Life in a Camp: Μια οπτικοακουστική εγκατάσταση του CNNi μάς βάζει στη ζωή των προσφύγων

Η ζωή των προσφύγων στους καταυλισμούς είναι κάτι για το οποίο διαβάζουμε κάθε μέρα. Πόσο μπορούμε, όμως, να το κατανοήσουμε πραγματικά σε όλες του τις διαστάσεις και κυρίως να το συναισθανθούμε;

Η οπτικοακουστική εγκατάσταση (video installation) Life in a Camp επιχειρεί κάτι πρωτόγνωρο: Να μας βάλει σε πραγματικές στιγμές καθημερινότητας στο ΚΥΤ της Μόριας στη Μυτιλήνη. Να μας κάνει να νιώσουμε, χωρίς να είμαστε εκεί, αυτό που νιώθουν οι άνθρωποι που ζουν έγκλειστοι στους καταυλισμούς, να περπατήσουμε, να φάμε, να κοιμηθούμε και να ξυπνήσουμε μαζί τους.

Το Life in a Camp είναι μια συνεργασία του τηλεοπτικού δικτύου CNNi με το Imperial War Museum του Λονδίνου. Για την πραγματοποίηση του, ο προτεινόμενος 3 φορές για Emmy Βρετανός φωτορεπόρτερ Lewis Whyld και η Ελληνίδα δημοσιογράφος Ελίντα Λαμπροπούλου συνέλεξαν υλικό σε αποστολές στη Μόρια, μέσα στο 2020, τόσο πριν αλλά και μετά τη μεγάλη φωτιά του Σεπτεμβρίου που κατέστρεψε ολοσχερώς τον καταυλισμό-ορόσημο της προσφυγική κρίσης στην Ευρώπη.

Τι θέλει, όμως, να μας πει ή μάλλον να μας δείξει, στην πραγματικότητα, το Life in a Camp; «Το βασικό μας μέλημα είναι να δείξουμε στους επισκέπτες της έκθεσης την καθημερινότητα μέσα στα ΚΥΤ σε όσο γίνεται πιο πραγματικές διαστάσεις αλλά και να μεταφέρουμε τα κυρίαρχα συναισθήματα που επικρατούν δημιουργώντας έτσι μια καλύτερη κατανόηση, μία ανθρώπινη σύνδεση και μαζί της μία ενσυναίσθηση», λέει στο CNN Greece η Ελίντα Λαμπροπούλου.

Ζώντας στην αβεβαιότητα

«Η εμπειρία μας, μετά από δεκάδες ταξίδια σε καταυλισμούς, μας έχει διδάξει ότι η απόλυτη αβεβαιότητα για το μέλλον που συχνά αποτελεί καθημερινότητα στους καταυλισμούς για μεγάλο χρονικό διάστημα είναι το πιο ισοπεδωτικό κομμάτι της ζωής στα ΚΥΤ. Σε συνδυασμό με τον εγκλεισμό, και την αίσθηση απώλειας της όποιας ελευθερίας, αυτό δημιουργεί μια τεράστια ψυχολογική φόρτιση. Αυτό είναι κάτι πιο δύσκολα κατανοητό για όποιον δεν το έχει βιώσει κι ήταν βασικό μέρος του συναισθήματος που θέλαμε να μεταφέρουμε», συμπληρώνει.

Πριν τη φωτιά. Μια Αφγανή έξω από τη σκηνή της περιμένει τη μέρα που θα επανενωθεί με την οικογένειά της στη Γερμανία @CNNi

Η ισοπεδωτική πραγματικότητα

Μια διάσταση της πραγματικότητας στα στρατόπεδα των προσφύγων είναι η εναλλαγή από την αρχική αισιοδοξία στην ισοπεδωτική πραγματικότητα.

Όταν φτάνουν στα ΚΥΤ οι άνθρωποι έχουν την αίσθηση μίας νέας, καλύτερης, αρχής. Αισθάνονται «νικητές» που έχουν καταφέρει να επιβιώσουν, να βγουν από τη μικρή φουσκωτή βάρκα και το πορτοκαλί σωσίβιο. Στο Life in a Camp υπάρχουν κάποια πλάνα από το νεκροταφείο σωσιβίων, μία χωματερή στη Λέσβο με βουνά από ξεθωριασμένα σωσίβια. Η προσγείωση είναι συνθλιπτική: Τη θέση της ελπίδας παίρνει σταδιακά η απόγνωση. Στην αρχή, οι άνθρωποι ξεγελάνε τους εαυτούς τουςμε καθημερινές δραστηριότητες, περιμένοντας στην ουρά για το φαγητό, στην ουρά για τις τουαλέτες, η ζωή τους διακατέχεται από μια μόνιμη κατάσταση αναμονής για τα πάντα. Κάποια στιγμή όμως οι αντοχές καταρρέουν, η πραγματικότητα εισβάλει στο όνειρο, το ισοπεδώνει και η ψυχολογία τους καταβαραθρώνεται.

