Η διαχείριση νεκρών από κορωνοϊό, μακάβρια ερωτήματα και οι παθογένειες ενός συστήματος

Το θέαμα των ανοιχτών τάφων οπωσδήποτε είναι μακάβριο αλλά όχι ασυνήθιστο και όλα τα νεκροταφεία φροντίζουν να έχουν ανοιχτούς τάφους για τις ανάγκες τους.

Επάρκεια σε χώρους για τάφους

Στις δύο μεγάλες πόλεις, Αθήνα και Θεσσαλονίκη – όπως λένε στο CNN Greece οι αντιδήμαρχοι, υπεύθυνοι για τα κοιμητήρια, Λευτέρης Σκιαδάς και Γιώργος Αβαρλής, έχουν γίνει εδώ και καιρό οι απαραίτητες ενέργειες για να μην υπάρξει πρόβλημα έλλειψης χώρων.

Στο κοιμητήριο του Εύοσμου, απ όπου και οι εικόνες τις περασμένης εβδομάδας και το οποίο δεν ανήκει διαχειριστικά στο Δήμο Θεσσαλονίκης, οι εργασίες εκσκαφής νέων τάφων έγιναν τώρα.

Στη Θεσσαλονίκη, ο δήμαρχος Κωνσταντίνος Ζέρβας είχε δώσει εντολή από τον Απρίλιο να υπάρξει μέριμνα για το θέμα καθώς ήταν νωπές οι εικόνες από την Ιταλία και άλλες χώρες όπου υπήρχε μεγάλος αριθμός νεκρών.

Στο Κοιμητήριο της Αναστάσεως του Κυρίου στη Θεσσαλονίκη, (το μόνο από τα τέσσερα κοιμητήρια του Δήμου που έχει επάρκεια χώρου) δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα χώρου και όπως και στα περισσότερα κοιμητήρια οι ταφές νεκρών από κορωνοϊό γίνονται σε ξεχωριστό χώρο. Σύντομα θα ξεκινήσουν εργασίες στο συγκεκριμένο κοιμητήριο σε ένα νέο ταφικό τετράγωνο σε χώρο του κοιμητηρίου για να δημιουργηθούν 400 επιπλέον τάφοι.

Τώρα, αν αναρωτηθεί κανείς για το αν αυτοί οι τάφοι γεμίσουν με θύματα του κορωνοϊού, είναι κάτι που όλοι το απευχόμαστε, αλλά σύμφωνα με πληροφορίες του CNN Greece τις την πρώτη εβδομάδα του Δεκεμβρίου έγιναν στα κοιμητήρια της Θεσσαλονίκης 250 ταφές ενώ την 7η Δεκεμβρίου το κοιμητήριο της Αναστάσεως είχε 21 ταφές όταν το ανώτερος αριθμός φτάνει συνήθως τις 15.

Όπως μας είπε ο κ. Αβαρλής ο Δήμος έχει αποφασίσει να γίνονται ταφές στα κοιμητήριά του, όλων όσων πεθαίνουν από κορωνοϊό στα νοσοκομεία της πόλης ανεξάρτητα από που ήταν ο τόπος κατοικίας τους. Η μεταφορά νεκρών ωστόσο εντός της ελληνικής επικράτειας επιτρέπεται σύμφωνα με εγκύκλιο του υπουργείου υγείας της 7ης Μαΐου 2020.

Ούτε στην Αθήνα υπάρχει κάποιο πρόβλημα με τα νεκροταφεία «αντιθέτως με τον ηλεκτρονικό τρόπο δέσμευσης τάφου η κατάσταση έχει γίνει πολύ πιο εύκολη και διαφανής ενώ η αναμονή έχει ελαχιστοποιηθεί» λέει ο κ Λευτέρης Σκιαδάς . Στο πρώτο νεκροταφείο δεν υπάρχει καθόλου αναμονή για ταφές μας λέει ο υπεύθυνος κ. Δημήτρης Παπαχαραλάμπους και στο 3ο, τρεις με τέσσερις μέρες λέει αντίστοιχα, ο υπεύθυνος κ. Νίκος Καρανικόλας.

