Ένα… τεράστιο ψέμα; Ο άνθρωπος που επιχείρησε να μας πείσει ότι δεν πατήσαμε ποτέ στο φεγγάρι

Ο Κέισινγκ είχε συνεισφέρει και ο ίδιος στο αμερικανικό διαστημικό πρόγραμμα: Από το 1956 ως το 1963 ήταν υπάλληλος στη Rocketdyne, μια εταιρεία που βοήθησε το σχεδιασμό των μηχανών του πυραύλου Saturn V. Το 1976 εξέδωσε ένα φυλλάδιο με τον τίτλο «Δεν πήγαμε ποτέ στη Σελήνη: Η αμερικανική απάτη των 30 δισεκατομμυρίων» («We Never Went to the Moon: America’s Thirty Billion Dollar Swindle»), το οποίο προσπαθούσε να αποδείξει ότι η προσσελήνωση δεν έγινε ποτέ. Το φυλλάδιο δημιούργησε το έδαφος για να αναπτυχθεί μια ολόκληρη παραφιλολογία, η οποία επιβιώνει μέχρι σήμερα.

Παρά τον τεράστιο όγκο αποδεικτικών στοιχείων (ανάμεσα στα οποία και 382 κιλά σεληνιακού εδάφους που έφεραν στη Γη έξι αποστολές), την επιβεβαίωση από τη Ρωσία, την Ιαπωνία και την Κίνα και τις φωτογραφίες της Nasa, η ιδέα πήρε τεράστιες διαστάσεις. «Η αλήθεια είναι ότι το internet έχει επιτρέψει στους ανθρώπους να λένε ότι τους κατέβει, σε ένα πολύ μεγαλύτερο ακροατήριο από ποτέ», λέει στον Guardian ο Ρότζερ Λόνιους, πρώην ιστορικός της Nasa. «Και η αλήθεια είναι ότι οι Αμερικάνοι αγαπούν τις θεωρίες συνωμοσίας. Κάθε φορά που συμβαίνει κάτι μεγάλο, υπάρχει πάντα μια εναλλακτική εξήγηση», συμπληρώνει. Το ίδιο συμβαίνει και με τους Βρετανούς. Πριν από ένα χρόνο, στην πρωινή τηλεοπτική εκπομπή «This Morning», εμφανίστηκε ένας καλεσμένος ο οποίος είπε ότι κανείς δεν μπορεί να περπάτησε ποτέ πάνω στη Σελήνη, επειδή η Σελήνη είναι φτιαγμένη από φως... Μια πρόσφατη έρευνα του YouGov, δείχνει ότι ένας στους έξι Βρετανούς συμφωνεί με τη θεωρία ότι οι προσσεληνώσεις ήταν σκηνοθετημένες.

Ένα τεράστιο βήμα για την ανθρωπότητα... Κι όμως κάποιοι πιστεύουν ότι δεν έγινε ποτέ @AP Photo

Ανάμεσα στα άλλα του επιχειρήματα, ο Κέισινγκ έλεγε ότι στις φωτογραφίες δεν φαίνονται αστέρια. Ότι δεν υπήρχε κρατήρας κάτω από το προσσεληνωμένο σκάφος. Ότι οι σκιές έπεφταν «λάθος». Φυσικά, οι ειδικοί έχουν περάσει ατελείωτες ώρες εξηγώντας τα όλα αυτά. Για το διάφραγμα της κάμερας, για το πώς λειτουργεί η ώση σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, για τις αντανακλαστικές ιδιότητες της σεληνιακής σκόνης… Κι όμως, μέχρι το θάνατό του, το 2005, ο Κέισινγκ επέμενε ότι το όλο πράγμα ήταν μια απάτη: «Θα μπορούσαμε ξαφνικά να στείλουμε το 1969 άνθρωπο στο φεγγάρι; Με απόλυτη επιτυχία; Αυτό είναι ενάντια σε όλες τις στατιστικές πιθανότητες», είπε στο Wired το 1994.

