Πώς ξεκίνησε ο κορωνοϊός; Οι επικρατέστερες θεωρίες για την επίλυση του γενετικού μυστηρίου

Ένα βιοόπλο που κατασκευάστηκε από Κινέζους επιστήμονες. Ένας ιός που έφερε ο αμερικανικός στρατός στη Γουχάν. Αποτέλεσμα ατυχούς εργαστηριακής διαρροής. Μία παράπλευρη «αγορά» στις λαϊκές αγρίων ζώων στη Γουχάν.

Οι επιστήμονες ανά τον κόσμο έχουν ενώσει τις δυνάμεις τους για να καταδικάσουν τις εθνικιστικών καταβολών θεωρίες συνωμοσίας. Ωστόσο, αναφορικά με μία είναι διχασμένοι: για την προέλευση του ιού από μια λαϊκή αγορά στη Γουχάν, εκεί όπου άγρια ζώα κρατούνται σε κλουβιά και πωλούνται είτε για κατοικίδια είτε για φαγητό.

Πιστεύεται ότι κάποιο ζώο που μολύνθηκε από νυχτερίδα –ίσως ένας παγκολίνος- μόλυνε τον πρώτο άνθρωπο.

Η αλήθεια γύρω από το πώς ξεκίνησε η πανδημία παραμένει άπιαστη. Το CNNi συμβουλεύτηκε περισσότερους από έξι ειδικούς επιδημιολόγους σχετικά με τις καταβολές του ιού. Όλοι τους συμφώνησαν ότι όποιος ισχυρίζεται ότι γνωρίζει με βεβαιότητα την αρχική πηγή, απλώς εικάζει.

Οι επιστήμονες τονίζουν ότι δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να δείχνει ότι είτε η κινεζική είτε η αμερικανική κυβέρνηση εισήγαγαν σκόπιμα τον νέο κορωνοϊό στο κοινό.

Μέχρι στιγμή, μόνο ένα πράγμα μοιάζει πιθανό: προήλθε από τις νυχτερίδες.

Στην κινεζική αγορά

Είναι «η πιο απλή, προφανής και πιθανή εξήγηση», λέει ο δρ. Σάιμον Άντονι, καθηγητής δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο Columbia και κορυφαίο μέλος του PREDICT, του παγκόσμιου προγράμματος ανίχνευσης ιών σε ζώα ξενιστές με πιθανότητα πανδημίας. Το PREDICT την τελευταία δεκαετία έχει ανακαλύψει 180 κορωνοϊούς.

Αν και όλοι οι επιστήμονες απορρίπτουν τις θεωρίες συνωμοσίας περί βιοόπλων, υπάρχουν ερωτήματα που τους οδηγούν σε διαφωνία.

Ένα από αυτά είναι αν ο ιός πρωτοεμφανίστηκε στη λαϊκή αγορά αγρίων ζώων της Γουχάν.

Οι υπέρμαχοι αυτής της θεωρίας πιστεύουν ότι το αιματοβαμμένο σκηνικό αυτών των λαϊκών όπου άγρια ζώα τίθενται προς σφαγιασμό και κατανάλωση είναι ένοχο. Οι διαφωνούντες, ωστόσο, παραθέτουν μία μελέτη, σύμφωνα με την οποία οι πρώτοι γνωστοί ασθενείς δεν είχαν άμεση έκθεση στην αποκαλούμενη λαϊκή αγορά.

Μία ακόμη θεωρία – η οποία παρατέθηκε αρχικά από δύο Κινέζους ερευνητές στις αρχές Φεβρουαρίου και την οποία υιοθέτησε στις 31 Μαρτίου ο παρουσιαστής του Fox News Τάκερ Κάρλσον- θέλει τον Covid-19 να ήταν αποτέλεσμα ενός ατυχήματος σε ένα από τα δύο εργαστήρια κοντά στην αγορά της Γουχάν που πραγματοποιεί πειράματα με νυχτερίδες.

Οι περισσότεροι από τους ειδικούς με τους οποίους επικοινώνησε το CNNi απορρίπτουν τη θεωρία -οι εμπνευστές της οποίας φαίνεται πως απέσυραν στη συνέχεια στην εργασία τους- λέγοντας ότι δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία που να τη στηρίζουν.