Για το 3ο νεκροταφείο υπάρχει απόφαση για διάνοιξη τάφων, αν χρειαστεί, για νεκρούς από μολυσματικές ασθένειες που υπάγονται στον Διεθνή Υγειονομικό Κανονισμό.

Από την πλευρά του ο πρόεδρος του Σωματείου Επαγγελματιών Πένθιμων Τελετών Ελλάδος, Θεόδωρος Επισκοπόπουλος λέει στο CNN Greece ότι δεν υπάρχει τίποτα περίεργο με τη διάνοιξη περισσοτέρων τάφων και είναι κάτι που γίνεται σε περιόδους που εκτιμάται ότι θα υπάρξει μεγαλύτερος αριθμός νεκρών, (πχ περιόδους καύσωνα) ή τις ημέρες των Χριστουγέννων που ο κόσμος δεν πάει για εκταφές.

«Κάθε νεκροταφείο κάνει το δικό του προγραμματισμό. Πρόβλημα με τα νεκροταφεία υπάρχει γενικότερα γιατί είναι κορεσμένα, όχι όμως λόγω θανάτων από κορωνοϊό. Τον Ιανουάριο για παράδειγμα στο 3ο νεκροταφείο η αναμονή μπορεί να ήταν πάνω από δέκα μέρες και τότε αποφασίστηκε να δημιουργηθεί σε ένα παράπλευρό οικόπεδο νέος ταφικός χώρος για 250 τάφους. Κάποια νεκροταφεία έχουν κορεστεί σε τέτοιο βαθμό πχ στο Μακρόπουλο που δεν δέχονται μη δημότες. Στη Γλυφάδα ο στρατός παραχώρησε χώρο στο παλαιό νεκροταφείο γιατί η κατάσταση είχε φτάσει στο απροχώρητο».

Διαδικασία, παράνομα ψυγεία

Ένα πρόβλημα που έχει προκύψει επίσης είναι με τις μεταφορές των νεκρών σε άλλο τόπο από αυτόν στον οποίο αποβίωσαν. Για να γίνει μεταφορά της σορού χρειάζεται ταρίχευση. Βάσει των πρώτων οδηγιών του ΕΟΔΥ η ταρίχευση απαγορευόταν και μάλιστα η Ελληνική Εταιρεία Ιατροδικαστικής και Ιατροδικαστικών Επιστημών είχε στείλει οδηγίες προς τα μέλη της όπου αναγραφόταν ρητώς ότι:

«Απαγορεύεται η διενέργεια ταρίχευσης σε σορούς, όταν ο θάνατος έχει επέλθει συνεπεία λοίμωξης από τον κορωνοϊό SARS-CoV-2».

Στην εγκύκλιο του Υπουργείου υγείας όμως στις 7/5/2020 αναφέρεται ότι «δεν συνιστάται η ταρίχευση θανόντων από τον ιό SARS-Co-2 σύμφωνα με το ECDC και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, με στόχο την ελαχιστοποίηση των χειρισμών στις σορούς αυτές. Διενεργείται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και με αυστηρή τήρηση των κανόνων υγιεινής και των μέτρων ατομικής προστασίας (ΜΑΠ), όπως αυτά επικαιροποιούνται βάσει των οδηγιών του Εθνικού Οργανισμού Υγείας».

«Συνέπεια αυτού ήταν να μπλοκάρουν οι μεταφορές σορών και οι συγγενείς να διαμαρτύρονται και να έχουμε όλοι πρόβλημα. Είναι στη διακριτική ευχέρεια του νοσοκομείου και του ιατροδικαστή να κάνει την ταρίχευση» λέει ο κ. Επισκοπόπουλος.

