Ποια είναι, τελικά, η αλήθεια πίσω από το μυστήριο της Ιεράς Σινδόνης;

Θεωρητικά, η υπόθεση με την Ιερά Σινδόνη, ή Σινδόνη του Τορίνου, θα έπρεπε να θεωρείται τελειωμένη εδώ και χρόνια, για την ακρίβεια από τότε που χρονολογήθηκε με τη μέθοδο του άνθρακα 14 και αποκαλύφθηκε ότι δεν είναι του 1ου αιώνα μ.Χ., αλλά του 11ου αιώνα μ.Χ. Γεγονός που αποκλείει τη συνύπαρξή της με τον Ιησού, πολλώ δε μάλλον την πιθανότητα να ήταν το ύφασμα που τον σκέπασε όταν τον κατέβασαν από το σταυρό.

Υπάρχουν όμως πολλοί -πάρα πολλοί- άνθρωποι, που πιστεύουν ότι η Ιερά Σινδόνη είναι πράγματι το σάβανο του Ιησού του Ναζωραίου, και αντιστέκονται μέχρι σήμερα στις φιλότιμες και διαρκείς προσπάθειες της επιστήμης να τους πείσει ότι αυτό αποκλείεται.

Πώς ξεκίνησε αυτή η ιστορία;

Το «σάβανο του Ιησού» εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Γαλλία το 14ο αιώνα. Μεταφέρθηκε στην Ιταλία και πιο συγκεκριμένα στο Τορίνο, απ' όπου και έχει πάρει το πλέον όνομά του, το 1578 και από τότε έχει γίνει το πιο σημαντικό τουριστικό αξιοθέατο της πόλης. Το παγκόσμιο φαινόμενο της Σινδόνης, όμως, στην πραγματικότητα ξεκίνησε το 1898 όταν ένας ερασιτέχνης φωτογράφος, ο Σεκόντο Πία, το φωτογράφισε για πρώτη φορά. Όταν εμφάνιζε τις φωτογραφίες, ο Πία παρατήρησε ότι στο αρνητικό (στην πλάκα τότε) εμφανιζόταν η εικόνα ενός άντρα ο οποίος έμοιαζε ματωμένος και τραυματισμένος. Μια εικόνα που δεν ήταν εμφανής δια γυμνού οφθαλμού. Και τότε ξεκίνησε η υστερία με τη Σινδόνη, αλλά και οι προσπάθειες να διαπιστωθεί εάν ήταν αυθεντική ή όχι. Μια προσπάθεια που οδήγησε σε πόλωση τα δύο στρατόπεδα: Οι πιστοί αρνούνται να δεχτούν τις επιστημονικές περί του αντιθέτου αποδείξεις. Κι όσο συμβαίνει αυτό, η άλλη πλευρά προσπαθεί όλο και περισσότερο να αποδείξει ότι δεν είναι παρά μια απάτη.

Η Σινδόνη βγαίνει πολύ σπάνια πλέον από τη θήκη της και μόνο με την άδεια του πάπα. (AP Photo)

Ακόμα και πριν την «ανακάλυψη» του Πία, η Σινδόνη ήταν αμφισβητούμενη. Ήδη το 1390, ο Πιέτ Ντ' Ακρί, Επίσκοπος της Τρουά, έγραψε στον πάπα, λέγοντας ότι η Σινδόνη ήταν μια απάτη, με μοναδικό σκοπό να προσελκύει τουρίστες. Πιστοί και αμφισβητίες διαφωνούν για την προέλευση της Σινδόνης από τότε, ενώ τα πλήθη εξακολουθούν να συρρέουν στο Τορίνο, άλλοι από πίστη και άλλοι από περιέργεια.

Οι μεν και οι δε

Με την αποκάλυψη του αρνητικού του Πία, η διαμάχη άναψε. Οι υπέρμαχοι της Σινδόνης επιμένουν ότι ο άντρας στην εικόνα, με το πρησμένο πρόσωπο και τα άκρα τρυπημένα από καρφιά, είναι ο Ιησούς Χριστός. Οι άλλοι λένε ότι πρόκειται απλώς για μια έξυπνη μεσαιωνική απάτη. Και οι δύο πλευρές λένε ότι έχουν αποδείξεις για να στηρίξουν την υπόθεσή τους και απορρίπτουν τα επιχειρήματα και τις αποδείξεις της άλλης πλευράς.

