Τα παραμύθια στην εποχή του #Metoo: Είναι σεξιστική η Κοκκινοσκουφίτσα; Φυσικά και ναι
Μια είδηση που ήρθε από την -όχι και τόσο μακρινή- Βαρκελώνη μάς βάζει σε σκέψεις. Σκέψεις που πολλοί από μας κάνουμε έτσι κι αλλιώς, όμως άλλο οι προσωπικές σκέψεις και άλλο οι συλλογικές σκέψεις μιας κοινωνίας που αλλάζει.
Στη Βαρκελώνη, λοιπόν, ένας εκπαιδευτικός φορέας που μεταφράζεται κάπως σαν Ένωση Χώρου και Ψυχαγωγίας, αποφάσισε να απομακρύνει από τη βιβλιοθήκη του σχολείου Tàber περίπου 200 τίτλους, ανάμεσα στους οποίους η Κοκκινοσκουφίτσα, αλλά και οι θρύλοι του Αγίου Γεωργίου, αυτού με το δράκο. Ο συγκεκριμένος φορέας έκρινε ότι τα συγκεκριμένα βιβλία προάγουν σεξιστικά στερεότυπα, τα οποία πρέπει να εξαφανιστούν διά παντός από το οπτικό πεδίο -και κυρίως από την εκπαίδευση- των παιδιών.
Είναι πολλοί εκείνοι που θα χαρακτηρίσουν την απόφαση ως υπερβολική, όμως έχει νόημα να δούμε αν είναι. Όπως, έχει νόημα να δούμε και σε ποια εποχή ζούμε και τι ακριβώς είναι αυτό με το οποίο θέλουμε να μεγαλώνουν τα παιδιά μας. Η ομάδα εξέτασε τους χαρακτήρες σε κάθε βιβλίο, διαπιστώνοντας ότι το 30% των βιβλίων ήταν ιδιαίτερα σεξιστικά, είχαν ισχυρά στερεότυπα και δεν είχαν, κατά τη γνώμη τους, καμία παιδαγωγική αξία.
Τι είναι, όμως, τα παραμύθια;
Είναι απλώς μικρές, χαριτωμένες ιστορίες με τις οποίες τα παιδιά περνούν την ώρα τους ή νυστάζουν το βράδυ για να πάνε για ύπνο;
Όχι βέβαια. Τα παραμύθια είναι ιστορίες με τις οποίες τα παιδιά, στην πολύ καθοριστική περίοδο της ζωής τους κατά την οποία διαμορφώνουν το αίσθημα περί ταυτότητας και ρόλων, αντιλαμβάνονται το φύλο, το ρόλο του στην κοινωνία και αποκτούν συνείδηση για όλα τα παραπάνω, η οποία θα τα συνοδεύει σε όλη τους τη ζωή.
Οι μύθοι δεν είναι κάτι παραπάνω από αλληγορικές απεικονίσεις της εποχής στην οποία γράφτηκαν, μια καταγραφή της εκάστοτε πραγματικότητας «προσαρμοσμένη» στην αντιληπτική ικανότητα των παιδιών.
Είναι ο κόσμος όπως κάθε εποχή θέλει να τον μαθαίνει στα παιδιά της.
Γι αυτό και συχνά, όταν σαν ενήλικες πλέον, διαβάζουμε τα παραμύθια, κάποιοι από μας αναρωτιόμαστε μεγαλόφωνα ή λιγότερο: «Μα, τι είναι αυτά που διαβάζαμε ως παιδιά;».
Ιστορίες βίας, ασύλληπτης συχνά αγριάδας, γυναίκες σε διαρκή κίνδυνο που περιμένουν -διαρκώς- τον άντρα να τις σώσει. Ιδανικά να τις παντρευτεί κιόλας, ο γάμος με τον πρίγκιπα είναι το απόλυτο happy end.
Ένα παιδί πέντε χρονών μαθαίνει να θεωρεί φυσιολογικά τα στερεότυπα αυτά, σχέσεων και συμπεριφορών. Σε μια κοινωνία που αλλάζει διαρκώς και ταχύτατα και αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη συνείδηση σε ζητήματα ταυτότητας, φύλου και ρόλων, τι δουλειά έχει ο μύθος του «δυνατού» αγοριού και του «αδύναμου» κοριτσιού;
Πώς ένα κορίτσι θα διεκδικήσει ισότητα όταν μαθαίνει ότι ο απόλυτος πρωταγωνιστής -και σωτήρας της- σε κάθε ιστορία είναι αρσενικός;
Πώς ένα αγόρι θα αποκτήσει ενσυναίσθηση όταν μαθαίνει από μωρό ότι ο ρόλος του είναι να βρίσκεται στο επίκεντρο λόγω της μυϊκής του ρώμης και της de facto κοινωνικής του υπεροχής;
Τα παραμύθια είναι μια σειρά κοινωνικών αφηγήσεων, ένας διδακτικός μοραλισμός, που ταξίδεψε στο χρόνο για να μάθει στα παιδιά τον κόσμο σε μια διασταύρωση πραγματικότητας και μαγείας, να τα μάθει να «πλοηγούν» ανάμεσα σε σύνθετα ζητήματα πριν τα αντιμετωπίσουν στον αληθινό κόσμο. Πρέπει να μπορούν να μεταμορφώνονται και να προσαρμόζονται στα κοινωνικά δεδομένα κάθε εποχής, αλλιώς χάνουν τη χρησιμότητά τους και γίνονται τροχοπέδη.
Η εκστρατεία απομάκρυνσης των παιδιών από τους μύθους που δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να ανακυκλώνουν απηρχαιωμένα στερεότυπα, συνεχίζεται στη Βαρκελώνη και επεκτείνεται σε όλο και περισσότερα σχολεία.
Το βασικότερο, βέβαια, είναι να περάσει συνολικά στη συνείδηση της κοινωνία και οι «μύθοι» να αλλάξουν μέσα στα ίδια μας τα σπίτια.
Και, όχι, δεν είναι υπερβολή.
Είναι μια αναγκαιότητα. Όταν αλλάζει ο πραγματικός κόσμος, αλλάζει και η μυθολογία του.