25η Μαρτίου χωρίς εορτασμούς: Η περιπέτεια μιας εθνικής επετείου

Η υποχρεωτική καραντίνα και η κλιμάκωση της κρίσης του κορωνοϊού δεν αφήνουν περιθώρια για εορτασμούς. Στη σύγχρονη ιστορία μας οι εορτασμοί της 25ης Μαρτίου
τρεις φορές διαταράχθηκαν στην πρωτεύουσα, κατά τη διάρκεια της κατοχής, αλλά η ημερομηνία ταυτίζεται και με κάποιες άσχημες έως τραγικές στιγμές της σύγχρονης ιστορίας μας.

Η καθιέρωση της γιορτής της ελληνικής επανάστασης ως εθνικής επετείου ξεκινά τα πρώτα επαναστατικά χρόνια.

Από το 1822 μάλιστα και την πρώτη προσωρινή κυβέρνηση της Ελλάδας ο εορτασμός που τότε έγινε στην Κόρινθο, το Πάσχα, στις 2 Απριλίου, έμοιαζε λίγο με τους εορτασμούς όπως τους γνωρίζουμε σήμερα.

Παρέλαση, δοξολογία, κανονιοβολισμοί κτλ.

Η ημερομηνία έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης, παραμένει ένα ζήτημα προς συζήτηση καθώς η πρώτη οργανωμένη στρατιωτική πράξη ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία μπορεί να θεωρηθεί η προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη στις 24 Φεβρουαρίου, οπότε και άρχισε η επανάσταση των Ελλήνων στη Βλαχία.

Την 22η Μαρτίου, τρεις μέρες δηλαδή πριν την ημερομηνία που σήμερα γιορτάζουμε την επέτειο, ξεκινά η επανάσταση στην Πάτρα με επικεφαλής τον Παναγιώτη Καρατζά, ο οποίος πολύ σύντομα δολοφονήθηκε από κοτζαμπάσηδες της περιοχής. Μια ημέρα αργότερα καταλαμβάνεται η Καλαμάτα χωρίς εχθροπραξίες, ενώ στις 25 Μαρτίου έχουμε την επίσημη διακήρυξη της επανάστασης από τη Μεσσηνιακή Γερουσία.

H ιστορία που έμεινε στη λαϊκή αφήγηση και διδασκόταν για πολλά χρόνια στα σχολεία, σχετικά με την έναρξη της επανάστασης στα Καλάβρυτα με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό να σηκώνει το λάβαρο και να ευλογεί τα όπλα, είναι ένας μύθος που διαψεύδεται σε όλα τα σοβαρά ιστορικά βιβλία και πέρασε στη συνείδηση του λαού ως εθνικοπατριωτικός μύθος που ήθελε την εκκλησία συμμέτοχο στην επανάσταση παρά το γεγονός ότι αυτή έφερε πολλά προσχώματα.

Ο ίδιος ο Γερμανός στις 25 Μαρτίου δεν ήταν καν στα Καλάβρυτα αλλά στην Πάτρα που υπό το βάρος των εξελίξεων, γιατί οι Τούρκοι είχαν οχυρωθεί στο κάστρο, έδωσε στήριξη στην επανάσταση με διακήρυξη που επιδόθηκε στους εκπροσώπους ξένων δυνάμεων.

Η πρόταση για καθιέρωση εορτασμών για την επέτειο γίνεται για πρώτη φορά το 1834 από τον πεζογράφο και ποιητή Παναγιώτη Σούτσο, και αργότερα ο Ιωάννης Κωλέττης το πρότεινε στον βασιλιά Όθωνα με πρόταση νόμου.

Το 1836 η 25η Μαρτίου τιμήθηκε με χάλκινο μετάλλιο που κόπηκε με την ευκαιρία του γάμου του Όθωνα με την Αμαλία και στο οποίο εικονίζεται η ύψωση του λάβαρου από τον Γερμανό.

Επίσημα όμως οι εορτασμοί καθιερώνονται το 1838 με βασιλικό διάταγμα και ο πρώτος εορτασμός γίνεται στον Ναό της Αγίας Ειρήνης την ίδια χρονιά. Οι εκδηλώσεις συνεχίστηκαν στα επόμενα χρόνια χωρίς στρατιωτικές παρελάσεις.

