FOCUS

H Αλγερία σε αναβρασμό: Όταν τα fake news φιμώνουν την αλήθεια στα social media

Τετάρτη, 18 Σεπτεμβρίου 2019 09:17

Τους τελευταίους μήνες η Αλγερία βρίσκεται σ’ ένα διαρκή κλοιό σφοδρών κοινωνικών αναταραχών, με αντικυβερνητικές διαδηλώσεις κατά του καθεστώτος του έκπτωτου πλέον προέδρου Αμπντελαζίζ Μπουτεφλίκα αλλά και εναντίον του μεταβατικού κυβερνητικού σχήματος. Μόνο που τα μεγαλύτερα θύματα σε αυτή τη χώρα των 42,2 εκατ. κατοίκων της Βόρειας Αφρικής, δεν είναι μόνον οι πολίτες της αλλά και η αλήθεια.

Όπως μεταδίδει το βρετανικό δίκτυο BBC, εδώ και λίγο καιρό στην Αλγερία έχει ξεκινήσει μια ιδιόμορφη μάχη στο Διαδίκτυο, ένας περίεργος πόλεμος πληροφοριών, με ένα και μόνο στόχο: Να μη μαθευτεί τίποτε στον έξω κόσμο σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα. Δεν πρόκειται απλώς για μια μάχη κατά της κοινωνικής ισότητας και της ελευθερίας, αλλά για μια υπόγεια σύγκρουση κατά της δημοκρατίας.

Τη στιγμή που η μεταβατική κυβέρνηση, με έδρα το Αλγέρι, έχει ανακοινώσει πως οι εκλογές θα πραγματοποιηθούν μέσα στο Δεκέμβριο, οι διαδηλωτές προσπαθούν να εκδιώξουν τις ενοχλητικές αναρτήσεις των τρολς, που οι ντόπιοι τους αποκαλούν «ηλεκτρονικές μύγες».

Όπως εκτιμούν ειδικοί αναλυτές, αυτή είναι και η τελευταία εξέλιξη σ’ ένα πολιτικό δράμα που σοβεί από τον Φεβρουάριο και οδήγησε στην παραίτηση του προέδρου Μπουτεφλίκα τον Απρίλιο. Ωστόσο, οι διαδηλωτές, επιθυμώντας περισσότερες μεταρρυθμίσεις και συνταγματικές ελευθερίες, συνεχίζουν εδώ και μήνες να καταλαμβάνουν τους δρόμους της πρωτεύουσας αλλά και των άλλων μεγαλουπόλεων της χώρας.

Την ίδια ώρα, στο Διαδίκτυο, η διαμάχη για το μέλλον της Αλγερίας έχει δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα, ιδίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που κατακλύζονται πλέον από παραπληροφόρηση και fake news.

Τι συμβαίνει πραγματικά στην Αλγερία

Στις 22 Φεβρουαρίου 2019, χιλιάδες Αλγερινοί ξεχύθηκαν στους δρόμους της χώρας, διαμαρτυρόμενοι για την πρόθεση του Αμπντελαζίζ Μπουτεφλίκα να διεκδικήσει για πέμπτη συνεχή φορά το αξίωμα του προέδρου. Ο ίδιος κυβερνούσε τη χώρα για 20 χρόνια, καθώς είχε αναλάβει την προεδρία της το 1999.

Οι ταραχές προκάλεσαν έκπληξη στο καθεστώς, που δεν περίμενε μια τόσο έντονη κοινωνική αντίδραση.

Σε μια προσπάθεια να ελέγξει τη διασπορά πληροφοριών σχετικά με τις διαδηλώσεις, η πρόσβαση στο Διαδίκτυο διακόπηκε σε αρκετές περιοχές της χώρας, όπως αναφέρει και μια έκθεση του Netblocks, ενός οργανισμού που παρατηρεί στενά την ελευθερία στο Internet.

Υπό το βάρος της κοινωνικής πίεσης αλλά και των σφοδρών αναταραχών που σημειώνονταν επί μακρόν στη χώρα, ο πρόεδρος Μπουτεφλίκα υποχρεώθηκε σε παραίτηση.

