Καθηγητής Βασίλης Μποζίκας: Ο εγκλεισμός και η ψυχική απορρύθμιση

Επιπλέον, σε ένα τόσο ψυχοπιεστικό γεγονός, ακόμη και ένας ρυθμισμένος ασθενής, απορρυθμίζεται. Σε μία δύσκολη κατάσταση lockdown, φαίνεται ότι σημαντικό ρόλο για την ηρεμία και την ψυχική ανθεκτικότητα των ατόμων, παίζει το οικογενειακό δίκτυο. Γενικά, οι οικογένειες λειτούργησαν πολύ καλά. Στον αντίποδα, ωστόσο, της συνοχής μιας οικογένειας, υπάρχει η ενδοοικογενειακή βία, την οποία δυστυχώς βίωσαν (και εξακολουθούν να βιώνουν) πολλοί άνθρωποι στη διάρκεια της πανδημίας του COVID-19.

Τα παραπάνω υπογραμμίζει στο CNN Greece ο καθηγητής Ψυχιατρικής, διευθυντής Β' Ψυχιατρικής Κλινικής, ΑΠΘ Βασίλειος- Παντελεήμονας Μποζίκας. Αφορμή για την εξ αποστάσεως συνάντησή μας αυτή, αποτέλεσε από την πλευρά του καθηγητή, για μία παγκόσμια μελέτη 200 ερευνητών από φορείς και πανεπιστήμια 35 χωρών, που διεξάγεται υπό την αιγίδα της Ελληνικής και της Ευρωπαϊκής Ψυχιατρικής Εταιρείας αναφορικά με τον αντίκτυπο της πανδημίας του COVID-19 σε θέματα ψυχικής υγείας.

Πρόκειται για τη μελέτη COH-FIT, με εθνικούς συντονιστές εκτός από τον καθηγητή Μποζίκα, τους: Αγοραστό Θ. Αγοραστό (επίκουρο καθηγητή Ψυχιατρικής, Β' Ψυχιατρική Κλινική, ΑΠΘ), Έλενα Δραγκιώτη (αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Linköping University της Σουηδίας) και Κωνσταντίνο Τσαμάκη, (ψυχίατρο, επισκέπτη ερευνητή στο King's College του Ηνωμένου Βασιλείου).

Η Παγκόσμια αυτή μελέτη υγείας και λειτουργικότητας σε περιόδους μεταδοτικών λοιμώξεων διεξάγεται διαδικτυακά, με στόχο να αξιολογηθεί ο αντίκτυπος της πανδημίας COVID-19 και των μέτρων καραντίνας στη σωματική και ψυχική υγεία του γενικού πληθυσμού, αλλά και των εργαζομένων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης. Οι συμμετέχοντες κατευθύνονται στον κεντρικό ισότοπο της έρευνας www.coh-fit.com/, όπου και εμφανίζονται οι πληροφορίες της έρευνας, μεταφρασμένες στην ελληνική γλώσσα.

Στην συνέντευξη που ακολουθεί, ο καθηγητής Μποζίκας, αναφέρεται στην σημαντική αυτή έρευνα, αλλά και στην εμπειρία του εγκλεισμού με αφορμή την πρωτόγνωρη κατάσταση της πανδημίας, στην ενδοοικογενειακή βία, στη δύναμη της οικογένειας, η οποία φαίνεται ότι θωρακίζει την ψυχική μας ανθεκτικότητα, στην ψηφιακή μεταμόρφωση του κράτους, στη μεγάλη κουβέντα περί χρήσης μάσκας, καθώς και στο μεγάλο πλεονέκτημα της Ελλάδας, που -ίσως- για πρώτη φορά, σε μία τόσο πρωτόγνωρη υγειονομική κρίση, οι πολιτικοί, έδωσαν προβάδισμα στην επιστήμη, με αποτέλεσμα να τα καταφέρουμε.

Ωστόσο, στην εποχή της καραντίνας, υπήρξε μειωμένη προσέλευση στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών και στα ιατρεία, και αυτό ίσως να το βρούμε μπροστά μας το επόμενο διάστημα, αναφέρει ο καθηγητής κ. Μποζίκας.

