Ρεζά Αντίμπ: Ντοκιμαντέρ στη Μαλακάσα για το BBC από έναν πρόσφυγα

Η ιδιαιτερότητα του ντοκιμαντέρ ήταν ότι γυρίστηκε από έναν πρόσφυγα, μέσα από το Κέντρο Υποδοχής που βρισκόταν σε αποκλεισμό, κυριολεκτικά κάτω από τη μύτη της διοίκησης και των υπευθύνων για τη λειτουργία του.

Ο Ρεζά Αντίμπ από το Αφγανιστάν, με όπλα του την δημοσιογραφική του εμπειρία - καθώς είναι ένας από την πρώτη γενιά δημοσιογράφων της χώρας του μετά την πτώση των Ταλιμπάν - και το κινητό του τηλέφωνο, έφερε στις μικρές οθόνες μια ρεαλιστική εικόνα για τη ζωή στα Κέντρα Υποδοχής εν μέσω καραντίνας.

Έτσι κι εμείς, πληροφορηθήκαμε (όσοι πληροφορηθήκαμε) τι συνέβη εκείνες τις μέρες στους προσφυγικούς καταυλισμούς.

Το εγχείρημά του, τολμηρό και αποτελεσματικό, είχε τη στήριξη απ έξω, της παραγωγής του BBC με τη γνωστή αντικειμενικότητά του.

Ο Ρεζά, ήταν προετοιμασμένος από καιρό γι αυτή τη δουλειά. Αν και πρόσφυγας, χωρίς τα μέσα και χωρίς στήριξη, στα δύο χρόνια που έμεινε στην Ελλάδα κατάφερε και έκανα τρία ντοκιμαντέρ μέσα στα ΚΥΤ που βρέθηκε τα οποία προβλήθηκαν και σε διεθνή φεστιβάλ.

Ο Ρεζά μίλησε στο CNN Greece για τα πως βίωσε την καραντίνα στο ΚΥΤ της Μαλακάσας και για το πώς κατάφερε να κάνει το ντοκιμαντέρ και να περάσει έξω τις εικόνες του. Δίνει απόλυτο δίκιο στους κατοίκους της Μακακάσας που διαμαρτύρονται για την κατάσταση στην περιοχή τους και εύχεται να μπορέσει κάποια μέρα να προσφύγει κατά της ΕΕ για να αποζημιωθούν οι άνθρωποι οι οποίοι θα υποφέρουν στην υπόλοιπη ζωή τους για όσα πέρασαν στην Μόρια.

- Πως έφτασες στην Ελλάδα; Τι περίμενες να συναντήσεις και τι συνάντησες τελικά;

Το ταξίδι μου ξεκίνησε στο τέλος του 2015. Έφτασα στην Τουρκία, τον Απρίλιο του 2016.

Έμεινα στην Τουρκία 2 χρόνια, αναγνωρίστηκα ως πρόσφυγας από την Ύπατη Αρμοστεία και αργότερα ήθελαν να με στείλουν στις ΗΠΑ. Τότε όμως έγινε πρόεδρος ο Τραμπ και όλες οι διαδικασίες ασύλου σταμάτησαν.

Η κατάσταση μου ήταν αβέβαιη στην Τουρκία, έβλεπα ανθρώπους να έχουν «κολλήσει» εκεί 8 ή και10 χρόνια.

Είχε ήδη τεθεί σε εφαρμογή και η συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης Τουρκίας και ήταν σχεδόν αδύνατο να ελπίζεις να μετακινηθείς σε κάποια Ευρωπαϊκή Χώρα σε εύλογο χρονικό διάστημα με τις τυπικές διαδικασίες. Έτσι πέρασα στην Ελλάδα και μόλις είδα τη Μόρια έπαθα σοκ.

Η Μόρια είναι η Μέση Ανατολή της Ελλάδας. Είχαμε ακόμη και μέλη του ISIS μέσα στο ΚΥΤ.

Έβλεπες κάποιους ανθρώπους με ακραίες ισλαμιστικές φονταμενταλιστικές αντιλήψεις που καταλάβαινες πολύ καλά από πού προέρχονται.

- Μέχρι πριν από μερικές μέρες ζούσες με την οικογένειά σου στο ΚΥΤ της Μαλακάσας όπου είχαμε και κρούσματα κορωνοϊού. Πες μου για την εμπειρία σου καθ όλη τη διάρκεια της παραμονής σου.

