Το μπαλάκι του τένις είναι κίτρινο ή πράσινο; Η εντυπωσιακή απάντηση σε ένα απλοϊκό ερώτημα

Το μπαλάκι του τένις... Ένα τόσο απλό και τόσο ιδιοφυές στο σχεδιασμό του αντικείμενο, το οποίο έχει βρει τη θέση του στη ζωή μας σε πολύ περισσότερες χρήσεις απ' όσες θα μπορούσαμε να φανταστούμε: Απαραίτητο σε ένα από τα πιο θεαματικά και απαιτητικά αθλήματα, απαραίτητο στην παραλία -μέσα και έξω από το νερό, απαραίτητο για την ψυχαγωγία των τετράποδων κατοικιδίων μας, αλλά και των δίποδων μικρών και μεγάλων. Ένα αντικείμενο τόσο αυτονόητο στη ζωή μας, που το θεωρούμε δεδομένο, σχεδόν αυθύπαρκτο. Εκτός απ' όταν πατάμε επάνω του και τσουλάμε μαζί του στο πάτωμα...

Το 2018 έγινε στο Internet κάτι τρελό: Μια από τις δημοφιλέστερες αναζητήσεις αφορούσε στο χρώμα της μικρής λαστιχένιας σφαίρας: είναι κίτρινη ή πράσινη;

Αυτό που ελάχιστοι γνωρίζουν είναι ότι η μορφή -και το χρώμα- της μικρής σφαίρας όπως την ξέρουμε σήμερα οφείλεται στο θρυλικό Βρετανό παρουσιαστή της σειράς του BBC, Planet Earth, Ντέιβιντ Ατέμπορο.

Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά

Το σύγχρονο τένις είναι η εξέλιξη ενός αγγλικού παιχνιδιού, που ήταν το τένις στους κήπους και επινοήθηκε στη δεκαετία του 1870. Το τένις στους κήπους ήταν με τη σειρά του μια υπαίθρια εκδοχή ενός παιχνιδιού με ρακέτες που παιζόταν σε εσωτερικους χώρους. Κι αυτό, ήταν η εξέλιξη του γαλλικού παιχνιδιού jeu de paume, ή «το παιχνίδι της παλάμης», το οποίο από το όνομά του και μόνο μπορεί να καταλάβει κανείς τι ήταν.

Το παιχνίδι αυτό, λοιπόν, εκτός από ένα αντικείμενο με το οποιο χτυπάς το μπαλάκι, χρειαζόταν και το ίδιο το μπαλάκι... Μετά από πολλές δοκιμές, που περιλάμβαναν μπάλες από φελλό, μαλλί προβάτου και ακόμη και ανθρώπινα μαλλιά, το μπαλάκι του τένις βρήκε την ιδανική μορφή του: μια σφαίρα κατασκευασμένη από έναν ελαστικό πυρήνα τυλιγμένο με ένα πολύ σφιχτά πλεγμένο ύφασμα.

Και φτάνουμε στο διά ταύτα

Για σχεδόν έναν αιώνα, οι μπάλες του τένις ήταν λευκές ή μαύρες. Το σημερινο χαρακτηριστικό νέον χρώμα τους, τους δώθηκε το 1972. Εκείνη την εποχή, ο Ατέμπορο εργαζόταν ως παραγωγός στα στούντιο του BBC. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 ήταν ένας από εκείνους που κατάφεραν να πείσουν τους υπεύθυνους του BBC να ξεκινήσουν να μεταδίδουν τηλεοπτικά το Wimbledon, το πιο εμβληματικό τουρνουά τένις. Και μάλιστα να το κάνουν σε έγχρωμη εκδοχή.

Η τηλεοπτική μετάδοση του τένις για την έγχρωμη τηλεόραση έφερε στη ζωή μας τους αγώνες, αλλά έκανε πολύ δύσκολη υπόθεση το να παρακολουθεί κανείς το μπαλάκι στην οθόνη - ειδικά όταν αυτό έπεφτε στα λευκά σημεία του γηπέδου. Έτσι, η Διεθνής Ομοσπονδία Αντισφαίρισης (ITF) εκπόνησε μια μελέτη που οδήγησε στο συμπέρασμα ότι οι κίτρινες μπάλες του τένις ήταν οι ευκολότερες για τους τηλεθεατές να παρακολουθούν στις οθόνες τους.

Η επίσημη οδηγία της ITF, το 1972, απαιτούσε όλες οι μπάλες να έχουν ομοιόμορφη επιφάνεια και να έχουν χρώμα άσπρο ή κίτρινο. Ωστόσο, παρά τις δυσκολίες για τους τηλεθεατές, το Wimbledon δεν άλλαξε το χρώμα της μπάλας από άσπρο σε κίτρινο μέχρι το 1986.