Παγκόσμια έρευνα 200 επιστημόνων

Κύριε καθηγητά, η Ελλάδα συμμετέχει το διάστημα αυτό, σε μία παγκόσμια μελέτη 200 ερευνητών από φορείς και πανεπιστήμια 35 χωρών, αναφορικά με τον αντίκτυπο της πανδημίας του COVID-19 σε θέματα ψυχικής υγείας. Τι προσδοκάτε να καταγράψουν τα ευρήματα αυτά, τι ελπίζετε και τι φοβάστε;

Εκτιμώ ότι θα διαρκέσει αρκετό διάστημα η εν λόγω έρευνα, άλλωστε πρόκειται για μία παγκόσμια προσπάθειας, ωστόσο όταν ολοκληρωθεί, θα μας επιτρέψει να επεξεργαστούμε κάποια δεδομένα, τα οποία θα αφορούν όχι μόνο τον αντίκτυπο των περιοριστικών μέτρων, αλλά και την προσαρμογή στην κανονικότητα υπό τον φόβο του κορωνοϊού που υπερίπταται.

Η έρευνα αφορά ενήλικες και ο πατέρας, ή η μητέρα, μπορούν να απαντήσουν σχετικά με το πώς, αξιολογούν οι ίδιοι τη συμπεριφορά του παιδιού τους, ωστόσο και ένας έφηβος μπορεί να συμπληρώσει το ερωτηματολόγιο. Οι έφηβοι είναι γεγονός, ότι αποτελούν μία ομάδα που μπορεί να έχει πολύ αντιφατικές αντιδράσεις.

Το σπίτι ψυχοπιεστικό γεγονός…

Οφείλουμε να παραδεχθούμε, ότι ο εγκλεισμός στο σπίτι, είναι ένα ψυχοπιεστικό γεγονός, το οποίο μπορεί να δημιουργήσει απορρύθμιση όχι μόνο ψυχική, αλλά και σωματική. Μπορεί να απορρυθμίσει δε, ακόμη και χρονίως πάσχοντες και μάλιστα ρυθμισμένους ασθενείς. Για παράδειγμα, εάν κάποιος πάσχει από βρογχικό άσθμα, ο εγκλεισμός στο σπίτι, και οι πρωτόγνωρες αυτές συνθήκες που ζούμε, μπορεί να τον απορρυθμίσουν.

Βεβαίως, σιγά σιγά, οδεύουμε προς μία κανονικότητα. Για παράδειγμα στην εφημερία της Πρωτομαγιάς στο Ψυχιατρικό νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, διαπιστώσαμε αυξημένη προσέλευση, όπως και στα ΤΕΠ των γενικών νοσοκομείων. Το επόμενο διάστημα, δηλαδή στο επόμενο κύμα της πανδημίας, θα πρέπει να ενισχυθεί και να παίξει σημαντικό ρόλο η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, ώστε να ανασάνει το ΕΣΥ και να μην πιεστεί.

Ο φόβος θα δώσει τη θέση στην λογική

Η Ελλάδα, όπως και όλος ο πλανήτης, βγαίνουν προς μία σταδιακή κανονικότητα, μετά από ένα μακρύ διάστημα περιοριστικών μέτρων. Γνωρίζουμε όλοι, ότι τίποτε δεν θα είναι το ίδιο, ο κόσμος άλλαξε, αν και οι άνθρωποι από τη φύση τους ξεχνούν, ή παραμερίζουν τις αρνητικές εμπειρίες, ως πρωταρχικός μηχανισμός άμυνας. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά εκείνα που θα κυριαρχήσουν στη νέα κανονικότητα; Εκτιμάτε ότι θα κυριαρχήσει η ωριμότητα, η ενσυναίσθηση, η αλληλεγγύη, η ψυχραιμία, ή θα καλλιεργηθεί μία κουλτούρα φόβου και πανικού;

Η πρώτη αντίδραση που έχει ένας άνθρωπος σε ένα τόσο σοβαρό φαινόμενο που απειλεί τη ζωή του, είναι ο φόβος, ωστόσο η αμέσως επόμενη αντίδραση, όπου υπεισέρχονται οι γνωστικές διεργασίες που μας επιτρέπουν να οργανώσουμε πιο καθησυχαστικές σκέψεις, είναι η ψυχραιμία. Γι’ αυτό, είναι σημαντικό να ακούμε προσεκτικά τους επιστήμονες, να ακούμε μία τεκμηριωμένη ενημέρωση και να αποφεύγουμε τα fake news.