Η Μαλακάσα ήταν προβληματική από την πρώτη μέρα. Η ευθύνη για την διαχείριση της Μαλακάσας είχε αλλάξει πολλές φορές. Στην πραγματικότητα ήταν ένα ανοιχτό Κέντρο Υποδοχής στο οποίο μπορούσε να μπει οποιοσδήποτε και να κάνει ό,τι θέλει.

Μέσα στο επίσημο ωράριο λειτουργίας του ΚΥΤ, από το πρωί μέχρι της 3 ή 4 το μεσημέρι, βρίσκονταν εκεί πάντοτε άνθρωποι του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης. Αλλά με το πέρας του ωραρίου, δεν υπήρχε πλέον κανένας έλεγχος μέσα στο χώρο. Γι’ αυτό και η Μαλακάσα ήτανε ένας ιδανικός τόπος για όποιον ήθελε να κρυφτεί. Για κάποιον για παράδειγμα που έχει κάνει κάποιο έγκλημα στην Ελλάδα ή στην Τουρκία ή ήταν διακινητής. Ερχόταν πολύς κόσμος από την Βόρειο Ελλάδα που ήξερε ότι στη Μαλακάσα μπορεί να μείνει και να είναι ασφαλής.

Ευτυχώς, δεν είχαμε φονταμενταλιστές όπως στη Μόρια και αυτό μάλλον, γιατί οι περισσότεροι στη Μαλακάσα είναι από το Αφγανιστάν και ελάχιστοι από αραβικές χώρες. Και όταν βλέπαμε κάποιους ανθρώπους με τέτοιες απόψεις πολλοί από τους πρόσφυγες που ζούσαν εκεί τους ζητούσαν να σταματήσουν και να μην προκαλούν

- Και πως ήταν η ζωή μέσα σε ένα κέντρο υποδοχής ανοιχτό, έτσι όπως μου περιγράφεις;

Κάποιοι έχουν το προνόμιο να ζουν σε κοντέινερ. Αυτή είναι άνθρωποι οι οποίοι κυρίως έρχονταν από τα νησιά. Όταν όμως αυτοί έφευγαν τα κοντέινερ γέμιζαν με ανθρώπους οι οποίοι προηγουμένως έμεναν στις σκηνές και πάρα πολλοί από αυτούς ήταν άνθρωποι που δεν έχουν κάνει αίτηση για άσυλο.

Είχαμε ανθρώπους στη Μαλακάσα με ένα χρόνο ίσως και περισσότερο σε αναμονή για την αίτηση ασύλου. Πολλοί δεν μπαίνουν καν στη διαδικασία γιατί περιμένουνε ότι ίσως θα μπορέσουν με κάποιον διακινητή να περάσουν τα σύνορα ή να βρουν ένα πλαστό διαβατήριο και να φύγουν αεροπορικώς. Βέβαια υπάρχουν εκεί και άνθρωποι οι οποίοι ζουν στη Μαλακάσα τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Άνθρωποι που έχουν φτάσει στα όρια της τρέλας, απελπισμένοι, εξαγριωμένοι και που δημιουργούν προβλήματα πολλές φορές λόγω της έλλειψης ελέγχου στο ΚΥΤ.

Πηγή: Reza Adib

Δεν θα είμαι υπερβολικός αν έλεγα ότι μοιάζει πάρα πολύ με τη Μόρια. Σε πολλά και πρώτον στο θέμα της ασφάλειας. Δεν υπάρχει ασφάλεια στη Μαλακάσα, κυρίως γιατί η αστυνομία δεν μπαίνει μέσα. Είναι μία ελεύθερη ζώνη. Κάθε βράδυ είχαμε προβλήματα.

Όπως σου είπα μπορεί να είναι ανοιχτό ΚΥΤ, αλλά το να ζεις εκεί τόσα χρόνια, πάρα πολλοί σε σκηνές και άλλοι σε κοντέινερ, με ελάχιστα μέσα για την επιβίωσή σου, είναι κάτι που τρελαίνει τους ανθρώπους.

Επιπλέον δεν έχουμε σχολείο ούτε ιατρική φροντίδα. Στον ένα χρόνο που ήμουν στη Μαλακάσα τα παιδιά μου πήγαν σχολείο μόνο για δύο βδομάδες.