Η ίδια εγκύκλιος όμως αναφέρει χαρακτηριστικά:

«Κατά την εσωτερική μεταφορά το νομικό πλαίσιο (σχετ.3) επιβάλλει την ταρίχευση, εφόσον ο θάνατος του νεκρού οφείλεται σε λοιμώδες νόσημα, όπως επίσης και εάν ο χρόνος μεταφοράς υπερβαίνει τις 6 ώρες κατά τους μήνες από το Μάιο έως τον Σεπτέμβριο και τις 8 ώρες κατά τους υπόλοιπους μήνες.

Όμως, δεν συνιστάται η ταρίχευση θανόντων από τον ιό SARS-Co-2 σύμφωνα με το ECDC και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, με στόχο την ελαχιστοποίηση των χειρισμών στις σορούς αυτές. Διενεργείται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και με αυστηρή τήρηση των κανόνων υγιεινής και των μέτρων ατομικής προστασίας (ΜΑΠ), όπως αυτά επικαιροποιούνται βάσει των οδηγιών του Εθνικού Οργανισμού Υγείας (ΕΟΔΥ)».

«Τα πρωτόκολλα έλεγαν αρχικά ότι θα πρέπει το γραφείο τελετών κατά την παραλαβή του νεκρού να βάζει και δεύτερο σάκο και να σφραγίζει το φέρετρο. Τώρα ποιος μπορεί να το ελέγξει αυτό; Κάποια γραφεία έχουν την ευαισθησία και το κάνουν, κάποια άλλα για να γλιτώσουν τα 25 ευρώ που κάνει ο σάκος δεν το κάνουν» λέει ο κ. Επισκοπόπουλος.

Ο κ. Νίκος Αγγελέτος, πρόεδρος της Ένωσης Λειτουργών Γραφείων Κηδειών αναφέρει ότι και αυτό έχει πλέον τεθεί στη διακριτική ευχέρεια των γραφείων τελετών.
Και εδώ πραγματικά υπάρχει μια σύγχυση. Στην Εγκύκλιο του Υπουργείου Υγείας, της διεύθυνσης δημόσιας υγείας και υγιεινής περιβάλλοντος, της 7ης Μαίου 2020 αναφέρεται:

«Επιπρόσθετα, επαναλαμβάνεται ότι το φέρετρο θανόντων από λοίμωξη COVID-19 πρέπει να είναι σφραγισμένο και δεν ανοίγει επ’ ουδενί στο πλαίσιο της εξόδιου ακολουθίας ούτε εκτίθεται κατά τη διάρκεια της επικήδειου τελετής στους συγγενείς».

Νεότερες οδηγίες όμως έρχονται να ανατρέψουν αυτή την απόφαση αναφέροντας χαρακτηριστικά:

«Τοποθέτηση του νεκρού σώματος σε ανθεκτικό αδιάβροχο πλαστικό σάκο με φερμουάρ αν είναι εφικτό. Ο ΠΟΥ αναφέρει ότι η χρήση σάκου νεκρού δεν είναι απαραίτητη στους νεκρούς από Covid-19 εκτός αν συντρέχουν άλλοι λόγοι (πχ μεγάλη διαρροή σωματικών υγρών)»

Οι ίδιες οδηγίες παρακάτω αναφέρουν:

«Η οικογένεια αν επιθυμεί μπορεί να δει τον νεκρό χωρίς να τον αγγίξει ή να τον ασπαστεί, τηρώντας κάθε φορά τις βασικές προφυλάξεις συμπεριλαμβανομένης της υγιεινής των χεριών. Η τοποθέτηση του νεκρού σώματος σε ανθεκτικό αδιάβροχο, πλαστικό σάκο με φερμουάρ πριν τον ενταφιασμό παραμένει στη διακριτική ευχέρεια του εκάστοτε γραφείου τελετών».