Πόσο μπορεί ένας άνθρωπος που δεν έχει βρεθεί σε αυτές τις συνθήκες να συναισθανθεί την κατάσταση μέσα από μια προσομοίωση;

Κατά την Ελίντα Λαμπροπούλου, αρκετά και αυτό, όπως λέει, οδηγεί το θεατή σε έναν εσωτερικό διάλογο: «Από την ανταπόκριση των συμμετεχόντων πιστεύουμε ότι η προσομοίωση που επιτυγχάνεται καταφέρνει να μεταδώσει και να προκαλέσει βαθιά συναισθήματα και την εκκίνηση ενός εσωτερικού διαλόγου που οδηγεί και στην καλύτερη κατανόηση. Οι άνθρωποι στις οθόνες, που παρακολουθούμε τη ζωή τους με κάμερες 360 μοιρών που επιτρέπουν μια σαφέστατα πολύ πιο διεισδυτική εμπειρία, κάνουν τα ίδια πράγματα που θα έκαναν οι περισσότεροι από εμάς στη θέση τους.

@CNNi

Προσπαθούν να μαγειρέψουν με ό,τι μέσα έχουν, φτιάχνουν φωτιές έξω από τις σκηνές για να μην κρυώνουν. Οι εικόνες οδηγούν τον παρατηρητή να σκεφτεί "εγώ τι θα έκανα στη θέση τους;" κι έτσι δημιουργείται η ταύτιση και η ενσυναίσθηση. Για εμάς ως δημιουργούς όταν οι θεατές φτάσουν στο σημείο αυτό θεωρούμε ότι πλέον ένας νέος διάλογος έχει αρχίσει μέσα τους».

Όταν δεν μπορείς να φύγεις

Ο θεατής βλέπει, σκέπτεται, ταράζεται ενδεχομένως, όμως έχει μια θεμελιώδη διαφορά με τους ανθρώπους που παρακολουθεί: Εκείνος μπορεί να ανοίξει την πόρτα και να φύγει όποτε αισθανθεί ότι αυτό που βλέπει τον βαραίνει πολύ. Εκείνοι όχι.

«Θα θέλαμε η έννοια του εγκλεισμού που είναι καθοριστική να αποτυπώνεται πιο έντονα. Προσωπικά θα ήθελα οι πόρτες στη διάρκεια του πεντάλεπτου βίντεο να παραμένουν κλειστές εν γνώση των συμμετεχόντων».

«Λόγω των μέτρων για τον κορωνοϊό αυτό δεν είναι εφικτό αυτή τη στιγμή. Η αίσθηση μη δυνατότητας φυγής έστω και για πέντε λεπτά, πιστεύω θα βλέπαμε έμπρακτα, ότι επηρεάζει πολύ τους ανθρώπους που έχουν συνηθίσει να κινούνται πιο ελεύθερα. Εξάλλου αυτό βλέπουμε ήδη στις αντιδράσεις των ανθρώπων όσο η πανδημία επιβάλλει περιορισμούς», συμπληρώνει μιλώντας στο CNN Greece.

Το κυρίαρχο συναίσθημα είναι ντροπή

Θεωρητικά -έτσι τουλάχιστον πιστεύει το κοινό- οι επαγγελματίες «καταγραφείς» της πραγματικότητας, δημοσιογράφοι, φωτογράφοι, οπερατέρ, αποστασιοποιούνται από το αντικείμενό τους, στέκουν αμέτοχοι απέναντί του, ελαχιστοποιούν τη συναισθηματική συνάφεια με αυτό. Όσοι έχουν βρεθεί σε παρόμοιες καταστάσεις ξέρουν, βέβαια ότι αυτό δεν ισχύει.

«Κυρίαρχο συναίσθημα για μας που καταγράψαμε αυτήν την πραγματικότητα παραμένει πάντα αυτό της ντροπής για τις συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων», λέει η δημοσιογράφος.