H Μαρτίνα Ναβρατίλοβα στο Wimbledon το 1986. Κανένα δίλημμα εδώ: Το μπαλάκι είναι ακόμα λευκό. (@AP Photo/Adam Stoltman)

Το 1991, η εφημερίδα Chicago Tribune δημοσίευσε ένα άρθρο για την «επιστροφή της λευκής μπάλας του τένις». Στην πραγματικότητα, όπως ανέφερε το άρθρο, οι περισσότεροι κατασκευαστές δεν σταμάτησαν να παράγουν λευκές μπάλες, αν και σε μικρότερες ποσότητες από τις κίτρινες. Ένα κύμα νοσταλγίας για το ρετρό, απ' αυτές που μας καταλαμβάνουν συχνά και για ακατανόητους λόγους, έδειχνε να επαναφέρει τις λευκές μπάλες ως κυρίαρχες στα κορτ. Τελικά η λογική επεκράτησε της νοσταλγίας και οι λευκές μπάλες έμειναν στα ράφια.

Το χρώμα της μπάλας του τένις αποκαλείται επίσημα από την ITF «οπτικό κίτρινο». Η αναζήτηση στη Google για «οπτικό κίτρινο χρώμα» οδηγεί στην ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια χρωμάτων ColorHexa. Εκεί, η απόχρωση αναφέρεται ως #ccff00 και περιγράφεται ως «φωσφορίζων κίτρινο ή λάιμ ελεκτρίκ».

Το χρώμα «οπτικό κίτρινο», όπως περιγράφεται στο ColorHexa. Εσείς τι χρώμα βλέπετε; (@ColorHexa)

Κι αυτό, οδήγησε σε μια μεγάλη διαμάχη στο Internet: Τελικά, οι μπάλες του τένις είναι κίτρινες ή πράσινες; Μια μέρα, ο χρήστης του Twitter @cgpgrey ζήτησε από τους χρήστες να «βοηθήσουν στην επίλυση μιας συζυγικής διαμάχης» και να ψηφίσουν για το χρώμα μιας μπάλας του τένις. Το tweet οδήγησε σε απίστευτες αναλύσεις και είναι πολύ χαρακτηριστικό το άρθρο του Atlantic, που αφορά στην ανθρώπινη αντίληψη και τη θεωρία των χρωμάτων.

Στην ψηφοφορία του @cgpgrey, στην οποία έλαβαν μέρος δεάδες χιλιάδες άνθρωποι, 52% απάντησαν ότι το μπαλάκι είναι πράσινο, 42% ότι ειναι κίτρινο και 6% ότι είναι «άλλο χρώμα».

To Atlantic ζήτησε τη γνώμη ενός ειδικού: Ο Μπέβιλ Κόνγουεϊ, ερευνητής στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ, ο οποίος μελετάει την αντιληπτικότητα της όρασης, είπε: «Κοιτάω ένα μπαλάκι του τένις τώρα και νομίζω ότι είναι κίτρινο. Αυτό συμβαίνει επειδή πιστεύω ότι τα μπαλάκια του τένις είναι κίτρινα, αλλά και επειδή η ανάμνησή μου από την τελευταία φορά που είδα ένα, με οδηγεί σε αυτό το συμπέρασμα. Με άλλα λόγια, όπως συμβαίνει με πολλά αντικείμενα, ο τρόπος που κατηγοριοποιούμε το μπαλάκι του τένις καθορίζεται και από αντιληπτικούς αλλά και από γνωστικούς παράγοντες: Το φυσικό φως που μπαίνει στο μάτι σου από τη μία, αλλά και ο τρόπος που ξέρεις ότι οι άλλοι αντιλαμβάνονται το αντικείμενο από την άλλη».

Ένα πολύ καλό παράδειγμα είναι οι μπανάνες

Οι μπανάνες έχουν διάφορα χρώματα: Πράσινο όταν είναι άγουρες, κίτρινο όταν είναι ώριμες και καφέ όταν παραωριμάζουν. Κι όμως, ο περισσότερος κόσμος θα σου απαντήσει χωρίς δισταγμό ότι οι μπανάνες είναι κίτρινες.

Το μπαλάκι του τένις επιλέχθηκε να είναι κίτρινο, επειδή εκείνοι που το επέλεξαν πίστευαν ότι είναι αρκετά ευκρινές για να φαίνεται χωρίς δυσκολία. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά επειδή ένα χρώμα είναι ευκρινές, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και εύκολο να το περιγράψεις. Το κόκκινο, το πράσινο, το μπλε και το κίτρινο είναι μοναδικά χρώματα, χρώματα που η ανθρώπινη όραση τα αντιλαμβάνεται ως «καθαρά» και όχι μείξη δύο ή περισσότερων άλλων χρωμάτων. Ανάμεσα σε αυτά τα χρώματα, το κίτρινο είναι αυτό που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται πιο εύκολα και ξεκάθαρα. Αν ζητήσεις από τους ανθρώπους να διάλέξουν το κίτρινο στο χρωματικό φάσμα, σχεδόν όλοι θα σου δείξουν το ίδιο πράγμα.