Είναι προφανές ότι οι οδηγίες προκαλούν σύγχυση ως προς τα μέτρα που πρέπει να ακολουθούνται και όπως λέει ιδιοκτήτης γραφείου τελετών που δεν θέλησε να κατονομαστεί , «ενώ στην αρχή της κρίσης τα μέτρα τηρούνταν αυστηρά, πλέον έχει επέλθει μια χαλαρότητα στο πως αντιμετωπίζουν κάποια γραφεία το ζήτημα, όσον αφορά τα μέτρα προστασίας».

Το άλλο πρόβλημα που έχει προκύψει είναι η έλλειψη ψυγείων νεκροθαλάμων για τους νεκρούς. Σύμφωνα με το νόμο απαγορεύεται η κατοχή ψυγείων για νεκρούς, από ιδιώτες αλλά είναι κοινό μυστικό ότι λειτουργούν παράνομα πολλά τέτοια ψυγεία και όπως προκύπτει από το ρεπορτάζ, η παραβίαση του νόμου σε αυτή την περίπτωση μας έχει γλιτώσει από δυσάρεστες καταστάσεις.

Η Ένωση Λειτουργών Γραφείων Κηδειών είχε ενημερώσει από τον Μάρτιο τον πρωθυπουργό, τον υφυπουργό Νίκο Χαρδαλιά και το υπουργείο Υγείας για την έλλειψη ψυκτικών θαλάμων για τους νεκρούς και με βάση πρόσφατο ρεπορτάζ της Εφημερίδας των Συντακτών, πολλά νοσοκομεία αρνούνται να παραλάβουν σορούς νεκρών από κορωνοϊό γιατί δεν διαθέτουν χώρο. Από την άλλη τα νεκροταφεία που έχουν ψυκτικούς θαλάμους δεν παραλάβουν σορούς νεκρών από κορωνοϊό και σύμφωνα με τις οδηγίες του ΕΟΔΥ θα πρέπει η κηδεία να γίνεται αμέσως μετά την παραλαβή του νεκρού από το γραφείο τελετών, κάτι που πρακτικά δεν είναι πάντα εφικτό, παραδέχεται ο κ. Επισκοπόπουλος.

«Όταν ο συγγενής έχει το σοκ της ασθένειας του ανθρώπου του και έρχεται το δεύτερο σοκ με τον θάνατο του, τι να τους πεις; Πάρτον και κήδεψέ τον αμέσως; Χρειάζεται χρόνος» λέει ο πρόεδρος της Ένωσης Λειτουργών Γραφείων Κηδειών κ. Νίκος Αγγελέτος.

Επιπλέον οι χρόνοι για την οργάνωση μιας κηδείας σε συνεργασία με τα νεκροταφεία επιβάλουν κάποιες φορές την παραμονή του νεκρού στον ψυκτικό θάλαμο για αρκετές ώρες ίσως και μέρες. Αλλά σε ποιους ψυκτικούς θαλάμους;

Ο κ. Αγγελέτος, μιλώντας στο CNN Greece λέει ότι η Ένωση είχε προειδοποιήσει για προβλήματα που ενδεχομένως να προέκυπταν με μια πιθανή αύξηση του αριθμού των νεκρών, γιατί κάποια νοσοκομεία δεν διαθέτουν ψυκτικούς θαλάμους και σε κάποια νοσοκομεία οι ψυκτικοί θάλαμοι δεν λειτουργούν.

Αν ωστόσο το κράτος κάνει έλεγχο και βρεθεί παράνομο ψυγείο ο ιδιοκτήτης θα έχει πρόστιμο 10.000 ευρώ και θα σφραγιστεί το γραφείο του. Χωρίς αυτά ψυγεία όμως τώρα – και όχι μόνο τώρα αλλά σε κάθε περίοδο που υπάρχει αυξημένος αριθμός θανάτων- το πρόβλημα θα ήταν τεράστιο.