Η θεωρία άλλωστε απορρίπτεται κατηγορηματικά τόσο από την κινεζική κυβέρνηση όσο και από το εργαστήριο.

Ένας ειδικός ωστόσο, ένας καθηγητής χημικής βιολογίας και ειδικός στα βιοόπλα στο πανεπιστήμιο Rugers λέει ότι αυτή η θεωρία ίσως έχει κάποια βάση.

«Η πιθανότητα ότι ο ιός εισήλθε στους ανθρώπους μέσω ενός εργαστηριακού ατυχήματος δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποκλειστεί», δήλωσε ο δρ. Ρίτσαρντ Έντραϊτ στο CNNi.

Κυνηγοί ιών

Σε κάθε περίπτωση, οι ερευνητές συμφωνούν ότι ο κορωνοϊός μεταπήδησε από τα ζώα στους ανθρώπους, φαινόμενο που ονομάζεται «ζωονοσολογική εξάπλωση».

Στις αρχές Φεβρουαρίου, Κινέζοι ερευνητές δημοσίευσαν στο περιοδικό Nature ότι ο Covid-19 είναι κατά 96% ίδιος με το γονιδίωμα ενός κορωνοϊού νυχτερίδας.

Αργότερα εκείνον τον μήνα 27 επιστήμονες του πλανήτη έγραψαν μια επιστολή καταδικάζοντας τις θεωρίες συνομωσίας.

«Οι θεωρίες συνομωσίας δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να δημιουργούν φόβο, φήμες και προκαταλήψεις που θέτουν σε κίνδυνο την παγκόσμια συνεργασία στη μάχη κατά των ιών», έγραψαν.

Στο κείμενό τους οι επιστήμονες συντείνουν ότι ο κορωνοϊός «προήλθε από την άγρια ζωή, όπως τόσες άλλες παθογένειες».

Ένας από τους επιστήμονες που υπέγραψαν την επιστολή ήταν ο Πίτερ Ντάσζακ, επιφανής κυνηγός ιών που εργάζεται στην Κίνα τα τελευταία δέκα χρόνια.

«Είμαστε πεπεισμένοι ότι η προέλευση του κορωνοϊού είναι οι νυχτερίδες», λέει ο Ντάσζακ, πρόεδρος της EcoHealth Alliance, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που ανιχνεύει ζωονοσολογικές εξαπλώσεις.

«Απλώς δεν ξέρουμε ακριβώς πού προέκυψε αυτή, από ποια είδη νυχτερίδας συγκεκριμένα. Και δεν γνωρίζουμε πόσοι άλλοι είναι εκεί έξω και τι μπορεί να προκύψει στο μέλλον».

Είναι μια αστυνομική ιστορία γενετικής.

Πώς μεταπήδησε στον άνθρωπο;

Οι ερευνητές ελπίζουν να εντοπίσουν τον ιό που σκοτώνει χιλιάδες ανθρώπων σε κάποιο προς το παρόν ελεύθερο είδος νυχτερίδας.

Μία ακόμη πηγή διαφωνιών είναι αν ο ιός μεταφέρθηκε από τη νυχτερίδα απευθείας στον άνθρωπο ή μεσολάβησε κάποιο άλλο ζώο.

Ο Ντάσζακ πιστεύει ότι η νυχτερίδα αρχικά μόλυνε ένα οικόσιτο ζώο που μεταφέρθηκε ζωντανό στην λαϊκή αγορά της Γουχάν.

«Αν ένας δυτικός ταξιδέψει για πρώτη φορά στην Κίνα, θα πάθει σοκ πηγαίνοντας σε μια αγορά άγριων ζώων και βλέποντας αυτήν την τεράστια ποικιλία ζωντανών μέσα σε κλουβιά το ένα πάνω στο άλλο και με μια στοίβα από έντερα πεταμένα στο έδαφος. Καθώς θα περπατά κατά μήκος των πάγκων, θα γλιστρά στα περιττώματα και το αίμα. Αποτελεί ιδανικό σκηνικό για την εξάπλωση των ιών. Κι όχι μόνο αυτό, άνθρωποι εργάζονται εκεί, παιδιά παίζουν εκεί. Σχεδόν ολόκληρες οικογένειες ζουν εκεί».