Σε δεύτερη φάση, ακολουθεί η αλληλεγγύη και η ενσυναίσθηση. Εμείς τώρα, βρισκόμαστε στη φάση της προφύλαξης, δεν πλησιάζουμε τον άλλον, δεν αγκαλιάζουμε. Δεν μπορούμε να κρίνουμε τι θα γίνει στην επόμενη φάση. Αυτό που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα, είναι ότι ο φόβος μας προφυλάσσει, ενώ ο πανικός μας οδηγεί σε ακραίες καταστάσεις.

Στην χώρα μας η αντιμετώπιση της πανδημίας κατά του κορωνοϊού, ήταν πρωτοποριακή. Και αυτό, διότι ίσως για πρώτη φορά στη χώρα μας, ανέλαβαν την σχετική ενημέρωση αλλά και όλη τη διαδικασία, άνθρωποι που είχαν γνώση και επάρκεια. Φυσικά, αναφέρομαι στην Επιστημονική Επιτροπή η οποία υιοθέτησε ένα σχέδιο πολύ στοχευμένο και μεθοδικό, προκειμένου να θωρακίσουμε τη δημόσια υγεία, το σύστημα και τους πολίτες, και οι κυβερνώντες από την άλλη πλευρά, το υιοθέτησαν. Είναι θετικό, ότι στην περίπτωση της πανδημίας, οι πολιτικοί πήγαν πίσω, έδειξαν δηλαδή την ανάλογη ωριμότητα και εμπιστοσύνη στους επιστήμονες.

Κερδισμένοι και χαμένοι

Με την μεγάλη εμπειρία σας σε θέματα ψυχικής υγείας, μπορούμε να μιλάμε για κερδισμένους και χαμένους σε αυτήν πανδημία; Και ποιοι είναι;

Σε αυτή τη φάση είναι πρόωρο να μιλήσουμε για κερδισμένους και χαμένους. Θα πρέπει να δούμε τη συνέχεια της κατάστασης, δεν έχουμε τελειώσει, να δούμε και την επόμενη φάση της κανονικότητας, που είναι η οικονομία και το άνοιγμα των επιχειρήσεων, και να μετρήσουμε σε ποιο βαθμό χάσαμε την ψυχική μας υγεία…

Επίσης, στο σημείο αυτό, θα ήθελα να επισημάνω ότι η δύσκολη εμπειρία της πανδημίας, έκανε πολλούς να αντιληφθούν τους περιορισμούς των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, τα οποία αντικατέστησαν την φυσική επαφή. Η αναζήτηση του άλλου ανθρώπου είναι κάτι πολύ σημαντικό και αξεπέραστο. Κάτι άλλο που κερδίσαμε ως κράτος το διάστημα αυτό, είναι η Ψηφιακή αναβάθμιση και μεταμόρφωση του κράτους, που έπρεπε να έχει γίνει πολλά χρόνια πριν. Για παράδειγμα για εμάς τους γιατρούς, είναι πολύ σημαντική η άυλη συνταγογράφηση.

Η μάσκα εμποδίζει έκφραση

Καθώς έχει γίνει μεγάλη κουβέντα τελευταία για τις μάσκες, γιατί πιστεύετε ότι υπάρχει τόσο μεγάλη αντίδραση από μερίδα των πολιτών, σε αντίθεση με την χρήση αντισηπτικών για παράδειγμα;

Οι μάσκες μπορεί να είναι ενοχλητικές υπάρχει, όμως, ισχυρή ιατρική σύσταση για τη χρήση τους. Ξέρετε, το ανθρώπινο πρόσωπο είναι έκφραση ανθρωπίνων συναισθημάτων, κατά συνέπεια είναι πιθανό κάποιος να αισθάνεται ότι δεν μπορεί να εκφραστεί φορώντας μία μάσκα, αλλά δεν είναι σημαντικό επιχείρημα στο να μην τη φορέσει τελικά. Τα μάτια είναι, επίσης, εκφραστές συναισθημάτων. Επομένως, θα λέγαμε ότι ίσως η μάσκα δεν με αφήνει να εκφραστώ, αλλά μπορώ να εκφραστώ μέσα από τη χροιά της φωνής και την προσωδία αυτής.