Το 1875, πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά παρέλαση του στρατού, μπροστά από τα ανάκτορα, ακολουθώντας την παράδοση δημοσίων γιορτών σε Γαλλία και Γερμανία.

Η πρώτη μαθητική παρέλαση αναφέρεται στις πηγές το 1899 ενώ στα επόμενα χρόνια τη στρατιωτική παρέλαση πλαισίωναν πρόσκοποι και μαθητές στρατιωτικών σχολών.

Το 1932 τα σχολεία παρέλασαν μπροστά από τον άγνωστο Στρατιώτη και το 1936 ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς, καθιερώνει επίσημα της μαθητικές παρελάσεις. Στα χρόνια που ακολούθησαν οι παρελάσεις μαθητών και φαλαγγιτών προσλαμβάνουν μεγάλη συμβολική σημασία για το καθεστώς.

Η επέτειος και οι εορτασμοί στην πορεία του χρόνου συνέπεσαν όπως είπαμε και στην αρχή με μερικές δύσκολες ως τραγικές στιγμές της ιστορίας μας. Το 1922 λίγο πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή η δεινή οικονομική θέση της Ελλάδας και η αδυναμία σύναψης νέου εξωτερικού δανείου υποχρεώνει τον πρωθυπουργό Δημήτριο Γούναρη να προχωρήσει σε αναγκαστικό δάνειο στην ουσία μια υποτίμηση του νομίσματος κατά 50% δίδοντας το υπόλοιπο 50% σε ομολογίες με επιτόκιο 7% αρχικά και 6,5% στη συνέχεια.

Το αναγκαστικό δάνειο υπεγράφη στις 25 Μαρτίου και προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στην αγορά. Από το 1,3 δισεκατομμύρια δραχμές που αντλήθηκαν τα 500 εκατομμύρια κατευθύνθηκαν στον μικρασιατικό μέτωπο, το οποίο λίγους μήνες αργότερα κατέρρευσε και οι εμπνευστές του δανείου εκτελέστηκαν στο Γουδή ως υπαίτιοι για τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Την επόμενη χρονιά και ενώ το κλίμα ήταν βαρύ οι εκδηλώσεις έγιναν κανονικά όπως και η στρατιωτική παρέλαση και μάλιστα με κάθε μεγαλοπρέπεια σε μια προσπάθεια ανύψωσης του ηθικού των κατοίκων της πρωτεύουσας.

Η κατοχή

Οι εκδηλώσεις για την 25η Μαρτίου όμως διαταράχθηκαν σοβαρά κατά τη διάρκεια της κατοχής.

Το 1941 η Ελλάδα βρισκόταν σε κατάσταση πολέμου οπότε και οι εκδηλώσεις με την παρέλαση έπρεπε να αντανακλούν όσο πιο έντονα αυτό το εθνικοπατριωτικό συναίσθημα.

Το ιδιαίτερο στοιχείο αυτής της παρέλασης ήταν ότι λίγες μέρες αργότερα θα γινόταν η γερμανική εισβολή. Η Ελλάδα δεν ήταν ακόμη σε πόλεμο με την Γερμανία οπότε σε εκείνη την παρέλαση ήταν προσκεκλημένος και ο πρέσβης της Γερμανίας στην Ελλάδα, Έρμπαχ.

Πορεία φοιτητών στη Σόλωνος, 25η Μαρτίου 1942

Οι επόμενες δύο χρονιές ωστόσο θα έμεναν στην ιστορία για τα γεγονότα της Αθήνας και τις εκδηλώσεις που πήραν χαρακτήρα αντιφασιστικό.

Στις 24 Μαρτίου 1942 φοιτητές στην Αθήνα πραγματοποιούν διαδήλωση από τα Εξάρχεια μέχρι το Κολωνάκι όπου και διαλύονται από ελληνικές και ιταλικές αστυνομικές δυνάμεις. Η κατάσταση στο κέντρο είναι τεταμένη με τη νεολαία να έχει προσδώσει στην επέτειο αντιφασιστικό και εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα. Υπό τη σκιά των εντάσεων την επόμενη μέρα η κυβέρνηση Τσολάκογλου παρίσταται σε δοξολογία στην Μητρόπολη και στη συνέχεια μεταβαίνει για κατάθεση στεφάνου στον Άγνωστο Στρατιώτη.