Τα αγχωμένα ζώα μπορούν να γίνουν εργοστάσια ιών και μάλιστα σε κοντινή απόσταση με ανθρώπους που κάθε άλλο παρά τηρούν τους κανόνες υγιεινής.

Ένα άρθρο στο επιστημονικό περιοδικό Lancet ωστόσο, αμφισβητεί αυτήν την θεωρία. Η μελέτη δείχνει ότι περίπου το ένα τρίτο των πρώτων 41 επιβεβαιωμένων κρουσμάτων κορωνοϊού δεν είχε εκτεθεί άμεσα στην αγορά της Γουχάν. Ανάμεσα σε αυτούς και ο πρώτος γνωστός ασθενής, του οποίου τα συμπτώματα άρχισαν να εμφανίζονται την 1η Δεκεμβρίου.

Η αγορά έκλεισε την 1η Ιανουαρίου, δύο ημέρες μετά την έκδοση προειδοποίησης από τις Αρχές της Γουχάν.

(Ένα άρθρο ωστόσο της South China Morning Post τοποθετεί τη διάγνωση του πρώτου κρούσματος στις 17 Νοεμβρίου)

Ο ασθενής μηδέν

Ο Βίνσεντ Ρακανιέλο, καθηγητής μικροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο Columbia υποστηρίζει μία ακόμη θεωρία: η πηγή του ιού ήταν ένας αγρότης.

Στις νυχτερίδες, αυτοί οι ιοί είναι εντερικοί ιοί, και πλήττουν τα αποσυντεθειμένων περιττώματα των νυχτερίδων, τα οποία ονομάζουμε γκουανό», λέει. «Αν πάτε σε ένα σπήλαιο νυχτερίδας, είναι γεμάτο με γκουανό και οι αγρότες σε πολλές χώρες μαζεύουν το γκουανό ως λίπασμα για τα χωράφια τους».

Ο Ρακανιέλο εικάζει ότι, αφού μολύνθηκε από τον ιό μέσω του γκουανό, ένας αγρότης ή κάποια επαφή του πήγε στην Γουχάν και άρχισε να μολύνει και άλλους.

«Γνωρίζουμε ότι στην Κίνα μπορεί κανείς να φάει νυχτερίδες –αυτό είναι ένα άλλο σενάριο», λέει. «Αλλά δεν νομίζω ότι είναι τόσο πιθανό όσο το να κόλλησε τον ιό κάποιος αγρότης που στη συνέχεια μετέδωσε τον ιό».

Ακόμη και το ξέσπασμα του SARS το 2003 παραμένει εν πολλοίς μυστήριο.

Για πολλά χρόνια οι επιστήμονες πίστευαν ότι ο SARS μεταπήδησε από μια νυχτερίδα σε έναν ενδιάμεσο ξενιστή ο οποίος μόλυνε έναν άνθρωπο σε αγορά τροφίμων στην Κίνα. Δύο μελέτες ωστόσο, μία του 2013 και μία του 2017, υποστήριξαν ότι δεν είναι απίθανο ο ιός να μεταπήδησε απευθείας από τη νυχτερίδα στον άνθρωπο.

Ίσως η πιο ισχυρή απόρριψη της θεωρίας της λαϊκής αγοράς έρχεται από τον δρ. Έντραϊτ του Πανεπιστημίου του Rutgers.

«Είναι απολύτως σαφές ότι η αγορά δεν είχε καμία σχέση με την προέλευση του ιού και, αντιθέτως, ενεπλάκη μόνο στην ενίσχυση του ξεσπάσματος που ξεκίνησε αλλού στη Γουχάν σχεδόν έναν ολόκληρο μήνα νωρίτερα», δήλωσε στο CNN.

Ο Έντραϊτ επίσης δεν είναι έτοιμος να αποκλείσει τη θεωρία των δύο κινέζων ερευνητών ότι ο ιός μπορεί να έχει «διαρρεύσει» από ένα από τα δύο εργαστήρια κοντά στην αγορά της Γουχάν, αν και ένας από τους συγγραφείς δήλωσε στη The Wall Street Journal ότι απέσυρε τη μελέτη του επειδή «δεν υποστηρίχθηκε από άμεσες αποδείξεις».

