Οι χαμένοι ήχοι της Αγίας Σοφίας: Το Stanford και ο ιμάμης που κάλεσε σε προσευχή

Σύμφωνα με την επίσημη ενημέρωση, όπως αυτή μεταδόθηκε από τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης, το κάλεσμα (εζάν) και η ανάγνωση της προσευχής έγινε προκειμένου να δοκιμαστεί η ακουστική του ναού, κατόπιν άδειας που εξασφαλίστηκε από τον διευθυντή του Μουσείου της Αγίας Σοφίας, Χαϊρουλάχ Τζενγκίζ. Στο χώρο είχαν τοποθετηθεί οκτώ κάμερες και ισάριθμα μικρόφωνα, ενώ δεν υπήρχε κανείς άλλος εκτός από έναν ιμάμη, έναν μουεζίνη και το αναγκαίο τεχνικό προσωπικό.

Η ισλαμιστική εφημερίδα Akit δημοσίευσε, μάλιστα, την είδηση υπό τον «ενθουσιώδη» τίτλο: «Τελειεώνει η νοσταλγία; Συναρπαστική εξέλιξη».

Η έρευνα του Stanford με βυζαντινούς ύμνους

Η κίνηση να ηχογραφηθεί ισλαμική προσευχή μέσα στην Αγία Σοφία δεν αποκλείεται να έρχεται και ως απάντηση της τουρκική πλευράς σε σχετική έρευνα που έγινε από το Πανεπιστήμιο Stanford και το αποτέλεσμα της οποίας δημοσιεύτηκε τον περασμένο μήνα από τον δικτυακό τόπο της Δημόσιας Ραδιοφωνίας των ΗΠΑ, National Public Radio.

Δύο ερευνητές του αμερικανικού πανεπιστημίου κατόρθωσαν να προσομοιάσουν τον ήχο βυζαντινών ύμνων, όπως αυτοί ακούγονταν πριν από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, και πριν απαγορευτεί η ορθόδοξη λατρεία στον ναό.

Οι δύο από τους ερευνητές προέρχονται από δύο εντελώς διαφορετικά επιστημονικά πεδία, ο συνδυασμός όμως των δεξιοτήτων τους επέτρεψε να ακουστούν ήχοι, που το κοινό θα μπορούσε να ακούσει μόνον αν ζούσε πριν από τον 15ο αιώνα. Η Μπισέρα Πέντσεβα είναι ιστορικός τέχνης και ο Τζόναθαν Έιμπελ ειδικεύεται στην ψηφιακή μουσική στο ίδιο πανεπιστήμιο, κάνοντας ανάλυση, σύνθεση και επεξεργασία ήχου.

Το ερευνητικό τους έργο, που διήρκησε αρκετά χρόνια, φέρει τον τίτλο “Icons of Sound: Aesthetics and Acoustics of Hagia Sophia, Istanbul” («Εικόνες του Ήχου: Αισθητική και Ακουστική της Αγίας Σοφίας, Ιστανμπούλ»). Για τις ανάγκες της έρευνας χρησιμοποιήθηκε το μουσικό σύνολο Cappella Romana, από το Πόρτλαντ του Όρεγκον, που από το 1991 ασχολείται με την θρησκευτική μουσική. Οι ηχογραφήσεις, μάλιστα, που έγιναν με μία τεχνική που ονομάστηκε “live virtual rality”, κυκλοφόρησαν σε άλμπουμ τον Νοέμβριο του 2019 (https://ccrma.stanford.edu/groups/iconsofsound/2019/11/14/lost-voices-of-hagia-sophia-virtual-acoustics-album-2).

Το αποτέλεσμα της μελέτης είναι πράγματι εντυπωσιακό και ένα μικρό δείγμα δημοσίευσε το National Public Radio των ΗΠΑ στη διεύθυνση: https://www.npr.org/2020/02/22/808404928/listen-the-sound-of-the-hagia-sophia-more-than-500-years-ago?t=1585046339802

Εδώ μπορείτε να ακούσετε τον ήχο ορθόδοξων ψαλμών του 13ου αιώνα σε ένα κοινό στούντιο:

Και εδώ πώς ακουγόταν οι ίδιοι ψαλμοί στην Αγία Σοφία τον 13ο αιώνα:

Δεν είναι η πρώτη φορά

Το θέμα της επαναλειτουργίας της Αγίας Σοφίας ως τέμενος είναι ένα θέμα που επανέρχεται συνεχώς στην ημερήσια διάταξη της γειτονικής χώρας, κυρίως από κύκλους του πολιτικού Ισλάμ. Το θέμα έχει λάβει εμβληματικές διαστάσεις στη σύγκρουση μεταξύ των ισλαμιστών και των κεμαλικών.

Πέρυσι, κατά την προεκλογική περίοδο πριν από τις δημοτικές εκλογές, το θέμα ανακίνησε ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος δεν απέκλεισε τη χρησιμοποίηση του ναού ως τζαμί. Μια τέτοια κίνηση, ωστόσο, προσκρούει μεταξύ άλλων και στο γεγονός ότι το η βυζαντινή βασιλική αποτελεί Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Δεν είναι, εξάλλου,η πρώτη φορά που τα τελευταία χρόνια ακούγεται ισλαμική προσευχή μέσα στο ναό της του Θεού Σοφίας.

Τον Ιούνιο του 2017, στη διάρκεια του ιερού για του μουσουλμάνους μήνα του Ραμαζανίου, γινόταν κάθε βράδυ ανάγνωση αποσπασμάτων του Κορανίου. Η κίνηση, μάλιστα, αυτή είχε προκαλέσει την εποχή εκείνη και την έντονη αντίδραση του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών. Ηταν η πρώτη φορά που ακούστηκαν στίχοι του Κορανίου εντός του ναού από το 1934, όταν με εντολή του Κεμάλ Ατατούρκ η Αγία Σοφία έπαψε να λειτουργεί ως τέμενος και μετατράπηκε σε μουσείο, σε μία προσπάθεια του δημιουργού της σύγχρονης Τουρκίας για την σύσταση ενός κοσμικού και εθνικού τουρκικού κράτους, που θα έχει αποκόψει τους δεσμούς του με το ισλαμικό οθωμανικό παρελθόν.