Τι χρώμα είπαμε ότι είναι οι μπανάνες; (@Flickr)

Ο Κόνγουεϊ συνεχίζει, λέγοντας ότι το κίτρινο χρώμα εμφανίζει ένα παράδοξο: Είναι εύκολο να αναγνωριστεί, αλλά όχι εξίσου εύκολο να περιγραφεί. Αν δείξει κάποιος σε ανθρώπους μια σειρά χρωματιστών μολυβιών και τους ζητήσει να αναγνωρίσουν ανάμεσά τους το κίτρινο, θα το βρουν όλοι. Αν τους δείξει όμως ένα κίτρινο μολύβι μόνο του και τους ζητήσει να πουν τι χρώμα είναι, αρκετοί θα δυσκολευτούν. Μετά από μια πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη σε υποκείμενα που μιλάνε τρεις διαφορετικές γλώσσες (αμερικανικά αγγλικά, μπολιβιανά ισπανικά και μια γλώσσα του Αμαζονίου που λέγεται Τσιμάνε), οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «τα γλωσσικά συστήματα των λαών που δεν έχουν μεγάλη εξοικείωση με την εκβιομηχάνιση, είναι αρκετά φτωχά στην περιγραφή του κίτρινου».

Το μπαλάκι του τένις και το χρώμα του, είναι σχεδιασμένο ώστε να τραβάει την προσοχή. Και τελικά αυτό είναι που μας δυσκολεύει και περισσότερο να του προσδώσουμε ένα συγκεκριμένο χρώμα.

Επίσης δεν το βλέπουμε όλοι με τον ίδιο τρόπο

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει εξελιχθεί ώστε να μπορεί να αντιλαμβάνεται το φως με συγκεκριμένους τρόπους. Κατά τη διάρκεια της ημέρας το φως αλλάζει: Άλλες στιγμές είναι θερμό (ηλιοβασιλέματα και λάμπες πυράκτωσης) και άλλες είναι ψυχρό (συννεφιασμένος ουρανός και οθόνες υπολογιστών).

Όταν κοιτάμε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο σε διαφορετικές συνθήκες φωτός, ο εγκέφαλός μας κάνει διορθώσεις ώστε το χρώμα να σταθεροποιηθεί. Κοινώς να το βλέπει ίδιο και στο ψυχρό και στο θερμό φως. Κάποιοι εγκέφαλοι «μειώνουν» το ψυχρό χρώμα και κάποιοι το θερμό. Αυτό σημαίνει ότι βλέπουν τα πάντα σαν το φως γύρω τους να είναι διαρκώς θερμό ή ψυχρό, ενώ δεν είναι. Οι άνθρωποι που ο εγκεφαλός τους «μειώνει» το ψυχρό φως, βλέπουν το μπαλάκι σαν κίτρινο. Οι άλλοι το βλέπουν σαν πράσινο.

Ο Κόνγουέϊ πιστεύει ότι ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το μπαλάκι του τένις, φανερώνει πολλά για μας. Οι νυχτόβιοι άνθρωποι περνούν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους σε τεχνητό φως -θερμό- άρα ο εγκέφαλός τους «διορθώνει» προς το ψυχρό, άρα βλέπουν το μπαλάκι πράσινο. Όσοι σηκώνονται νωρίς το πρωί, εκτίθενται σε περισσότερο ψυχρό φως, άρα ο εγκέφαλός τους «διορθώνει» προς το θερμό, άρα βλέπουν το μπαλάκι κίτρινο. Αυτό, βέβαια, είναι απλώς μια θεωρία, λέει ο ίδιος ο ερευνητής και χρειαζόμαστε ακόμα πολλά στοιχεία για να τεκμηριωθεί επιστημονικά.

Ο Ρότζερ Φέντερερ έχει τη δική του άποψη... (@AP Photo/Charles Krupa)

Τα πάντα είναι θέμα αντίληψης

Ο εγκέφαλός μας δημιουργεί αυτή την αντίληψη, με μια σειρά από πολύ σύνθετους μηχανισμούς που ακόμα δεν είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε πλήρως.

Ο θρύλος του τένις Ρότζερ Φέντερερ πήρε θέση: «Είναι κίτρινο, δεν είναι;» Ίσως συμφωνείτε με τον Φέντερερ κι αυτό ΔΕΝ θα είναι ανεξάρτητο με το αν τον υποστηρίζετε στα κορτ. Από την άλλη, αν υποστηρίζετε το Ραφέλ Ναδάλ, μάλλον θα βλέπετε το μπαλάκι ως πράσινο.

Όπως κι αυτός.

The reason tennis balls are yellow -- or maybe green, by Matt Domino