Η υπόθεση στην πραγματικότητα θα έπρεπε να έχει κλείσει από το 1998, όταν η επιστήμη είπε την τελευταία της λέξη: Το σεντόνι πέρασε από εξέταση με άνθρακα 14 και αποδείχθηκε ότι η ημερομηνία προέλευσής του είναι το 1260 -1390 μ.Χ.

Πολλοί όμως δεν πείστηκαν ούτε από αυτό και οι έρευνες και μελέτες του σεντονιού συνεχίζονται, όσο και οι πιστοί συνεχίζουν να προσέρχονται στον Καθεδρικό Ναό του Τορίνου για να το δουν. Ακόμα και όταν δεν είναι στο πρόγραμμα των ξεναγήσεων, οι τουρίστες ζητάνε να πάνε να το δούν, όπως λένε οι περισσότεροι ξεναγοί.

Η πλατεία μπροστά από τον Καθεδρικό Ναό του Τορίνου, την τελευταία φορά που η Σινδόνη εκτέθηκε στο κοινό, το 2015. (AP Photo)

Όχι ότι μπορούν να το δουν...

Αντί γι΄αυτό, οι επισκέπτες μπορούν να προσκυνήσουν το παρεκκλήσι που είναι αφιερωμένο στη Σινδόνη, εκεί όπου και είναι φυλαγμένο. Λόγω της ευαισθησίας του, το σεντόνι δεν εκτίθεται στο κοινό. Βρίσκεται φυλαγμένο, ανοιχτό για να μην καταστραφεί από το δίπλωμα, σε μια ειδικά κατασκευασμένη αλεξίσφαιρη γυάλινη προθήκη, η οποία με τη σειρά της είναι μέσα σε μια άλλη θήκη, και τυλιγμένο με κόκκινο βελούδο.

Βγαίνει από τη θήκη του μόνο σε πολύ ειδικές περιστάσεις, με την άδεια του πάπα. Τελευταία φορά που συνέβη αυτό ήταν το 2015, όταν πάνω από 2 εκατομμύρια άνθρωποι στάθηκαν σε ατελείωτες ουρές για να το δουν.

Σε μια κανονική χρονιά, όταν δηλαδή το σεντόνι δεν εκτίθεται, περίπου 200 χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονται ετησίως το παρεκκλήσι. Η δημοφιλία του δεν φαίνεται να μειώνεται, παρά τη μέτρηση με τον άνθρακα 14 και παρά την άρνηση της Καθολικής Εκκλησίας να το αποδεχθεί επίσημα και να το χαρακτηρίσει ως ιερό κειμήλιο. Ο πάπας Φραγκίσκος έχει χαρακτηρίσει τη Σινδόνη ως «την εικόνα ενός άντρα που βασανίστηκε και σταυρώθηκε», αποφεύγοντας να μας πει ποιος άντρας ήταν αυτός.

Η Καθολική εκκλησία αρνείται να χαρακτηρίσει τη Σινδόνη ιερό κειμήλιο (AP Photo)

Υπάρχουν άνθρωποι που λένε ότι βλέποντας τη Σινδόνη αποφάσισαν να γίνουν Χριστιανοί και η επίδραση που έχει στους ανθρώπους είναι πολύ δυνατή. «Στάθηκα μπροστά του και θυμάμαι ότι σκεφτόμουν πως αυτό που έβλεπα είναι το αίμα του Χριστού», λέει μια γυναίκα από την Κορέα που αποφάσισε να γίνει χριστιανή όταν αντίκρισε για πρώτη φορά τη Σινδόνη. «Είναι αλλιώς να το βλέπεις σε φωτογραφίες και αλλιώς από κοντά», συμπληρώνει, λέγοντας ότι ακόμα κι αν αποδειχθεί ότι δεν είναι αυθεντικό, εκείνη θα συνεχίσει να πιστεύει σε αυτό.

Τι είναι αυτό που τραβάει τον κόσμο στη Σινδόνη;

Ο Κρίστοφερ Φρεντς, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Goldsmiths στο Λονδίνο και ειδικός στις παραφυσικές δοξασίες, αποκαλεί τη Σινδόνη ένα «πραγματικά ενδιαφέρον αντικείμενο» και πιστεύει ότι η αέναη γοητεία της οφείλεται κατά κύριο λόγο στη φήμη που απέκτησε ανά τους αιώνες, πριν περάσει από τον άνθρακα 14. «Σήμερα η επιστήμη και οι αποδείξεις είναι με το πλευρό εκείνων που πιστεύουν ότι είναι μια απάτη, όμως μέχρι εκείνο το σημείο ήταν ένα μυστήριο και αυτός ο αέρας μυστηρίου εξακολουθει να το περιβάλει», λέει. «Είναι πράγματι παράξενο όταν το κοιτάς. Μοιάζει με το αρνητικό της φωτογραφίας ενός άντρα. Και αν πιστεύεις ότι είναι το σάβανο του Ιησού, είναι προφανές ότι η θρησκευτική του επιρροή είναι τεράστια».