Η χώρα μας θετικό case study

Η αλληλεγγύη και η εμπιστοσύνη στους ειδικούς αλλά και στο σύστημα υγείας, ήταν ένα μεγάλο χαρακτηριστικό της δύσκολης αυτής περιόδου και ταυτόχρονα ένα άυλο κεφάλαιο για την Ελλάδα. Μπορεί το κεφάλαιο αυτό, να παραμείνει και να μετασχηματιστεί στην επόμενη ημέρα;

Είναι πολύ νωρίς να το πούμε, αλλά κάτι θα μείνει. Φυσικά, όπως σας είπα παραπάνω, κερδίσαμε σε μεγάλο βαθμό, διότι εμπιστευτήκαμε τους επιστήμονες και αυτό επικροτείται και συζητείται ήδη στο εξωτερικό. Η χώρα μας ήδη διαφημίζεται και προβάλλεται σε όλο τον κόσμο, με αφορμή την καλή διαχείριση της πανδημίας και τον χαμηλό αριθμό νοσηλειών και ανθρώπων που κατέληξαν από COVID-19, και αυτό εκτιμάται ότι θα αποδώσει στον τουρισμό μας.

Τι σας δίδαξε εσάς προσωπικά κ. καθηγητά αυτή η πανδημία και ο εγκλεισμός που βιώσαμε όλοι μας;

Κοιτάξτε, όπως είπαμε αρχικά, η πρώτη αντίδραση, ήταν παγωμάρα.. ήταν ένα σοκ. Ακόμη και εγώ έτσι το αντιμετώπισα. Ωστόσο, ανεξάρτητα από την ιδιότητα που έχει κανείς, θα πρέπει να δει τα πράγματα πιο αντικειμενικά. Προσωπικά, συνέχισα να έρχομαι στο νοσοκομείο και μαζί με άλλους συναδέλφους μου- κυρίως παθολόγους- και να εργαζόμαστε. Θα σας έλεγα δε, ότι αυτές οι ειδικότητες, είναι πιο εκτεθειμένες. Και εσείς οι δημοσιογράφοι, συνεχίσατε να δουλεύετε σκληρά… Ωστόσο, η σωστή ενημέρωση, μας οδήγησε στο να συγκρατήσουμε τα συναισθήματά μας, να εργαστούμε ψύχραιμα και να φθάσουμε στο σημείο να αποφασίσουμε να οργανώσουμε την παγκόσμια έρευνα που ξεκινήσαμε.

Οι οικογένειες λειτούργησαν καλύτερα

Μήπως η εμπειρία του εγκλεισμού, αποδειχθεί τελικά μακροπρόθεσμα επώδυνη για κάποιους συνανθρώπους μας, οι οποίοι είτε έχουν ευάλωτο ψυχισμό, είτε βιώνουν ξαφνικά ανεργία, είτε βιώνουν εντός της οικίας τους ενδοοικογενειακή βία;

Θύτες και θύματα βρίσκονται στο ίδιο μέρος, ωστόσο δεν πρέπει καμία γυναίκα να ανέχεται καταστάσεις κακοποίησης και ενδοοικογενειακής βίας. Πρέπει να καταλάβουν οι άνθρωποι και στις περιπτώσεις αυτές οι γυναίκες, ότι υπάρχει διέξοδος και ότι μπορούν να απευθυνθούν στην Πολιτεία και σε οργανωμένες δομές. Δεν πρέπει να σιωπούν.

Υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ ψυχοπιεστικών παραγόντων αλλά και παραγόντων που έρχονται να μας προστατεύσουν και να μας ενισχύσουν την ψυχική ανθεκτικότητα, θα λέγαμε ότι υπάρχει μία αθροιστική αλληλεπίδραση. Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι ξεχωριστή για κάθε άνθρωπο. Γενικότερα πάντως, οι οικογένειες λειτούργησαν καλά στην περίοδο του εγκλεισμού, ενώ το οικογενειακό και φιλικό δίκτυο παίζει σημαντικό ρόλο. Και οι επιστήμονες πρέπει να γνωρίζετε, ότι ευθυγραμμίστηκαν πίσω από την γραμμή των σκληρών περιοριστικών μέτρων.

Η αλήθεια, πάντως, είναι, ότι στην εποχή της καραντίνας, υπήρξε μειωμένη προσέλευση στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών και στα ιατρεία, και αυτό ίσως να το βρούμε μπροστά μας το επόμενο διάστημα.