«Δεν μπορεί να θέλουμε να λεγόμαστε ευρωπαϊκή χώρα και να επιτρέπουμε αυτή την κατάσταση», λέει ο κ. Αγγελέτος.

«Εμείς κάναμε τις προτάσεις μας, φέραμε και στους αρμοδίους φορείς την νομοθεσία της Κύπρου που από το 2011 έχει επιτρέψει τα ιδιωτικά ψυγεία –νεκροθαλάμους και ζητήσαμε να επιτραπούν και στην Ελλάδα οι ψυκτικοί θάλαμοι χωρίς το κράτος να επιβαρυνθεί καθόλου».

Ιδιοκτήτης γραφείου κηδειών που δεν θέλησε να κατονομαστεί είπε στο CNN Greece ότι φυσικά και υπάρχουν παράνομα ψυγεία και σε μέρη που κανείς δεν φαντάζεται και που αυτά τώρα εξυπηρετούν τις ανάγκες των γραφείων. «Αλλά φανταστείτε: Παίρνει τώρα κάποιος που έχει παράνομο ψυγείο, που δεν τηρεί προδιαγραφές, που δεν τον ελέγχει το κράτος, έναν νεκρό από κορωνοϊό και τον τοποθετεί στον νεκροθάλαμο. Στη συνέχεια βάζει στον ίδιο θάλαμο κάποιον άλλο νεκρό που δεν είναι από κορωνοϊό. Φανταστείτε τι μπορεί να γίνει».

Αυτό που μας λέει στην ουσία ο συγκεκριμένος ιδιοκτήτης είναι ότι μπορεί να κυκλοφορούν νεκροφόρες μέσα στην πόλη μεταφέροντας νεκρούς από κορωνοϊό, από ψυγείο σε ψυγείο χωρίς ουσιαστικό έλεγχο.

Για πόσα χρόνια οι ταφές;

Το συμβαίνει όμως με το χρόνο ταφής νεκρών από κορωνοϊό. Η φήμη που κυκλοφορεί ή για να το πούμε καλύτερα η εντύπωση που έχει επικρατήσει είναι ότι οι νεκροί από κορωνοϊό θα παραμένουν ενταφιασμένοι για δέκα χρόνια. Τα νεκροταφεία και τα γραφεία τελετών γνωρίζουν ότι αυτό δεν είναι αληθές (προς το παρόν δεν υπάρχει τέτοια απόφαση). Αυτούς όμως που ενδιαφέρει περισσότερο ο χρόνος ενταφιασμού, είναι οι συγγενείς των θανόντων για λόγους που θα εξηγήσουμε παρακάτω.

Ο κ. Αβαρλής επιβεβαιώνει ότι το κόμιστρο στα νεκροταφεία της πόλης είναι για τριετία και αναφορικά με τη συζήτηση που γίνεται –γιατί περί συζήτησης πρόκειται προς το παρόν – για ταφή επί δεκαετία, εκφράζει τον προβληματισμό του για το γεγονός ότι σε αυτή την περίπτωση δεσμεύεται χώρος στα νεκροταφεία για μεγάλο διάστημα κάτι που θα δημιουργήσει προβλήματα στο μέλλον.

«Δεν προκύπτει από κάπου ότι οι νεκροί από κορωνοϊό θα μένουν ενταφιασμένοι για 10 χρόνια. Υπήρξε μια ασάφεια αρχικά με τις οδηγίες» λέει ο κ. Επισκοπόπουλος. «Εγώ λέω στις οικογένειες θανόντων που είναι πελάτες μου στα τρία χρόνια να πάνε στο νεκροταφείο να το συζητήσουν. Από την άλλη μεριά κάθε νεκροταφείο κάνει ότι νομίζει. Άλλοι φτιάχνουν ξεχωριστό τετράγωνο, άλλοι επιλέγουν έναν ήδη υπάρχοντα χώρο, κάποιο νεκροταφείο έχει αποφασίσει να βάλει τους νεκρούς από κορωνοϊό στο χώρο της Α΄ θέσης, που είναι και ο πιο ακριβός.