Ο Φρεντς αναφέρεται επίσης και στην ιδιότητα της «μετάδοσης»: Είναι η ψευδαίσθηση ότι ένα αντικείμενο που έχει έρθει σε φυσική επαφή με ένα άτομο, μπορεί να μεταδώσει τα χαρακτηριστικά αυτού του ατόμου. Γι αυτό οι άνθρωποι κάνουν σαν τρελοί να αποκτήσουν ένα αντικείμενο που ανήκε σε έναν ποπ σταρ, αλλά κανείς δεν θέλει να μείνει στο σπίτι ενός δολοφόνου. Ας το κάνουμε τώρα αυτό προβολή σε ένα αντικείμενο που είχε ακουμπήσει ο ίδιος ο Θεός...

Το μεγαλύτερο μυστήριο είναι η ακριβής αποτύπωση του ανθρώπινου προσώπου επάνω στο ύφασμα (AP Photo)

Επειδή η ισχυρότερη γνωστική προκατάληψη είναι η προκατάληψη της απόδειξης: Μας είναι πολύ πιο εύκολο να βρίσκουμε αποδείξεις που συνηγορούν σε αυτό που πιστεύουμε. Βλέποντας τη Σινδόνη, βλέπουμε το πρόσωπο του Χριστού επειδή πολύ απλά αυτό θέλουμε να δούμε. Επίσης είναι και κολλητικό: Οι τουρίστες βλέπουν της ουρές και στέκονται σε αυτές. Είναι σαν αυτούς που κάθονται επί ώρες σε μια ουρά για να δουν τη Μόνα Λίζα, ακόμα και αν δεν αγαπούν ιδιαίτερα την τέχνη. Κανείς δεν θέλει να τη χάσει.

Έτσι, κάθε είδους μερική ένδειξη αποσπάται από το ευρύτερο πλαίσιο και μετατρέπεται σε απόδειξη: Το 1978 ο Μαξ Φράι-Σούλτζερ, ένας Ελβετός ιατροδικαστής μελέτησε το σεντόνι και απεφάνθη ότι από τα 58 δείγματα γύρης που βρέθηκαν επάνω στη Σινδόνη, τα τρία τέταρτα ήταν από την περιοχή της Παλαιστίνης και μόλις 17 από φυτά που απαντώνται στη Γαλλία και την Ιταλία, όπου και βρίσκεται το σεντόνι από τον 14ο αιώνα. Το προφανές συμπέρασμα είναι ότι κάποια στιγμή η Σινδόνη βρέθηκε στην Παλαιστίνη. Για πολλούς αυτή ήταν αρκετή απόδειξη της αυθεντικότητάς της.

Η προκατάληψη των αποδείξεων

Όσοι εξακολουθούν να πιστεύουν στην αυθεντικότητά της, πιστεύουν ότι η μέτρηση του άνθρακα 14 έκανε λάθος. Ότι ίσως πάρθηκε δείγμα από το λάθος σημείο, ένα σημείο που είχε επιδιορθωθεί με νεότερο ύφασμα. Η εξέταση δεν μπορεί να επαναληφθεί, καθώς ο άνθρακας καταστρέφει τα δείγματα.

@AP Photo

Από την άλλη πλευρά, κάποιοι ισχυρίζονται ότι έχουν βρεθεί Βυζαντινά νομίσματα του 10ου ή του 11ου αιώνα στη Σινδόνη. Άλλοι επιμένουν ότι τα σημάδια από αίμα επάνω της δεν είναι στα σημεία που θα τα άφηνε μια ρωμαϊκή σταύρωση. Άλλοι ότι πιτσιλίστηκε με αίμα και μετά ψήθηκε σε φούρνο. Γενικά υπάρχουν δεκάδες πιθανές και απίθανες θεωρίες γι αυτήν.

