Κολόνια, ένα απρόσμενο «όπλο» κατά του κορωνοϊού... made in Turkey

Καθώς τα κοινά απολυμαντικά χεριών του εμπορίου βρίσκονται σε έλλειψη τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη, οι Τούρκοι στρέφονται προς ένα παραδοσιακό, αρωματικό προϊόν, το οποίο εν μέσω πανδημίας έχεις αποκτήσει μια εντελώς διαφορετική ιδιότητα. Και ποιο είναι αυτό; Η κολόνια.

Κι όταν λέμε «κολόνια» εννοούμε ένα πολύτιμο σύμβολο υγιεινής ήδη από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ενώ συχνά περιγράφεται ως η εθνική μυρωδιά της Τουρκίας.

Παραδοσιακά, αυτό το γλυκό άρωμα που φτιάχνεται από οινόπνευμα και με άνθη συνήθως λεμονιού, αλλά και σύκων, γιασεμιού, ρόδου ή συστατικά εσπεριδοειδών ψεκάζεται στα χέρια των επισκεπτών καθώς εισέρχονται σε σπίτια, ξενοδοχεία και νοσοκομεία κάθε φορά που τελειώνουν ένα γεύμα στο εστιατόριο ή καθώς συγκεντρώνονται για να εκτελέσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα.

Εξολοθρευτής μικροβίων

Αλλά σε αντίθεση με άλλα φυσικά αρώματα, αυτό το υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ περιεχόμενο με βάση την αιθανόλη μπορεί να σκοτώσει πάνω από το 80% των μικροβίων και να λειτουργήσει ως αποτελεσματικό απολυμαντικό για τα χέρια.

Έτσι όταν στις 11 Μαρτίου ο υπουργός Υγείας της Τουρκίας εξύμνησε την ικανότητα της κολόνιας να παλέψει τον κορωνοϊό, προκάλεσε ουρές δεκάδων μέτρων μπροστά από τα καταστήματα και τα φαρμακεία από Τούρκους πολίτες που προσπαθούσαν να προμηθευτούν το μαγικό μπουκαλάκι.

Μάλιστα, από τη στιγμή που η Τουρκία ανακοίνωσε το πρώτο κρούσμα Covid-19, οι παραγωγοί κολόνιας ανέφεραν ότι οι πωλήσεις τους έχουν υπερπενταπλασιαστεί.

«Η κολόνια είναι αποτελεσματική στην προστασία από τον κορωνοϊό, καθώς περιέχει τουλάχιστον 60% αλκοόλ, κάτι που καταστρέφει το σκληρό κέλυφος του ιού», δηλώνει στο BBC η δρ Χατίρα Τοπάκλι, οικογενειακή γιατρός στην Κωνσταντινούπολη, υπογραμμίζοντας ότι οι περισσότερες κολόνιες περιέχουν 80% αλκοόλ.

Η Τοπάκλι σημειώνει επίσης ότι τα απολυμαντικά του εμπορίου δεν είναι τόσο κοινά στην Τουρκία όσο και σε άλλες χώρες. «Η κολόνια είναι επιπλέον αποτελεσματική επειδή είναι κάτι που πολλοί άνθρωποι έχουν ήδη και αποτελεί μέρος της καθημερινής τους ρουτίνας. Δεν χρειάζεται να μάθουν έναν νέο τρόπο για να προστατευθούν από αυτόν τον ιό».

Για να ανταποκριθεί στην αυξανόμενη ζήτηση του αρώματος, στις 13 Μαρτίου η τουρκική κυβέρνηση σταμάτησε να ζητά τη χρήση αιθανόλης στην παραγωγή της βενζίνη για να ενισχύσει την παραγωγή κολόνιας και άλλων οικιακών απολυμαντικών, για την καταπολέμηση του κορωνοϊού.

Σύμφωνα με τον κ. Κερίμ Μουντερίσογλου, Διευθύνοντα Σύμβουλο της Rebul Holding, στην οποία ανήκει το Atelier Rebul - μία από τις παλαιότερες και πιο διάσημες κολόνιες στην Τουρκία - η παραγωγή μιας κολόνιας είναι μάλλον απλή. Κατ 'αρχάς, η καθαρή αιθανόλη παράγεται από ζυμωμένο κριθάρι, σταφύλια, μελάσες ή πατάτες και αναμειγνύεται με αποσταγμένο νερό.