Ο υπεύθυνος του Πρώτου Νεκροταφείου τη Αθήνας κ. Δημήτρης Παπαχαραλάμπους λέει ότι έχει δημιουργηθεί ειδικός χώρος για τις ταφές νεκρών από κορωνοϊό, εκτός και αν η οικογένεια του θανόντα έχει οικογενειακό τάφο οπότε η σορός ενταφιάζεται εκεί. Όπως λέει ο κ. Παπαχαραλάμπους η απόφαση να γίνει ειδικός χώρος ελήφθη για οργανωτικούς λόγους.

Ο κ. Αγγελέτος παρουσιάζει στο CNN Greece μια λίγο διαφορετική εικόνα λέγοντας ότι τα νεκροταφεία έχουν αρχίσει ήδη να προβληματίζονται με τον χώρο ταφής που δεσμεύεται εκτιμώντας ότι για τις περιπτώσεις ταφής νεκρού με κορωνοϊό δεν θα ισχύσει το μέτρο της τριετίας. Επιβεβαιώνει επίσης ότι στα περισσότερα νεκροταφεία της χώρας δημιουργούνται ειδικά τετράγωνα για ενταφιασμούς νεκρών από κορωνοϊό.

Τι λένε όμως οι οδηγίες και τι έχει καταλάβει ο κόσμος; Σε εγκύκλιο του Υπουργείου Υγείας στις 16/4/2020 αναφέρεται:

«Επισημαίνεται επίσης ότι σύμφωνα με το σχετ. 3 Π.Δ., για θανόντες από νόσημα υπαγόμενο στον ΔΥΚ δεν επιτρέπεται η μεταφορά τους, ο δε ενταφιασμός τους λαμβάνει χώρα σε ιδιαίτερο τμήμα του κοιμητηρίου στην περιοχή όπου απεβίωσαν και απαγορεύεται η εκταφή αυτών πριν την παρέλευση της δεκαετίας»

Όμως ο covid-19 αν και είναι λοιμώδης ασθένεια δεν υπάγεται στον Διεθνή Υγειονομικό Κανονισμό. Για να γίνει κάτι τέτοιο θα πρέπει να γίνει μια νομοθετική ρύθμιση μας λέει ο κ. Καρανικόλας που εκτός από υπεύθυνος για το 3ο κοιμητήριο είναι και νομικός σύμβουλος στο Δήμο της Αθήνας.

Μιλήσαμε με την κυρία Φωτεινή Τσαλίκογλου από τη Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας και Υγιεινής Περιβάλλοντος από όπου και η σχετική εγκύκλιος και η οποία μας επιβεβαίωσε ότι δεν έχει ενταχθεί ο covid-19 στις νόσους του ΔΥΚ που απαιτούν 10ετή ενταφιασμό, μέχρι τώρα.

Η σχετική παράγραφος μπήκε στην συγκεκριμένη εγκύκλιο γιατί τότε ήμασταν στην αρχή της νόσου και προέκυπταν συνεχώς καινούργια δεδομένα.

Θα μπορούσε να γίνει σχετική νομοθετική ρύθμιση κάποια στιγμή αργότερα η οποία να εντάξει και το covid-19 σε αυτές τις νόσους που απαιτούν δεκαετή ενταφιασμό του νεκρού μας λέει ο κ. Καρανικόλας.