Ο Τζον Τζάκσον έχει έρθει πιο κοντά από οποιονδήποτε άλλον στη Σινδόνη. Το 1978 ήταν επικεφαλής της 40μελούς ομάδας επιστημόνων που την είχαν στα χέρια τους για πέντε ολόκληρες μέρες προκειμένου να τη μελετήσουν.

Ο ίδιος είναι και Καθολικός και δεν βλέπει καμία σύγκρουση ανάμεσα στην επιστημονική του ιδιότητα και τη θρησκευτική του πίστη. «Η επιστήμη κάνει ερωτήσεις: Ποιος, τι, πότε, που, πως; Η θρησκεία ρωτάει μόνο γιατί. Όσο οι άνθρωποι δεν μπερδεύουν αυτά τα ερωτήματα με τις επιστημονικές απαντήσεις, δεν έχουμε κανένα πρόβλημα», λέει.

Ο ίδιος πάντως παραδέχεται ότι το σεντόνι είναι το πάθος της ζωής του. Όταν ακόμα ήταν παιδί ορκίστηκε να λύσει το μυστήριο και όταν ετοιμαζόταν να κάνει το διδακτορικό του στη Φυσική, προσευχόταν και στις προσευχές του έλεγε ότι θα αφιερώσει τις επιστημονικές του γνώσεις στη Σινδόνη. Η ευκαιρία τού δόθηκε λίγα χρόνια αργότερα.

Ένας άντρας, ναι. Αλλά ποιος;

Το 1902, ο Πία παρατήρησε ότι στα σημεία που το σεντόνι υποτίθεται ότι ακούμπησε το νεκρό σώμα, η σκιά που άφησε επάνω του ήταν εντονότερη, αλλά εκείνη την εποχή αυτό δεν μπορούσε να μελετηθεί επιστημονικά. Τη δεκαετία του '70, όμως, η επιστήμη είχε προχωρήσει. Ο Τζάκσον έφτιαξε ένα αντίγραφο του σεντονιού, το τύλιξε επάνω σε έναν εθελοντή και παρατήρησε τα αποτελέσματα. Είδε ότι υπήρχε όντως σχέση.

Το 1976, ένας συνεργάτης του έβαλε την εικόνα της Σινδόνης σε ένα σκάνερ και δημιούργησε μια τρισδιάστατη εικόνα, η οποία ήταν απόλυτα ρεαλιστική: Ήταν ένας άντρας. Αυτή η τρισδιάστατη εικόνα ήταν που πυροδότησε το επιστημονικό ενδοαφέρον για τη Σινδόνη. Ο Τζάκσον συγκέντρωσε μια ομάδα ειδικών και ζήτησε άδεια να πάρουν το σεντόνι. Η εκκλησία, περιέργως, τους την έδωσε.

Οι πιστοί δεν αποδέχονται τος επιστημονικές αποδείξεις ότι πρόκειται για ένα μεσαιωνικό κατασκεύασμα (AP Photo)

Δημοσίευσαν τα συμπεράσματά τους το 1981.

Δεν βρήκαν πάνω στη Σινδόνη ίχνη από μπογιές, έλαια, μπαχαρικά ή χημικά. Ήταν φανερό ότι το ύφασμα είχε έρθει σε επαφή με κάποιο σώμα. Αλλά, δεν υπήρχε καμία εξήγηση για τη φαινομενικά τέλεια εικόνα του προσώπου. Τα συμπεράσματα των επιστημόνων δημιούργησαν περισσότερα ερωτήματα από εκείνα που απάντησαν.

Κάποια πράγματα που ενέπιπταν στους νόμους της φυσικής αποκλείονταν από εκείνους της χημείας. Και ανάποδα. «Η απάντηση στο ερώτημα πώς δημιουργήθηκε η εικόνα πάνω στο ύφασμα, παραμένει όπως ήταν πάντα, ένα μυστήριο», συμπέραναν. «Μπορούμε να συμπεράνουμε, για την ώρα, ότι η εικόνα στη Σινδόνη, είναι αυτή ενός πραγματικού ανθρώπου ο οποίος σταυρώθηκε. Δεν είναι δημιούργημα ενός καλλιτέχνη. Και είναι ένα μυστήριο». Ο Τζάκσον ακόμα μελετά το ζήτημα της Σινδόνης, αν και λέει ότι η πίστη του στη θρησκεία δεν βασίζεται σε αυτήν.