- Ο κάτοικοι της Μαλακάσας και γενικά οι άνθρωποι που ζουν στην γύρω περιοχή το τελευταίο διάστημα είναι πολύ εξοργισμένοι με την κατάσταση και αντιδρούν στην παρουσία των δύο ΚΥΤ. Τι πιστεύεις γι’ αυτό;

Θα πρέπει να είναι εξοργισμένοι και έχουν απόλυτο δίκιο.

Δεν φταίνε αυτοί για την κατάσταση, αλλά ούτε και οι πρόσφυγες που ζουν στα δύο κέντρα υποδοχής. Θα έλεγα περισσότερο, ότι δεν είναι καν πρόβλημα της Ελλάδας. Είναι πρόβλημα της ΕΕ, που κλείνει τα μάτια στην πραγματικότητα.

Με την μάτια του δημοσιογράφου και όχι του πρόσφυγα, μπορώ να διακρίνω ότι κάποιος άλλος δημιούργησε αυτή την κατάσταση στη Μαλακάσα και τώρα ντόπιοι και οι πρόσφυγες τσακώνονται μεταξύ τους. Κανένας από τους δύο δε φταίει όμως.

Είναι παράλογο, το γεγονός ότι έφτιαξαν τα δύο ΚΥΤ κοντά σε ένα μικρό χωριό με 300 κατοίκους. Και μετά σου λένε ότι θέλουν ενσωματώσουν τους πρόσφυγες στην κοινωνία. Σε ένα τόσο μικρό μέρος μόνο το αντίθετο μπορεί να συμβεί. Φαίνεται σα να μην υπάρχει κεντρικός σχεδιασμός.

- Είσαι δημοσιογράφος και το πρόσφατο ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε στο BBC έκανε αίσθηση, για το περιεχόμενό του αλλά και για το γεγονός ότι τα έκανε κάποιος μέσα από το ΚΥΤ της Μαλακάσας. Αρχικά θα ήθελα να μου πεις, πως είναι να εργάζεσαι ως δημοσιογράφος το Αφγανιστάν;

Δεν ήμουν απλός δημοσιογράφος στο Αφγανιστάν, ήμουν περισσότερο ένας ειδικός της επικοινωνίας λόγω του ότι είχα μεγάλη εμπειρία δουλεύοντας σε πολλά και διαφορετικά μέσα
Όταν έφυγαν οι Ταλιμπάν και υποτίθεται ότι αποκαταστάθηκε δημοκρατία και είχαμε μία νέα κυβέρνηση, εγώ μαζί με άλλους ήμασταν η πρώτη γενιά δημοσιογράφων στην χώρα.
Ήμασταν στην ουσία οι πρώτοι άνθρωποι που μπορούσαμε να μεταφέρουμε στον κόσμο ελεύθερα τα γεγονότα και φυσικά να μιλάμε ελεύθερα.

Το Αφγανιστάν είναι το πιο επικίνδυνο μέρος στον κόσμο για να είσαι δημοσιογράφος. Πρέπει να υπάρχουν πάνω από 1500 νεκροί δημοσιογράφοι ήταν τελευταία χρόνια.
Αν είσαι δημοσιογράφος στο Αφγανιστάν σημαίνει ότι έχεις αποδεχθεί το να κάνεις μια επικίνδυνη δουλειά. Όταν βγαίνεις έξω για να κάνεις ρεπορτάζ το πιθανότερο είναι να σου επιτεθούν και είναι κάτι πολύ φυσιολογικό. Λίγο πριν φύγω, εκείνη την εποχή, δούλευα σε ένα ντοκιμαντέρ που είχε να κάνει με την σεξουαλική εκμετάλλευση ανηλίκων. Δεν μπόρεσα να το τελειώσω γιατί η έρευνα μου έφτασε σε ανθρώπους που βρίσκονται πολύ ψηλά στην εξουσία.Στην ουσία δε με άφησαν να το τελειώσω, συνέλαβαν τους ανθρώπους οι οποίοι μου είχαν παραχωρήσει συνεντεύξεις και άρχισαν να με ψάχνουν.

- Πως έγινε τελικά και κάνατε αυτό το μίνι ντοκιμαντέρ το BBC; Αυτοί σε προσέγγισαν ή εσύ;

Όσο καιρό ήμουν στη Μόρια είχα κάνει τρία ντοκιμαντέρ. Το ένα από αυτά ήταν «Τα παιδιά της Μόριας» (Children of Moria) το οποίο μπορείτε να το βρείτε και ελεύθερο στο YouTube.
Το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ πήγε και σε ένα γαλλικό φεστιβάλ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και επιλέχθηκε μαζί με άλλα 30 ντοκιμαντέρ μεταξύ 850 συνολικά αιτήσεων από όλο τον κόσμο.