Ωστόσο σε αυτή την περίπτωση προκύπτει το εξής ζήτημα. Οι συγγενείς των νεκρών πληρώνουν το κόμιστρο στο νεκροταφείο για μια μία τριετία σήμερα και κάποιοι πληρώνουν πολύ ακριβότερα επειδή κάποια νεκροταφεία έχουν ορίσει να ενταφιάζονται οι νεκροί από κορωνοϊό στο χώρο της Α΄Θέσης. Αν πρέπει ο νεκρός να μείνει δέκα χρόνια ενταφιασμένος, ποιος θα επωμισθεί το κόστος; Θέσαμε το ερώτημα στους δύο αντιδημάρχους και μας είπαν ότι θα το δούμε στην πορεία. Αν δεν αλλάξει η νομοθεσία και ισχύσει και για τους νεκρούς από κορωνοϊό ότι ισχύει σήμερα –δηλαδή εκταφή στην τριετία- τότε οι συγγενείς θα αντιμετωπίσουν πιθανώς, δυσάρεστες καταστάσεις.

Τι θα γίνει στην τριετία;

Ένα μακάβριο αλλά ταυτόχρονα και σοβαρό ζήτημα με το οποίο κάποια στιγμή θα βρεθούν αντιμέτωπες οι οικογένειες των θανόντων είναι οι εκταφές. Για τους νεκρούς από κορωνοϊό, αναφορικά με τον χρόνο ενταφιασμού, ισχύει όπως είδαμε και παραπάνω βάσει των οδηγιών του υπουργείου υγείας ότι ισχύει και τους υπόλοιπους νεκρούς βάσει των κανονισμών του Κοιμητηρίου.

Αυτό σημαίνει ότι στα τρία χρόνια θα πρέπει να γίνει εκταφή, αν στα επόμενα χρόνια δεν αλλάξει κάτι, είτε με νομοθετική ρύθμιση είτε με απόφαση των δήμων που έχουν και την ευθύνη των κοιμητηρίων.

«Έτσι όπως ενταφιάζονται οι νεκροί από κορωνοϊό μέσα σε δύο σακούλες δεν υπάρχει περίπτωση στην τριετία θα αποστεωθούν οι σοροί», λέει στο CNN Greece o κ. Δημήτρης Κάσης, που διατηρεί γραφείο τελετών και είναι και αναπληρωματικό μέλος του Σωματείου Επαγγελματιών Πένθιμων Τελετών Ελλάδος.

«Στο 2ο κοιμητήριο της Αθήνας, κάνουμε κανονικούς ενταφιασμούς και πάλι στα τρία χρόνια αντιμετωπίζουμε το ίδιο πρόβλημα. Εδώ με διπλή χοντρή πλαστική σακούλα και σφραγισμένο φέρετρο θα αντιμετωπίσουμε μακάβρια θεάματα».

Με την άποψη αυγή συμφωνούν και κ. Αγγελέτος και ο κ. Επισκοπόπουλος.
«Όταν θα έρθει ή ώρα για τις πρώτες εκταφές νεκρών από κορωνοϊό θα πρέπει κάποιος φορέας να ασχοληθεί με το θέμα».

Η άποψη των εργολάβων κηδειών, με μακρόχρονη εμπειρία έχει οπωσδήποτε βαρύνουσα σημασία αλλά ρωτήσαμε και έναν ιατροδικαστή για το θέμα.

Ο Σωκράτης Τσαντίρης, μας είπε χαρακτηριστικά ότι «η αποσύνθεση της σορού προϋποθέτει τη δράση μικροβίων που προϋποθέτει με τη σειρά του την ύπαρξη αέρα. Θα προκληθεί επομένως μια αναστολή που θα κάνει αυτή τη διαδικασία να καθυστερήσει περισσότερο σε κάποιες περιπτώσεις. Αναφορικά με τη διαχείριση του νεκρού σε αυτές τις περιπτώσεις είναι καλύτερο να ακολουθείται η διαδικασία της καύσης, παρά μια διαδικασία ταφής που θα έχει μεγαλύτερη ταλαιπωρία για την οικογένεια»

Το ερώτημα είναι αν οι οικογένειες των νεκρών είναι ενημερωμένες για το ενδεχόμενο που τις περιμένει μετά από την τριετία.