«Κατανοώ τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Ευρώπη και η κάθε χώρα ξεχωριστά. Έχω βρεθεί σε πολλά σύνορα, από τη δεκαετία του 90, τότε που οι Κοσοβάροι έφταναν ανά χιλιάδες στην Αλβανία. Στην Ελλάδα ‘κάλυπτα’ το προσφυγικό όταν ακόμα λεγόταν μόνο μεταναστευτικό, τη δεκαετία του 2000. Βρισκόμουν στα ελληνικά νησιά της πρώτης γραμμής το καλοκαίρι του 2015 όταν βούλιαζαν από τις βάρκες που συνεχώς έβγαιναν άνθρωποι και έχω δει την Ιδωμένη να ‘εξαφανίζεται’ κάτω από το πέρασμα της μπουλντόζας. Το αίσθημα της ντροπής εξακολουθεί να κυριαρχεί καθώς πλέον δεν μιλάμε για διαχείριση κρίσης, κι όμως ακόμα δεν υπάρχουν οι υποδομές οι άνθρωποι να ζουν στοιχειωδώς».

@CNNi

Αναπάντητα ερωτήματα

«Προσπερνώντας το πλέον βασικό θέμα, της επιβίωσης, με διακατέχουν πλήθος ανάμικτων συναισθημάτων και ερωτημάτων γύρω από τις ικανότητες και τις χαμένες ευκαιρίες για τους ανθρώπους στα ΚΥΤ αλλά και για την Πολιτεία. Βλέπω παιδιά που θέλουν να πάνε στο σχολείο και δεν μπορούν. Είναι αγράμματα και όμως στο μυαλό τους ακόμα πιστεύουν ότι στην Ελλάδα ή στην Ευρώπη του μέλλοντος θα τους δοθούν ευκαιρίες. Γνωρίζοντας τον ανταγωνισμό στους χώρους εργασίας πως αυτά τα παιδιά θα μπορέσουν να ενταχθούν; Να τους δοθούν ευκαιρίες ; Να μην είναι θύματα εκμετάλλευση σε όλη τους τη ζωή; Τι θα συμβεί όταν τα παιδιά που σήμερα είναι 10 χρονών γίνουν 20. Πόσο θυμό θα έχουν μέσα τους. Αυτές είναι κάποιες από τις βασικές μου σκέψεις και ανησυχίες».

Μετά τη φωτιά... @CNNi

Το έργο, διάρκειας πέντε λεπτών, προβάλλεται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στο Imperial War Museum έως τις 24 Μαϊου 2021, στα πλαίσια της της ευρύτερης ενότητας ενότητας εκθέσεων Refugees (Πρόσφυγες), που λειτουργούν συμπληρωματικά. H έκθεση The History of Bombs του γνωστού καλλιτέχνη Ai Wei Wei, πλαισιώνει την ιστορική αναδρομή της σύνθετης ενότητας.

Το κοινό ανταποκρίνεται ένθερμα στην έκθεση, όπως και τα βρετανικά ΜΜΕ, τα οποία την εντάσσουν στα «προτεινόμενά τους». Πιθανώς σε αυτό συμβάλλει το γεγονός ότι «οι εικόνες που καλείται να επεξεργαστεί το κοινό είναι ‘αφιλτράριστες’ δεν είναι ωραιοποιημένες, μία μικρογραφία της ζωής σε αντίξοες συνθήκες. Γι αυτό και σημαντική θέση έχει και η θετική πλευρά της ζωής. Η δύναμη και η προσαρμοστικότητα των ανθρώπων, που ακόμα και στις στάχτες μιας φωτιάς, όπως αυτή που έκαψε ολοσχερώς τον καταυλισμό στη Μόρια το Σεπτέμβριο, τα παιδιά συνεχίζουν να παίζουν ή να κρατάνε τα παιχνίδια τους καθώς αδειάζουν το ΚΥΤ και κατευθύνονται σε μία νέα προσωρινή, άγνωστο για πόσο, κατάσταση», λέει η Ελίντα Λαμπροπούλου.

«Πιστεύω ότι η πρωτοποριακή τεχνολογία που παρέχει το CNN, συμβάλει, έστω και ασυναίσθητα για τον συμμετέχοντα, στην περαιτέρω αμεσότητα. Με συγκίνησε ιδιαίτερα το ότι εφημερίδες όπως η Guardian προτρέπουν τους αναγνώστες τους να επισκεφθούν το Life in a Camp και που το περιοδικό Time Out London, το οποίο συμβουλεύονται εκατομμύρια επισκέπτες στα ταξίδια τους στη βρετανική πρωτεύουσα, αναφέρεται στο Life in a Camp ως ‘το ένα πράγμα’ που δεν πρέπει να χάσουν», καταλήγει.

Το έργο θα βρίσκεται στο Imperial War Museum του Λονδίνου ως τις 24 Μαϊου. Λόγω των lockdown και των μέτρων που πιθανώς θα ακολουθήσουν τους επόμενους μήνες ίσως παραταθεί η έκθεση του στο μουσείο. Παράλληλα, υπάρχει ενδιαφέρον για την έκθεσή του σε μουσεία και ιδιωτικές γκαλερί, κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες.