιοποίηση των χρεών που θα μετατρέψουν το ευρωμάρκο σε πραγματικό κοινό νόμισμα. Με τον ίδιο τρόπο δεν είναι έτοιμη να εντάξει στο υφιστάμενο πλέγμα εξουσίας τους αιτούντες άσυλο και να μοιραστεί το ανθρωπιστικό της χρέος.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ανάγκη από ένα Eurogroup για την προσφυγική κρίση. Όσοι πρόσφυγες παραμείνουν, θα πρέπει να έχουν πρωτύτερα συνειδητοποιήσει ότι η Ευρώπη είναι μια χώρα ολοκλήρωσης και ενσωμάτωσης, που σημαίνει ότι αισθάνεσαι πως ανήκεις σε μία κοινωνία, ότι μοιράζεσαι μια κοινή κατανόηση του πώς μπορείς να ζήσεις μαζί τους άλλους σε αυτήν την κοινωνία. Σ’ αυτήν την κοινωνία, που συνδυάζει αποφαστικά ρεαλισμό και ιδεαλισμό, προέχει η τήρηση των κανόνων, όχι το όνειρο του καθενός για μια καλύτερη ζωή, όχι να ζει πάνω από τις δυνατότητές του.

(συνεχίζεται)