Στη συνέχεια, προστίθεται ένα φυσικό άρωμα όπως η μανόλια, το λεμόνι ή το δενδρολίβανο και αφήνεται να καθίσει για περίοδο ωρίμανσης τριών εβδομάδων προτού εμφιαλωθεί.

Ριζωμένο έθιμο

Βαθιά ριζωμένο έθιμο φιλοξενίας και σύμβολο καλής υγείας, η κολόνια αποτελεί κάτι περισσότερο από ένα πρακτικό απολυμαντικό, δημιουργεί μια νοσταλγική αίσθηση εγγύτητας και φροντίδας του ενός για τον άλλον.

Πολύ πριν από την κολόνια, υπήρχε ροδόνερο. Ξεκινώντας από τον 9ο αιώνα, οι πολιτισμοί σε όλη την Αραβική Χερσόνησο χρησιμοποίησαν αυτό το αρωματικό για μαγειρικούς, θρησκευτικούς, ιατρικούς αλλά και αισθητικούς σκοπούς, ενώ οι Πέρσες, οι Αιγύπτιοι και οι Οθωμανοί το χρησιμοποιούσαν για να καθαρίζονται και να καλωσορίζουν τους επισκέπτες τους.

Μέχρι τον 19ο αιώνα, το eau de cologne (ένα φυσικό άρωμα γνωστό σήμερα ως «κολόνια») ταξίδεψε μέσω των εμπορικών οδών από την Κολωνία, τη Γερμανία, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Όταν ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ το αντίκρισε για πρώτη φορά, το προσάρμοσε συνδυάζοντας την παράδοση του ροδόνερου με την καινοτομία των ξένων αλκοολούχων αρωμάτων για τη δημιουργία της σημερινής κολόνιας.

Από άποψη συστατικών, δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ της eau de cologne και της τουρκικής κολόνιας. Και τα δύο χρησιμοποιούν περίπου την ίδια αναλογία αιθανόλης προς αιθέριο έλαιο και συχνά ενσωματώνουν έλαια εσπεριδοειδών όπως πορτοκάλι και λεμόνι. Αλλά αυτό που κάνει την τουρκική κολόνια τόσο μοναδική είναι το πώς χρησιμοποιείται, τόσο πολιτιστικά όσο και πρακτικά.

Από τις αρχές του 20ού αιώνα, η δημοφιλία της κολόνιας αυξανόταν χάρη στους πρωτοπόρους χημικούς. Στην Κωνσταντινούπολη, ένας νεαρός Γάλλος χημικός, ο Jean Cesar Reboul, άνοιξε ένα από τα πρώτα φαρμακεία στην Τουρκία το 1895 και με τον μαθητή του Κεμάλ Μουντερίσογλου (παππούς του Κερίμ) δημιούργησαν αυτό που παραμένει μια από τις πιο εμβληματικές επιχειρήσεις παραγωγής κολόνιας στην Τουρκία, το Atelier Rebul.

Σήμερα, το Atelier Rebul πωλεί ακόμα την κολόνια – σήμα κατατεθέν του Rebul Lavanda, η οποία αρχικά κατασκευάστηκε με τη χρήση λεβάντας που καλλιεργούνταν στον κήπο του Reboul, ενώ ο Κερίμ εκτιμά ότι οι πωλήσεις της κολόνιας οκταπλασιάστηκαν μετά την έναρξη της πανδημίας.

«Είναι ένα αντισηπτικό με το πρόσθετο πλεονέκτημα ενός αρώματος ομορφιάς», εξηγεί ο Κερίμ στο BBC.