Πιστεύοντας στο θαύμα

Για πολλούς ανθρώπους, πάντως, η Σινδόνη ήταν η αφορμή για να πιστέψουν. Ο παραγωγός Ντέιβ Ρόλφ έχει κάνει τέσσερις ταινίες για τη Σινδόνη και παραδέχεται ότι άλλαξε τη ζωή του. «Είναι αδύνατο να προσεγγίσεις το θέμα αντικειμενικά και χωρίς συναίσθημα», λέει.Ο Ρολφ, όταν έκανε το πρώτο του ντοκιμαντέρ για το θέμα, το «Σιωπηλός Μάρτυρας» του 1978, πίστευε ότι ήταν μια μεσαιωνική απάτη. Τα ιερά λείψανα και κειμήλια ήταν μεγάλη ιστορία, με πολλά χρήματα, και η Σινδίνη ήταν ο βασιλιάς των κειμηλίων.

Ο ίδιος πίστευε ότι ήταν μια αριστοτεχνική πλαστογραφία και με το ντοκιμαντέρ του προσπάθησε να δείξει τον τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκε. Φτιάχνοντας το φιλμ, όμως, άρχισε να το ξανασκέφτεται. Είδε τις τρισδιάστατες εικόνες. Έμαθε ότι δεν υπήρχε περίπτωση η εικόνα να ήταν ζωγραφισμένη. Πήρε συνέντευξη από έναν ιατροδικαστή ο οποίος του είπε ότι ήταν μια «ιδιαίτερα ακριβής αναπαράσταση μιας ρωμαϊκής σταύρωσης». Σε αυτό συνηγορούν οι πληγές στους καρπούς και όχι στις παλάμες, για παράδειγμα, ή ότι λείπουν κάποια δάχτυλα, συνέπεια της διακοπής της ροής του αίματος, ανατομικές λεπτομέρειες που θα ήταν αδύνατον να γνωρίζει κάποιος απατεώνας του Μεσαίωνα.

Το φιλμ είχε μεγάλη εμπορική επιτυχία και κέρδισε βραβείο BAFTA. Ο Ρολφ είχε κερδίσει την επαγγελματική αναγνώριση και ακόμα δεν είχε συνειδητοποιήσει την αλλαγή που θα επέφερε στη ζωή του η ταινία. «Μελετώντας τη Σινδόνη, κατάλαβα ότι δεν θα μπορούσε να την έχει φτιάξει άνθρωπος, αλλά μόνο ένα θαύμα και το μόνο θαύμα που θα μπορούσε να την έχει φτιάξει είναι η Ανάσταση», είπε. Έκανε άλλα τρία φιλμ για τη Σινδόνη και έχει πάει πολλές φορές στο Τορίνο

«Οι άνθρωποι θα συνέχιζαν να πιστεύουν στην αυθεντικότητα της Σινδόνης, ακόμα και αν αποδεικνύετο ότι είναι σίγουρα απάτη», λέει ο Φρεντς. «Έχει συμβεί με πολλές τέτοιες περιπτώσεις, θαυμάτων και κειμηλίων. Οι σκεπτικιστές νομίζουν ότι τα σκότωσαν, αλλά αυτά επιστρέφουν σαν τα ζόμπι. Ότι κι αν αποδείξεις, κάποιοι θα βρουν τρόπο να το απορρίψουν», λέει.

Οι υποστηρικτές της αυθεντικότητας της Σινδόνης έχουν κι αυτοί τις δικές τους θεωρίες. Ο Ρολφ πιστεύει ότι στη διάρκεια των χρόνων τη Σινδόνη έχουν πιάσει, φιλήσει και λερώσει με ιδρώτα διάφοροι άνθρωποι, με συνέπεια αυτά τα σωματικά υγρά να αλλοιώσουν το αποτέλεσμα της χρονολόγησής του.

Ο Τζάκσον λέει: «Αν αγνοήσουμε, πάντως, τον άνθρακα 14, όλα τα άλλα μας οδηγούν στον πρώτο αιώνα μ.Χ.» Μια άλλη θεωρία λέει ότι η χρονολόγηση έδωσε λάθος αποτελέσματα εξ αιτίας της μόλυνσης από μονοξίδιο του άνθρακα.