Ένα άλλο ντοκιμαντέρ που έκανα ήταν το «Τυφλωμένος από την ελπίδα» (Blinded By Hope). Μετά ένα ακόμη το οποίο είχε σαν θέμα του τους ανθρώπους που πέθαναν στη θάλασσα, με τίτλο «Even after death»». Και αυτό το ντοκιμαντέρ πριν μερικές μέρες έκανε πρεμιέρα σε ένα φεστιβάλ στο Άμστερνταμ. Σε μερικές μέρες θα είναι ελεύθερο για όλους στο Διαδίκτυο.

Όλα ξεκίνησαν όταν ήμουν στη Μόρια και έκανα μερικά μαθήματα φωτογραφίας και βίντεο σε ένα κέντρο υποστήριξης προσφύγων. Εκεί υπήρχε κάποιος άνθρωπος που με βοήθησε να μάθω και να καταλάβω πώς να τραβάω καλύτερα φωτογραφίες και βίντεο. Με βοήθησε στο να μοντάρω το ντοκιμαντέρ μου και να το στείλω σε φεστιβάλ και σιγά-σιγά μπορώ να πω ότι έγινα λίγο διάσημος στο νησί. Στην πορεία με δείχνανε και έλεγαν αυτός εκεί ο τρελός κάνει διάφορα ρεπορτάζ και ντοκιμαντέρ.

Το BBC ήταν αυτό που με προσέγγισε και μου πρότεινε να κάνουμε αυτό το μικρό ντοκιμαντέρ. Έψαξαν, είδαν τη δουλειά μου, προφανώς έμαθαν για μένα και με βρήκαν και μου είπαν τι θέλουν να κάνουν. Ήμουν έτοιμος από καιρό γι’ αυτό που επρόκειτο να κάνουμε. Η πρώτη ιδέα ήτανε να κάνουμε κάτι το οποίο θα είχε στο επίκεντρό του τη Μόρια. Ήταν ξεκάθαρο από την αρχή ότι τους ενδιέφερε το θέμα του κορωνοϊού. Εγώ όμως ήξερα ότι οι άνθρωποι στη Μόρια θα ήταν ασφαλείς, λόγο της απομόνωσης στο νησί και ότι αυτοί που θα κινδύνευαν περισσότερο θα ήτανε οι άνθρωποι που ζούσαν στα ΚΥΤ της ενδοχώρας.

Πες μου λοιπόν λίγο πώς ξεκίνησες τη δουλειά αυτή και πως δούλεψες μέχρι την ολοκλήρωση της.

Ήταν δύσκολο γιατί ήμασταν σε καραντίνα. Το πρώτο μου μέλημα ήταν η δική μου ασφάλεια και η ασφάλεια των ανθρώπων τους οποίους προσέγγιζα. Μιλάμε για πρόσφυγες, αρκετοί από τους οποίους δεν ήθελαν ούτε να μιλήσουν ούτε ένα εμφανιστούν στην κάμερα. Έπρεπε να τα κάνω όλα μόνος μου, κανένας δεν μπορούσε να με βοηθήσει απ΄έξω.
Αν δουλεύεις ως δημοσιογράφος και κάτι σου συμβεί μπορείς να ζητήσεις τη βοήθεια του μέσου στο οποίο δουλεύεις ή των αρχών. Εγώ δεν είχαν κανέναν. Το βασικό ήταν να με εμπιστευτεί ο κόσμος. Ήμουν έτοιμος όταν ανακοινώθηκαν τα πρώτα κρούσματα του ιού είχα προετοιμαστεί γιατί το περίμενα. Έτσι όταν έγινε η ανακοίνωση βρισκόμουν εκεί με την κάμερα ανοιχτή.

Το αρχικό πλάνο ήταν να κάνουμε το ντοκιμαντέρ εστιάζοντας περισσότερο στη Μόρια και οι παραγωγοί σοκαρίστηκαν όταν τους είπα ότι έχουμε κρούσμα covid-19 στη Μαλακάσα.
Η παραγωγή όπως σου είπα ήθελε από την αρχή ένα ντοκιμαντέρ για τον covid-19 στα κέντρα υποδοχής προσφύγων. Εγώ μπορεί να ήμουν στη Μαλακάσα αλλά είχα επαφές στην Μόρια, ήξερα τον κόσμο εκεί και μπορούσα να δουλέψω από απόσταση.

