Γιατί η πανδημία του κορωνοϊού βγάζει τον πιο εγωιστή εαυτό μας;

Ο φόβος μπορεί να «φυλάει τα έρμα», αλλά συχνά βγάζει από μέσα μας τον χειρότερο εαυτό μας.

Τι κι αν οι προμήθειες χαρτιού υγείας στην Αυστραλία είναι άφθονες, τι κι αν ο φοιτητής από τη Σιγκαπούρη δεν έχει καμία σχέση με τον ιό, τι κι αν κανείς από τους επιβάτες του κρουαζιερόπλοιου δεν ήταν φορέας;

Παράλογες και εγωιστικές συμπεριφορές όπως οι παραπάνω είναι ίσως η εξαίρεση και όχι ο κανόνας αλλά η λογική «ένας για τον εαυτό του» -ή για την οικογένειά του, ή ακόμη και για τη χώρα του- φαίνεται πως αποκτά όλο και μεγαλύτερη δυναμική, θέτοντας εν αμφιβόλω τη δυνατότητα του πλανήτη να παραμείνει ενωμένος και να επιβραδύνει την εξάπλωση του κορωνοϊού.

Και παρότι οι ηγέτες των χωρών ανακοινώνουν συνεχώς μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης εντός των συνόρων τους, για την τόνωση της πληττόμενης οικονομίας τους και για την επιβίωση του συστήματος υγείας τους, ωστόσο φαίνεται πως επιδεικνύουν ελάχιστη συνεργασία μεταξύ τους για να αντιμετωπίσουν αυτό που από τη φύση του αποτελεί μια παγκόσμια πρόκληση.

Ο πλανήτης ξεμένει από προστατευτικές μάσκες, ωστόσο άνθρωποι που δεν τις χρειάζονται τις στοιβάζουν στα ντουλάπια τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες τις στοκάρουν, ενώ η Νότια Κορέα, η Γερμανία και η Ρωσία, μεταξύ άλλων, έχουν απαγορεύσει την εξαγωγή τους, προκειμένου να διασφαλίσουν ότι επαρκούν για τους πολίτες τους.

Η Ινδία, η οποία παράγει το 20% των φαρμακευτικών σκευασμάτων του πλανήτη κατ’ όγκο, έχει σταματήσει να εξάγει κάποια φάρμακα. Μπορεί να αδυνατεί πλέον να προμηθευτεί αρκετές πρώτες ύλες για την παραγωγή τους από την Κίνα, ωστόσο είναι πιθανό να τα κρατάει για τους πολίτες της.

Λαϊκισμός εναντίον παγκοσμιοποίησης

Μέχρι στιγμής η πανδημία έχει στοιχίσει τη ζωή σε περισσότερους από 5.000 ανθρώπους, έχει μολύνει περισσότερους από 150.000 και έχει διασπαρεί σε όλες τις ηπείρους εκτός από την Ανταρκτική.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν συναντηθεί αρκετές φορές και μόλις την Τρίτη ανακοίνωσαν επιτέλους κάποια συντονισμένη δράση. Η δράση στοχεύει κυρίως στην τόνωση της οικονομίας, και λιγότερο στον καθορισμό ενός απαραίτητου οδικού χάρτη για την επιβράδυνση της εξάπλωσης του ιού στην περιοχή.

Υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες για το κατά πόσο αυτά τα οικονομικά εργαλεία θα αποδώσουν. Εν μέσω μιας υγειονομικής κρίσης, το να ρίξεις χρήματα στις οικονομίες, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι οι άνθρωποι θα ξοδεύουν. Οι καταναλωτές ταξιδεύουν και ψωνίζουν λιγότερο, ενώ εργοστάσια και επιχειρήσεις κλείνουν σε χώρες όπως η Κίνα, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Ιταλία.

Η τελευταία, η πλέον πληττόμενη χώρα εκτός Κίνας, παραπονιέται ότι η ΕΕ καθυστερεί σημαντικά να βοηθήσει, την ώρα που έχει σοβαρή ανάγκη για χειρουργικές μάσκες και αναπνευστήρες για τους ασθενείς, με αποτέλεσμα να καταφεύγει στην Κίνα για προμήθειες.