Όμως, αυτό δεν φάνηκε να είναι αρκετό, ώστε να κατευνάσει το οργισμένο πλήθος απέναντι σε αυτό που στα γαλλικά αποκαλούν «le pouvoir», δηλαδή την κλίκα των στρατηγών, επιχειρηματιών και των πολιτικών του κυβερνώντων που για χρόνια περιστοίχιζαν τον πρόεδρο της χώρας και είχαν, επί της ουσίας, τον πρώτο λόγο στα πολιτικά πράγματα.

Η αλγερινή «Νεολαία των Ακτιβιστών», μια συλλογικότητα που είχε ενεργό ρόλο στις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις και παρότρυνε επί μακρόν, μέσω των social media, τον κόσμο να κατεβαίνει στους δρόμους και να διαδηλώνει κατά του καθεστώτος, βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο μιας σφοδρής επίθεσης στο Διαδίκτυο από τρολς που ακολουθούσαν κατά γράμμα τις θέσεις της καθεστηκυίας εξουσίας και διέσπειραν ανενδοίαστα fake news κι αναρτήσεις που έβριθαν παραπληροφόρησης ή πραγματοποιούσαν ηλεκτρονικές επιθέσεις σε σελίδες των αντιφρονούντων στο Facebook.

Οι «ηλεκτρονικές μύγες» και η κατασκευή της πραγματικότητας

Οι διαδηλωτές χρησιμοποιούν τον όρο «ηλεκτρονικές μύγες» για να περιγράψουν, με γλαφυρό τρόπο, τους λογαριασμούς των κυβερνητικών τρολς στο Διαδίκτυο. Τα τοπικά ΜΜΕ γίνονται εδώ και καιρό δέκτες συγκεκριμένων αναφορών από τους διαδηλωτές που καταγγέλλουν μια πρωτοφανή επίθεση προπαγάνδας σε βάρος των πολιτών της χώρας.

Μιλώντας στο BBC, ο επικεφαλής της «Νεολαίας των Ακτιβιστών» Ραούφ Φαράχ, σημειώνει ότι η σελίδα της οργάνωσης στο Facebook έχει καταστεί πολλές φορές στόχος κυβερνοεπιθέσεων: «Θα δείτε τα τρολς να σχολιάζουν αρνητικά τη σελίδα μας και να μας βρίζουν με κάθε πιθανό χαρακτηρισμό», προσθέτει.

Οι ηλεκτρονικές επιθέσεις πραγματοποιούνται από ψεύτικους Facebook λογαριασμούς που δημιουργήθηκαν αμέσως μετά την έναρξη των ταραχών στην Αλγερία. «Έχουν την τάση να έχουν λιγότερο από 100 φίλους ο καθένας τους, αλλά επαναλαμβάνουν τα ίδια ακριβώς σχόλια, σε διαφορετικές αναρτήσεις που έχουμε δημοσιευμένες στη σελίδα μας», επισημαίνει ο Φαράχ.

Κανείς, ωστόσο, δεν είναι σε θέση να γνωρίζει, εάν και κατά πόσον την ευθύνη γι’ αυτές έχουν μεμονωμένα άτομα ή ομάδες με συγκεκριμένο σχέδιο, όπως καμπάνιες σπίλωσης ή διασπορά προπαγάνδας.

Η Κάρολαιν Λαμπόλεϊ, δημοσιογράφος του BBC Trending που έχει ερευνήσει ενδελεχώς το φαινόμενο με τις «ηλεκτρονικές μύγες» σημειώνει: «Προκαλούν απλώς έναν ενοχλητικό θόρυβο και προσπαθούν να εκτροχιάσουν με κάθε τρόπο τη συζήτηση. Θέλουν να δημιουργήσουν ένα είδος ηλεκτρονικής “ρύπανσης”».

«Ηλεκτρονικός θόρυβος» και προπαγάνδα

Τα σχόλια και οι αναρτήσεις που κάνουν οι «ηλεκτρονικές μύγες» φαίνεται να επικεντρώνονται σ’ ένα μικρό αριθμό θεμάτων, που στοχεύει κυρίως στην υπονόμευση των κινημάτων, τα οποία στηρίζουν τις διαδηλώσεις στην Αλγερία.