Όμως ο Covid-19 ήρθε πρώτα στην Ριτσώνα και λίγες μέρες μετά στη Μαλακάσα αν θυμάστε.

Σου έδωσε η παραγωγή οδηγίες για το πώς να δουλέψεις και τι ακριβώς να κάνεις;

Βασικά δεν βασίστηκα τόσο πολύ σ’ αυτό που μου ζητούσαν γιατί ξέρω τη δουλειά μου. Πολλές φορές μου ζητούσαν κάτι και τους έλεγα «θα πρέπει να με εμπιστευτείτε. Αν δεν με επιστεφτείτε δεν μπορώ να δουλέψω». Έτσι εγώ κινηματογραφούσα, τους έστελνα το υλικό και συζητούσαμε για κάθε θέμα ξεχωριστά. Είχα πολλές ακόμα ιστορίες οι οποίες τελικά δεν δημοσιεύτηκαν, γιατί ο χρόνος ήταν περιορισμένος και έπρεπε να συμπεριλάβουμε και την συνέντευξη του υπουργού, του κύριου Μηταράκη και ανθρώπων του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης. Η συνέντευξη με τον κύριο Μηταράκη κλείστηκε από το BBC. Γνώριζε που επρόκειτο να προβληθεί, αλλά δεν ξέρω αν γνώριζε το υλικό που είχαμε ήδη στα χέρια μας γιατί την συνέντευξη την κάναμε αφού είχα τελειώσει με τα γυρίσματα στη Μαλακάσα.

Μετά από την περιπλάνηση τόσων ετών και έχοντας περάσει δύο χρόνια από τη ζωή στην Ελλάδα, τι μήνυμα θέλεις να στείλεις τόσο στην πολιτική ηγεσία όσο και στον έλληνα πολίτη;

Αρχικά θα ήθελα να στείλω την αγάπη μου και το βαθύ σεβασμό μου στους Έλληνες. Όταν ζούσα στο Αφγανιστάν ήτανε ένα από τα όνειρά μου να μπορέσω κάποια στιγμή να επισκεφτώ την Ελλάδα. Θα ‘θελα επίσης να στείλω ένα μήνυμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να τους πω ότι θα πρέπει να ντρέπονται γι αυτή την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί με το προσφυγικό και μιλάω ως δημοσιογράφος και όχι ως πρόσφυγας. Γιατί αυτοί σχεδίασαν αυτό το σύστημα, γνωρίζουν πολύ καλά τι συμβαίνει και κλείνουν τα μάτια. Θα ήθελα κάποια μέρα να μπορούσα να κάνω προσφυγή κατά της ΕΕ για να αποζημιώσει όλους αυτούς ανθρώπους οι οποίοι θα υποφέρουν στην υπόλοιπη ζωή τους για όσα πέρασαν στην Μόρια.

Τέλος θα ήθελα να στείλω ένα μήνυμα στα μέσα ενημέρωσης και να τους πω να μην ξεχνάνε τους πρόσφυγες.

Ξέρω ότι πολλά μέσα ενημέρωσης αντιμετωπίζουν με εχθρικό τρόπο τους πρόσφυγες, το γνωρίζω γιατί μου έχουν κάνει συνεντεύξεις στο παρελθόν. Κατά τη γνώμη μου όμως το ζήτημα των προσφύγων στην Ελλάδα δεν είναι τόσο σοβαρό και θα μπορούσε να λυθεί πολύ εύκολα. Στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή έχετε μάξιμουμ 100.000 πρόσφυγες. Είναι πολύ μικρός ο αριθμός για να συμβαίνουν όσα συμβαίνουν.

Λίγες ημέρες μετά την πραγματοποίηση της συνέντευξης ο Ρεζά και η οικογένειά του έφυγαν, με όλες τις νόμιμες διαδικασίες για τη Φινλανδία. Μετά από τέσσερα χρόνια περιπλάνησης είναι έτοιμος να ξεκινήσει μια νέα ζωή. Τα ντοκιμαντέρ του είναι διαθέσιμα στο Υoutube.