Η πανδημία έρχεται σε μια εποχή όπου ήδη ο κόσμος αμφισβητεί την παγκοσμιοποίηση, ενώ πολλά λαϊκίστικα κόμματα αναζητούν μεγαλύτερη απομόνωση.

Ο Ντόναλντ Τραμπ χαρακτήρισε την περασμένη Τετάρτη την πανδημία «ξένο ιό» κατηγορώντας την Ευρώπη ότι απέτυχε να δράσει γρήγορα, ενώ ανακοίνωσε αυστηρούς περιορισμούς στα ταξίδια στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Το Σάββατο επέκτεινε την ταξιδιωτική απαγόρευση στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία.

Ένστικτο εναντίον λογικής

Η συμπεριφορά «καθένας για τον εαυτό του» πηγάζει από την τάση των ανθρώπων να εμπιστεύονται τα συναισθήματά τους περισσότερο από τα γεγονότα. Ο καθηγητής ψυχολογίας Πολ Σλόβικ του Πανεπιστημίου του Όρεγκον εξηγεί ότι υπάρχουν δύο κύριοι τρόποι σκέψης: μία διαισθητική, βασισμένη στα συναισθήματά μας και μια ορθολογική, βασισμένη στην επιστημονική συλλογιστική, τα στοιχεία και τις αιτίες. Ο διαισθητικός τρόπος είναι αυτός που κυριαρχεί, λέει ο Σλόβικ.

«Στην αρχή της εξέλιξης, υπήρχαν γύρω μας ποικίλοι κίνδυνοι, τους οποίους οι άνθρωποι βίωναν απευθείας και κατά πρόσωπο, που ήταν άμεσοι και συγκεκριμένοι. Οπότε αντιδρούσαν βασισμένοι στα συναισθήματά τους, γεγονός πολύ βοηθητικό γι’ αυτούς καθώς τους βοηθούσε να αναγνωρίσουν τον φίλο από τον εχθρό. Ήταν "εμείς εναντίον εκείνων"», λέει ο γιατρός στο CNNi.

Τα συναισθήματα, προσθέτει, είναι συχνά ένας χρήσιμος οδηγός που μας βοηθάει να παίρνουν καθημερινά καλές αποφάσεις. «Είναι εύκολο, φυσικό και γρήγορο, μια αξιοσημείωτη ικανότητα του σύγχρονου εγκεφάλου. Ωστόσο έχει κάποια μειονεκτήματα, όπως το ότι δεν συνδέεται πολύ καλά με στατιστικά στοιχεία και με αριθμούς».

Αυτό συμβαίνει με τη σύγχρονη πανδημία, λέει, καθώς οι περισσότερες πληροφορίες που λαμβάνει κανείς μέσω των μέσων ενημέρωσης έχει να κάνει με κρούσματα, νοσηλευόμενους και νεκρούς. Δεν αξιολογούμε σωστά ότι η μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι ήπιες και, ακόμη, ασυμπτωματικές.

Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι κάποιοι άνθρωποι νιώθουν να απειλούνται από κάποιον που έρχεται από τη Γουχάν, όπου προήλθε ο ιός, ή από την Κίνα, ή από κάποια άλλη χώρα όπου υπάρχουν πολλά κρούσματα, υπογραμμίζει ο καθηγητής, καθώς αυτός είναι ο τρόπος που λειτουργεί το ανθρώπινο μυαλό.

Νέος κοροναϊός: Περιστατικά ξενοφοβίας και ρατσισμού υπό τον «μανδύα» της πρόληψης

«Είναι μια φυσική, προστατευτική αντίδραση αλλά είναι ένα αίσθημα που πρέπει να μετριαστεί από τη λογική. Πρέπει να αναλογιστούμε: ‘τι γνωρίζουμε για την πιθανότητα αυτή η ομάδα ανθρώπων να μας βλάψει πραγματικά με κάποιον τρόπο;’ Ποια είναι η σοβαρότητα αυτής; Τι δείχνουν τα στοιχεία που διαθέτουμε; Αυτό που βλέπουμε ότι μπορεί κάποιος να στιγματιστεί ακόμη κι αν ο κίνδυνος είναι πολύ μικρός».