Αμέσως μετά όμως πλήθος κόσμου, θα βγει στους δρόμους των Αθηνών, θα φτάσει μέχρι το Σύνταγμα όπου θα πετάξει τα στεφάνια του Τσολάκογλου και των υπολοίπων επισήμων θα θα συγκρουστεί με τις αστυνομικές δυνάμεις. Παρά την καταστολή ο κόσμος δεν έφυγε από τους δρόμους

Τα γεγονότα του 1942, οδήγησαν τη γερμανική διοίκηση των Αθηνών να διατάξει την ακύρωση κάθε εκδήλωσης για την 25η Μαρτίου την επόμενη χρονιά.

Ακόμη και της δοξολογίας στη Μητρόπολη. Μάλιστα η κατοχική κυβέρνηση έστειλε στον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό απειλητικό έγγραφο σχετικά. Είναι η πρώτη φορά που έχουμε ρητή απαγόρευση των εκδηλώσεων.

Παρά την απαγόρευση όμως ο κόσμος ξεχύθηκε στους δρόμους με πρώτο σημεία συγκέντρωσης το Πεδίο του Άρεως. Ακολούθησαν και άλλες συγκεντρώσεις στο Κολωνάκι και στα Προπύλαια.

Δεκάδες χιλιάδες Αθηναίοι πήραν μέρος στη διαδήλωση η οποία λίγο μετά την έναρξη της δέχθηκε επίθεση από Ιταλούς καραμπινιέρους. Η διαδήλωση συνεχίστηκε και οι δυνάμεις καταστολής συνέχισαν της επιθέσεις τους. Απολογισμός 4 νεκροί. Την ίδια ώρα αντίστοιχη κινητοποίηση πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη η οποία έπαιρνε έντονο αντιφασιστικό χαρακτήρα.

Έφιππη αστυνομία επιτίθεται σε διαδηλωτές στο Σύνταγμα. 25 Μαρτίου 1943

Την επόμενη χρονιά, το 1944, οι εκδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας εξελίχθηκαν σε φιάσκο. Η αντίσταση είχε φουντώσει στην Αττική και συχνά υπήρχαν ένοπλες αναμετρήσεις. Η κυβέρνηση Ράλλη προσπάθησε να δημιουργήσει ένα εθνικοπατριωτικό κλίμα στους δρόμους δίνοντας αντικομουνιστική χροιά.

Με ανακοίνωσή ενημέρωνε τους πολίτες ότι μπορούσαν να σημαιοστολίσουν τα σπίτια τους ενώ αν κάποιο σωματείο ήθελε να καταθέσει στεφάνι στην τελετή στον Άγνωστο Στρατιώτη θα έπρεπε να το δηλώσει στην αστυνομία. Οι συγκεντρώσεις σε άλλα σημεία της πόλης ή των προαστίων απαγορεύτηκαν.

Η γερμανική κατοχή όμως έβαινε προς το τέλος της, ο Ε.Λ.Α.Σ είχε έντονη δράση στην Αττική και έτσι έγιναν κάποιοι εορτασμοί στις απελευθερωμένες συνοικίες. Δουργούτη, Κοκκινιά, Καισαριανή, Καλλιθέα και αλλού.

Η 25η Μαρτίου του 1944 είναι όμως επίσης και μια μαύρη επέτειος για την ελληνική ιστορία. Είναι η ημέρα που 1969 Έλληνες Εβραίοι των Ιωαννίνων συνελήφθησαν με τη βοήθεια της αστυνομίας και της χωροφυλακής και εστάλησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Από αυτούς μόνο 110 επέζησαν.

Από την επόμενη χρονιά οι εκδηλώσεις και οι παρελάσεις επαναλήφθηκαν και συνεχίζονταν μέχρι πέρυσι χωρίς διακοπή.