Σ’ αυτό δεν είχε πολύ άδικο

Όταν οι Σοβιετικοί εκτόξευσαν τον Sputnik 1, τον Οκτώβριο του 1957 και έναν μήνα αργότερα τον Sputnik 2, με τη Λάικα το σκυλάκι, το αμερικανικό διαστημικό πρόγραμμα ήταν σχεδόν ανύπαρκτο. Η Nasa ιδρύθηκε το 1958 και κατάφερε να στείλει τον Άλαν Σέπαρντ στο διάστημα το Μάιο του 1961. Όταν, όμως ο Κένεντι δήλωσε ότι μέχρι το τέλος της δεκαετίας οι ΗΠΑ θα στείλουν άνθρωπο στο φεγγάρι, αυτό ακούστηκε όντως πολύ υπερβολικό. Στα μέσα της δεκαετίας του ’60, η Nasa απορροφούσε περίπου το 4% του προϋπολογισμού των ΗΠΑ, αλλά οι Σοβιετικοί ήταν πάντα μπροστά: Έστειλαν την πρώτη γυναίκα στο διάστημα (1963), έκαναν τον πρώτο διαστημικό περίπατο (1965), την ίδια ώρα που στις ΗΠΑ οι τρεις αστροναύτες του Apollo 1 σκοτώνονταν όταν αυτό πήρε φωτιά κατά την εκτόξευση. Το φεγγάρι έμοιαζε με χαμένο παιχνίδι για τους Αμερικάνους. Κι όμως, έκαναν τη μεγάλη ανατροπή.

@AP Photo

Στο διάστημα μέσα σε αλουμινόχαρτο

Στην ταινία «Η διάσωση», του Ρίντλεϊ Σκοτ, ο Ματ Ντέιμον μπαίνει σε μια άκατο, η οποία είναι απογυμνωμένη από τα πάντα, ακόμα και από την οροφή της. «Μου λέτε ότι θα στείλουμε έναν άνθρωπο στο διάστημα, μέσα σε ένα κάμπριο;», ρωτάει ο Δευθυντής της Nasa, όταν του το προτείνουν ως μόνη λύση. Ακούγεται αστείο, αλλά δεν είναι. Η πραγματικότητα είναι λίγο χειρότερη:

Το όχημα προσσελήνωσης ήταν φτιαγμένο από αλουμινόχαρτο. Εντάξει, ενισχυμένο, όχι αυτό της κουζίνας. To Apollo 8 είχε κάνει μια πλήρη περιστροφή γύρω από τη Σελήνη το 1968, αλλά όπως είπε ο Άρμστρονγκ, η διόρθωση της πορείας και η προσσελήνωση με αυτή την άκατο ήταν μακράν το δυσκολότερο κομμάτι της δικής του αποστολής. Ο ίδιος είπε ότι ο βαθμός δυσκολίας του σεληνιακού περιπάτου ήταν 1/10, αλλά η προσσελήνωση ήταν «περίπου 13/10».

Κάπου εδώ να πούμε ότι το 1969, δεν υπήρχαν τα ειδικά εφέ του Χόλιγουντ, πάντως όχι όπως τα ξέρουμε σήμερα. Βλέποντας την ταινία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος» του 1968, καταλαβαίνει κανείς ότι ήταν πιο απλό να την είχε γυρίσει στο ίδιο το διάστημα, παρά να προσπαθήσει να το αναπαραστήσει με ειδικά εφέ. Κι όμως, κάποιοι πιστεύουν ότι η Nasa κατάφερε να το σκηνοθετήσει όλο αυτό και 600 εκατομμύρια τηλεθεατές να μην καταλάβουν τίποτα. Θα της άξιζε Όσκαρ ειδικών εφέ για πάντα…

Η θεωρία της «απάτης της προσσελήνωσης» μπήκε στη σύγχρονη εποχή της το 2001, όταν το Fox News μετέδωσε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Πατήσαμε το φεγγάρι;».

Ο Λόνιους, ο οποίος εκείνη την εποχή δούλευε στη Nasa, θυμάται πολλούς συναδέλφους του να χτυπάνε τα κεφάλια τους στις πανάκριβες κονσόλες τους. «Για πολλά χρόνια αρνιόμασταν να απαντήσουμε σε τέτοια πράγματα. Δεν άξιζε τον κόπο. Αλλά όταν το Fox News πρόβαλε αυτό το αποκαλούμενο ντοκιμαντέρ πραγματικά ανέβασε την υπόθεση σε άλλο επίπεδο. Αρχίσαμε να λαμβάνουμε κάθε είδους ερωτήματα».

«Το παιδί μου είδε αυτή την εκπομπή. Πώς να του απαντήσω;» ρωτούσαν πολλοί γονείς. Κι έτσι, η Nasa έστησε μια ιστοσελίδα και έστειλε υλικό στα σχολεία. Στο «ντοκιμαντέρ» του Fox News αναφέρεται ότι 20% των Αμερικανών πιστεύουν ότι η προσσελήνωση ήταν απάτη. Στην πραγματικότητα ο αριθμός είναι πολύ μικρότερος, γύρω στο 4-5%. Όμως, όπως είναι γνωστό, είναι εύκολο να χειραγωγήσεις τις απαντήσεις σε μια δημοσκόπηση, κάνοντας τις κατάλληλες ερωτήσεις.