Η λογική… των αποθεμάτων

Ο κόσμος δεν είναι ακόμη καταδικασμένος. Για κάθε παράδειγμα αντικοινωνικής συμπεριφοράς, κινήσεις αλληλεγγύης κάνουν καθημερινά την εμφάνισή τους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι γιατροί και νοσηλευτές που εξακολουθούν να πηγαίνουν στη δουλειά, συχνά στην πρώτη γραμμή, διακινδυνεύοντας τη δική τους υγεία για το κοινό καλό.

Οι καθαριστές ακόμη εργάζονται σε γραφεία, τρένα και νοσοκομεία, επιτελώντας το δικό τους έργο προκειμένου να κρατούν τους ανθρώπους ασφαλείς.

Οι άνθρωποι παίρνουν σοβαρά το πλύσιμο των χεριών και την ατομική τους υγιεινή, οι πωλήσεις των απολυμαντικών και των αντισηπτικών σε όλον τον κόσμο το αποδεικνύει, προκειμένου να αποφευχθεί η εξάπλωση του ιού στην κοινότητα.

Και το στοκάρισμα των τροφίμων ίσως να μην είναι τόσο εγωιστική πράξη όσο φαίνεται, σημειώνει η Zeynep Tufekci τεχνο-κοινωνονιολόγος από το Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας.

Το να προετοιμάζεται κανείς για τον ιό «είναι μία από τα πιο φιλοσοφικά και αλτρουιστικά πράγματα που μπορεί να κάνει κανείς για να ανταποκριθεί», έγραψε στο Scientific American.

Υποστηρίζει μάλιστα ότι το να έχει κανείς αποθέματα τροφίμων στο σπίτι του, θα μπορούσε να συμβάλει στην εξάλειψη της εξάπλωσης του ιού, αν αυτό σημαίνει ότι δεν θα επισκέπτεται συχνά το σούπερ μάρκετ ή ότι θα μοιραστεί κάποια από αυτά με ευπαθείς γείτονες.

Κάτι τέτοιο έχει συμβεί και στο παρελθόν. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ίσως μια από τις πιο μαύρες σελίδες στην ιστορία της ανθρωπότητας, ήταν όμως και η εποχή όπου ο κόσμος συνενώθηκε προκειμένου να πολεμήσει για έναν κοινό σκοπό.

Η Σούζαν Μίτσι, ψυχολόγος υγείας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, με ειδίκευση στην αλλαγή συμπεριφοράς, λέει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι τείνουν να ενεργούν με κοινωνικούς τρόπους όταν αντιμετωπίζουν μια απειλή, αρκεί να αισθάνονται ότι μπορούν να βασίζονται στις κυβερνήσεις και την κοινωνία και ότι υπάρχει κοινωνική δικαιοσύνη.

«Τα προβλήματα προκύπτουν όταν η ζήτηση για υγειονομική περίθαλψη ή τρόφιμα ή φάρμακα υπερβαίνει τους πόρους», τονίζει. «Η τελευταία φορά που το Ηνωμένο Βασίλειο αισθάνθηκε αυτό το είδος απειλής ήταν στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και, στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι ήταν πιο υγιείς από ό, τι εδώ και πολύ καιρό. Υπήρχαν συσσίτια τα οποία κατανέμονταν ισότιμα και οι άνθρωποι έκαναν υπεράνθρωπες προσπάθειες να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον», συνέχισε.

«Είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα του "Είμαστε όλοι μαζί σε όλο αυτό". Τότε πολεμήσαμε έναν κοινό εχθρό και τώρα αγωνιζόμαστε επίσης ένα κοινό εχθρό, τον κορωνοϊό. Πρέπει να βάλουμε αυτήν την ιδέα μέσα στη συλλογική συλλογιστική μας».