Εν τω μεταξύ, στην παραθαλάσσια πόλη της Σμύρνης, ο νεότερος χημικός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Σουλεϊμάν Φερίτ Μπέι, ταξίδεψε στην γαλλική πόλη Γκρας στη δεκαετία του 1920 για να μάθει τις γαλλικές τεχνικές κατασκευής αρωμάτων και επέστρεψε για να δημιουργήσει μια άλλη φημισμένη κολόνια, την Χρυσή Σταγόνα. Την ίδια εποχή, στην Άγκυρα, ένας επιχειρηματίας που ονομάζεται Eyüp Sabri Tuncer έβγαλε μια κολόνια χρησιμοποιώντας λεμόνια από τον Τσεσμέ της Σμύρνης. Η εταιρεία παραγωγής της είναι ακόμα και σήμερα μια από τις κορυφαίες της χώρας.

Σύμφωνα με την Ελιζάμπετ Κουρούμλου, ξεναγό από την Κωνσταντινούπολη, οι μικρότερες πόλεις άρχισαν να υιοθετούν την κολόνια μεταβάλλοντάς την με βάση τα δικά τους μοναδικά συστατικά: οι κοινότητες κοντά στη Μαύρη Θάλασσα παρήγαγαν κολόνια καπνού, ενώ αλλού η κολόνια αναμείχθηκε με άνθη σύκων, φιστίκι, γιασεμί και μανόλια.

Σε κάθε σπίτι

Όπως συμβαίνει συχνά με τα οινοποιία, που παίρνουν την επωνυμία τους από το οικογενειακό όνομα του ιδιοκτήτη, έτσι και οι κολόνιες απέκτησαν έναν αέρα οικογενειακού πρεστίζ. Σύμφωνα με την ξεναγό, η μάρκα κολόνιας κάθε οικογένειας Kolonya έγινε σύμβολο υπερηφάνειας και στάτους. Για να το αντικατοπτρίσουν, τα μπουκάλια τους ήταν συχνά σχεδιασμένα σε περίτεχνα σχήματα σε ένα εργοστάσιο υαλικών στην Κωνσταντινούπολη. Σήμερα, ορισμένα διακοσμητικά μπουκάλια έχουν καταστεί συλλεκτικά, ενώ κάποια σπάνια μπουκάλια της οθωμανικής εποχής πωλούνται μέχρι και 5.000 τουρκικές λίρες (περίπου 750 ευρώ) σε δημοπρασία.

Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, η κολόνια παράγεται σε βιομηχανική κλίμακα για να είναι προσβάσιμη και προσιτή για τις μάζες. Σήμερα βρίσκεται σχεδόν σε κάθε τουρκικό σπίτι.

«Το να έχεις μια κολόνια στο σπίτι έγινε τόσο κοινό όσο το να έχεις φαγητό στο ψυγείο. Συνήθως οι άνθρωποι κρατούν ένα μπουκάλι στο υπνοδωμάτιο, το μπάνιο και το καθιστικό, οπότε δεν είναι ποτέ μακριά», λέει η Κουρούμλου. «Έγινε επίσης ένα ουσιαστικό εργαλείο για να διδάξουμε τη φιλοξενία σε νεαρή ηλικία. Όταν ήμουν παιδί, ήταν καθήκον μου να χαιρετίσω τον επισκέπτη και να βεβαιωθώ ότι διέθετε τα τρία συνήθη τουρκικά αγαθά: κολόνια, καραμέλα και τσιγάρα».

Η κολόνια συνόδευε πάντα τις μαζικές συγκεντρώσεις και γιορτές, όπως το Ραμαζάνι. «Τυπικά [όταν] πολλοί άνθρωποι συναντιούνται από κάθε σημείο, χρησιμοποιούν την κολόνια ως δώρο καλωσορίσματος, αλλά και ως ένας τρόπος να μείνουν όλοι υγιείς», δήλωσε η δρ Τοπάκλι. «Η φροντίδα της υγείας των επισκεπτών είναι μια μορφή φιλοξενίας».

Οι τουρίστες στην Τουρκία έχουν συναντήσει πιθανώς ένα μπουκάλι κολόνιας στο ξενοδοχείο τους, σε πολυτελή εστιατόρια ή έχει προσφερθεί σε αυτούς στο τέλος μιας μακράς διαδρομής με λεωφορείο.