@AP Photo

Ο Τζέιμς Μποντ και το Γουότεργκεϊτ

Ο Όλιβερ Μόρτον, συγγραφέας του βιβλίου «Η Σελήνη: Μια ιστορία για το Μέλλον» (The Moon: A History for the Future»), πιστεύει ότι η επιμονή στην «απάτη της προσσελήνωσης» δεν αποτελεί έκπληξη. Η αποστολή του Apollo 11 είναι ένα απίθανο γεγονός για το οποίο υπάρχουν πολλές αποδείξεις. Η «απάτη της προσσελήνωσης» είναι ένα πιθανό γεγονός για το οποίο δεν υπάρχει καμία απόδειξη. Οι άνθρωποι επιλέγουν να πιστέψουν το δεύτερο.

«Σκοπός της αποστολής ήταν να δείξει πόσο ισχυρή είναι η αμερικανική κυβέρνηση στο να μπορεί να κάνει το αδύνατο. Σκοπός της θεωρίας της απάτης είναι να δείξει πόσο ισχυρή είναι η αμερικανική κυβέρνηση στο να μπορεί να μας κάνει να πιστέψουμε ότι ένα ψέμα είναι αλήθεια», λέει.

Μέσα σ’ όλα, εμφανίστηκε και ο Τζέιμς Μποντ, να βάλει το λιθαράκι το στη θεωρία. Στην ταινία «Diamonds Are Forever» (1971), ο Σον Κόνερι εισβάλει σε μια εγκατάσταση της Nasa και τον βλέπουμε να κυνηγιέται με κάποιον σε ένα σκηνικό που μοιάζει με την επιφάνεια του φεγγαριού, ενώ σ’ αυτό υπάρχουν και αστροναύτες. Σταδιακά, το σενάριο άρχισε να παίρνει έκταση. Βρισκόμαστε πλέον στη μετά-Γουότεργκεϊτ εποχή και η γενικότερη αίσθηση είναι ότι η κυβέρνηση, ναι, μπορεί να πει ψέματα για τα πάντα. Γιατί όχι και γι αυτό;

@AP Photo

Αφού πήγαμε στο φεγγάρι γιατί δεν θεραπεύουμε τον καρκίνο;

Η αποστολή του Apollo σηματοδότησε το σημείο καμπής ανάμεσα στην αισιοδοξία της δεκαετίας του ’60 και την απογοήτευση εκείνης του ’70. Η κυβέρνηση μπόρεσε να στείλει άνθρωπο στο φεγγάρι, αλλά δε μπορούσε να κερδίσει το πόλεμο στο Βιετνάμ, ή να πατάξει την εγκληματικότητα, ή να θεραπεύσει τον καρκίνο. Η συνειδητοποίηση, λοιπόν, ότι η κυβέρνηση δεν είναι πανίσχυρη, τροφοδότησε τη θεωρία της απάτης της προσσελήνωσης.

Η όλη υπόθεση δείχνει, πάντως, να τροφοδοτεί τη βιομηχανία του θεάματος περισσότερο απ’ ότι αυτή της ενημέρωσης και στην πραγματικότητα είναι ακίνδυνη. Παρά το θυμό που προκάλεσε στους εμπλεκόμενους – ο Μπαζ Όλντριν χτύπησε έναν από εκείνους που την υποστήριζαν, το 2002- η συγκεκριμένη θεωρία δεν έχει τον ίδιο αντίκτυπο που έχει ας πούμε το κίνημα των αντι-εμβολιαστών. Πήγαμε, ή δεν πήγαμε στη Σελήνη, καμία διαφορά δεν κάνει στη ζωή μας εδώ κάτω.

Το πέρασμα του χρόνου βοηθάει κι αυτό στην εξάπλωση της θεωρίας: Οι άνθρωποι που ήταν εκεί αρχίζουν να εκλείπουν και, όπως και με το Ολοκαύτωμα, είναι πιο εύκολο να υποστηρίξει κανείς ότι δεν έγινε ποτέ. Η μυθολογία γίνεται το κυρίαρχο αφήγημα, καθώς δεν έχει μείνει κανείς να πει: «Ήμουν εκεί, το είδα, μην λέτε βλακείες».

Ίσως αν ο άνθρωπος επιτρέψει στη Σελήνη (πιθανώς το 2024), οι θεωρίες της απάτης της προσσελήνωσης να αντικατασταθούν με θεωρίες για την απάτη του Άρη. To παράδοξο της ιστορίας, όμως, είναι ότι οι οπαδοί της θεωρίας της απάτης του Apollo, είναι εκείνοι που παίρνουν τη συγκεκριμένη αποστολή πιο σοβαρά ακόμα και από την ίδια τη Nasa: Νομίζουν ότι η αποστολή είχε τεράστια σημασία.

Η αλήθεια, όμως, είναι ότι δεν ήταν παρά ένα συμβολικό γεγονός...