Και είναι ακριβώς αυτό το σημείο, όπου οι «μύγες» διαχέουν στο διαδικτυακό περιβάλλον ένα περίεργο «βουητό» προπαγάνδας: Χαρακτηρίζουν τις διαδηλώσεις ως μια ευρύτερη προσπάθεια συνωμοσίας που υποκινείται ή στηρίζεται ενεργά από δυνάμεις του εξωτερικού. Μάλιστα, η Γαλλία, η πρώην αποικιοκρατική δύναμη της Αλγερίας, είναι συχνά ο εύκολος στόχος.

Υπάρχουν, εξάλλου, αναρτήσεις με σχόλια που υποστηρίζουν ότι ο έκπτωτος πρόεδρος Μπουτεφλίκα έχει ακόμη τη στήριξη μεγάλου τμήματος του αλγερινού στρατού.

Άλλες, πάλι, επικεντρώνονται με μεγάλη ένταση στις εντάσεις που υπάρχουν μεταξύ των διαφόρων εθνικών ομάδων που κατοικούν στη χώρα. Τα τρολς, στην περίπτωση αυτή, επιστρατεύουν όλη τους την προσπάθεια, ώστε να ξεσηκώσουν, με εθνικιστικά συνθήματα, τους Αλγερινούς πολίτες και να προκαλέσουν αναταραχές.

Τι συμβαίνει με τα fake news

Την ίδια στιγμή που εμφανίστηκαν οι «ηλεκτρονικές μύγες», ένα πλήθος από ψευδείς ειδήσεις αναδύθηκαν στο Διαδίκτυο και άρχισαν να διασπείρονται γρήγορα μέσω των social media.

Σε απάντηση αυτής της κατάστασης και με δεδομένη την πολιτική αβεβαιότητα που μαστίζει την Αλγερία, δημιουργήθηκε μια σελίδα στο Facebook, με σκοπό την αποκάλυψη των fake news για τη χώρα: Το Fake News DZ.

Από τη δημιουργία της τον Απρίλιο του 2019 μέχρι και τώρα, η σελίδα έχει ξεσκεπάσει περισσότερες από 300 ψευδείς ειδήσεις, με την πλειονότητα από αυτόν να προέρχονται από χρήστες φίλα προσκείμενους στο καθεστώς. Μεταξύ αυτών υπήρχαν, μάλιστα, αναφορές, που υποστήριζαν ότι οι διαδηλώσεις δεν ήταν πλέον αναγκαίες κι ότι η Αλγερία ευημερούσε πλέον, μετά και την παραίτηση του προέδρου Μπουτεφλίκα.

Όπως εκτιμούν διεθνείς αναλυτές, ο στόχος ήταν συγκεκριμένος: Να διασπαστούν οι διαδηλωτές. Εντούτοις, οι αποκαλύψεις της σελίδας βοήθησαν, ώστε να μη συμβεί κάτι τέτοιο.

Ήταν, μάλιστα, τόσο έντονες οι αντιδράσεις που κύκλοι της αλγερινής αντιπολίτευσης έφτασαν να καταγγείλουν τη χρήση των fake news ενάντια στο κίνημα των διαδηλωτών, επιμένοντας πως η ευθύνη ανήκε στον άλλοτε στενό κύκλο του έκπτωτου προέδρου.

Υπολογίζεται ότι πάνω από 2,2 εκατ. ψευδή προφίλ κατέβηκαν από το Facebook χάρη στη δράση του δικτύου Fake News DZ.

Ωστόσο, το φαινόμενο δεν έχει εκλείψει. Μόλις τρεις μήνες πριν από τις κρίσιμες εκλογές, η Αλγερία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια πρωτόγνωρη κρίση, σε πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Έχοντας περάσει έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο (1991-2002) κι έχοντας βιώσει τις συνέπειες μιας μακράς σειράς πολιτικών και στρατιωτικών προσώπων που ενέδωσαν στη διαφθορά και την αυθαιρεσία, η χώρα αναζητεί δύο κρίσιμα συστατικά στοιχεία για την επιβίωσή της: την αποκατάσταση της κοινωνικής ελευθερίας αλλά και της αλήθειας.