Η δύναμη του συμβολισμού

Από την πλευρά του, ο ιατροδικαστής Ματέο Μπορίνι του Πανεπιστημίου John Moores, στο Λίβερπουλ, Καθολικός ο ίδιος, έχει μια άλλη άποψη: Το 2018 έκανε μια ανάλυση στις κηλίδες του αίματος πάνω στο σεντόνι και ανακάλυψε ότι έχουν προέλθει όχι από έναν, αλλά από διάφορους ανθρώπους. «Μελετώντας τις κηλίδες αίματος πάνω στο σεντόνι, δεν βλέπω κάποια συνάφεια», λέει ο ίδιος. «Η πίστη μου δεν βαζίσεται σε ιερά κειμήλια, βασίζεται στις Γραφές, με βάση τις οποίες πιστεύεις χωρίς να βλέπεις κάτι. Επίσης η εκκλησία δεν αναγνωρίζει τη Σινδόνη σαν ιερό κειμήλο», συμπληρώνει. Παρόλα αυτά, ο ίδιος έχει πάει στο Τορίνο τρεις φορές για να το δει ο ίδιος.

Το παρεκκλήσι στο οποίο φυλασσόταν η Σινδόνη κάηκε πριν από 20 χρόνια, αλλά η Σινδόνη παρέμεινε ανέπαφη, χάρη στη θήκη της (@AP Photo)

«Παρότι ξέρω ότι είναι απλώς ένα αντικείμενο, είναι ένα πολύ ισχυρό αντικείμενο. Υπάρχουν πολλές αναπαραστάσεις του νεκρού Ιησού, όπως η Πιετά του Μιχαήλ Άγγελου. Όμως η Σινδίνη, που δεν είναι ένα όμορφο αντικείμενο, φέρει ένα πολύ ισχυρό συμβολισμό. Το πλησίασα σαν ένα αρχαιολογικό εύρημα, αλλά όταν το κοιτούσα σκεφτόμουν τι σημαίνουν για μένα τα Πάθη του Χριστού και η Ανάστασή του», λέει. «Η Σινδόνη είναι ένα σοκαριστικό θέαμα, επειδή απεικονίζει την πιο σημαντική στιγμή στην ιστορία του Χριστιανισμού και στην πίστη μας», συμπληρώνει.

Θα λυθεί ποτέ το μυστήριο της Σινδόνης;

Για τον Μπορίνι έχει ήδη λυθεί, πιστεύει ότι είναι μια απάτη. Όμως, όσοι πιστεύουν στην αυθεντικότητά της, λένε ότι μέχρι να μάθουμε πότε και πώς φτιάχθηκε, όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά. Και μέχρι τότε οι πιστοί θα συρρέουν στο Τορίνο για να τη δουν από κοντά και να τη λατρέψουν. Ο Ντάβιντε Καμποντίνι, κάτοικος του Τορίνου, λέει ότι όλη αυτή η ιστορία είναι ενοχλητική. «Για μένα το πιο όμορφο πράγμα είναι το παρεκκλήσι. Άνοιξε ξανά το 2018 μετά από 20 χρόνια, αφού είχε καταστραφεί σε μια πυρκαγιά», λέει. Παραδέχεται όμως ότι η Σινδόνη σού κάνει κάτι. «Την πρώτη φορά που την είδα, μάλλον ένιωσα κάτι. Σκέφτεσαι ότι είναι αδύνατον να βλέπεις αυτό το πράγμα κι όμως είναι όλα εκεί: Και το αίμα και το πρόσωπο και όλα. Δεν είμαι πιστός, αλλά μπροστά σε ένα τέτοιο πράγμα νιώθεις αμφιβολίες. Κι αν είσαι πιστός, πιστεύεις ότι είναι αληθινό. Ακόμα κι αν είσαι άθεος, πας να το δεις, μόνο και μόνο για να πεις ότι το έχεις δει».

Πιθανότατα, η λατρεία της Σινδόνης δεν θα σταματήσει, όσα χρόνια κι αν περάσουν, όσες αποδείξεις κι αν υπάρξουν ότι δεν είναι αυθεντική. Και τελικά, αυτό δεν είναι και τόσο παράξενο. Η ίδια η θρησκεία βασίζεται στην πίστη σε κάτι που κανείς δεν μπορεί να αποδείξει ότι υπάρχει. Η θρησκεία υπάρχει, αψηφώντας συχνά την επιστήμη, επειδή καλύπτει κάποιες ανθρώπινες ανάγκες.

Είναι αυτονόητο ότι το ίδιο μπορεί να συμβαίνει και με τα κειμήλιά της. Κι αυτή είναι η μόνη αλήθεια.