Αν και ο Έντραϊτ λέει ότι δεν πιστεύει ότι η ακολουθία του γονιδιώματος του ιού παρουσιάζει «υπογραφές ανθρώπινης χειραγώγησης», θεωρεί ότι υπάρχει κίνδυνος να έχει μολυνθεί τυχαία ένας εργαζόμενος στο εργαστήριο.

Το CNNi δεν ήταν σε θέση να επαληθεύσει ανεξάρτητα τις αιτιάσεις του Έντραϊτ και ο κύριος συγγραφέας της μελέτης Μποτάο Ξιάο δεν απάντησε στα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και τηλεφωνήματα του CNNi.

Ένα case study για το μέλλον

Ωστόσο, ένα από τα εργαστήρια που αναφέρθηκαν στο έγγραφο, το ινστιτούτο ιολογίας της Γουχάν, εξέδωσε μια δήλωση στις 19 Φεβρουαρίου που απέρριψε έντονα οποιαδήποτε πρόταση ότι ο ιός προέρχεται από το εργαστήριό του.

Η δήλωση ανέφερε ότι η θεωρία ότι ο ιός διέρρευσε από το εργαστήριο ήταν μία από τις λανθασμένες φήμες που «έπληξαν σοβαρά τους ερευνητές μας και μείωσαν σοβαρά την σημαντική επιστημονική μας έρευνα». Το ινστιτούτο απέρριψε εξάλλου τις φήμες ότι «ο ιός ήταν ανθρώπινη κατασκευή», ότι «ο ασθενής Μηδέν ήρθε από το ινστιτούτο» και ότι «ο κινεζικός στρατός πήρε τον έλεγχο του ινστιτούτου».

Αξιωματούχοι της κινεζικής κυβέρνησης λένε ότι η πηγή του ιού παραμένει άγνωστη και ότι οι άλλοι θα πρέπει να σταματήσουν να «κηλιδώνουν» τη χώρα.

«Στην πραγματικότητα, η πηγή του Covid-19 είναι επιστημονικό θέμα», δήλωσε ο Luo Zhaohui, υφυπουργός εξωτερικών, στα τέλη Μαρτίου.

«Πρέπει να ακούσουμε τις επαγγελματικές και επιστημονικές απόψεις. Ο ΠΟΥ έχει τονίσει πολλές φορές ότι η σύνδεση των ιών με συγκεκριμένες φυλές, χρώματα δέρματος ή γεωγραφικές περιοχές πρέπει να αποφεύγεται».

Άλλοι ερευνητές που ήρθαν σε επαφή με το CNNi ήταν σκεπτικοί απέναντι στη θεωρία των εργαστηριακών ατυχημάτων.

«Νομίζω ότι δεν έχει αξιοπιστία», δήλωσε ο Ρακανιέλο. «Νομίζω ότι είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης να πιστεύουμε ότι κάνουμε τα χειρότερα, σε αντίθεση με τη φύση».

Εν τω μεταξύ, οι εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας σχετικά με την προέλευση του ιού - που επιδεινώνονται από κατηγορίες παραπληροφόρησης και από τις δύο πλευρές - επιβραδύνουν το έργο των κυνηγών του ιού, που περιορίζονται από τους ίδιους ταξιδιωτικούς περιορισμούς που έχουν παραλύσει τον κόσμο.

«Εάν υπήρχε ένας λεγόμενος ενδιάμεσος ξενιστής, ένα ζώο στο οποίο μπήκε ο ιός των νυχτερίδων και στη συνέχεια του επετράπη να εισέλθει στους ανθρώπους, ο ιός μπορεί να είναι ακόμα σε αυτόν τον οικοδεσπότη», λέει Ντάσζακ, ο κυνηγός των ιών που εργάζεται στην Κίνα. «Και υπάρχουν εκατοντάδες, χιλιάδες από αυτά τα ζώα και τα αγροκτήματα και ίσως ο ιός εξακολουθεί να είναι εκεί. Έτσι, ακόμη και αν ξεφορτωθούμε το ξέσπασμα, εξακολουθεί να υπάρχει η πιθανότητα ο ιός αυτός να επανεμφανιστεί και πρέπει να το βρούμε γρήγορα».

How did coronavirus break out? Theories abound as researchers race to solve genetic detective story, By Robert Kuznia and Drew Griffin, CNN