Εθισμός στα video games: Όταν το παιχνίδι γίνεται εξάρτηση

Ολοένα και περισσότερα μικρά παιδιά και έφηβοι επιλέγουν σήμερα να μένουν στο σπίτι προκειμένου να παίξουν αυτά τα παιχνίδια στο Διαδίκτυο, τα οποία παρέχονται δωρεάν. Και μπορεί να ονομάζονται παιχνίδια, δεν είναι, όμως, καθόλου αθώα, αφού σε πολλές περιπτώσεις προκαλούν εξάρτηση, εγείροντας ανησυχία σε γονείς, εκπαιδευτικούς, αλλά και τους ειδικούς ψυχικής υγείας. Μάλιστα, ενώ οι γονείς βάζουν όρια, ο εθισμός αυξάνεται, όπως εξηγεί στο CNN Greece ο Δρ. Κωνσταντίνος Σιώμος, ψυχίατρος παιδιών και εφήβων και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, ο οποίος προειδοποιεί ότι το φαινόμενο δεν έχει ακόμα κορυφωθεί.

Το θέμα απασχόλησε και την πρώτη μέρα του διεπιστημονικού Συνεδρίου με θέμα «Τεχνολογικές Εξελίξεις και Δικαιοσύνη» που διοργανώθηκε από την Εισαγγελία του Αρείου Πάγου σε συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο και την υποστήριξη του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που διοργανώθηκε στις 5 και 6 Απριλίου.

Τον Ιούνιο του 2018, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), αναγνώρισε τον εθισμό στα video games ως ψυχική διαταραχή, συμπεριλαμβάνοντάς τον στον επίσημο κατάλογο όλων των ασθενειών με την ονομασία «διαταραχή ηλεκτρονικού παιχνιδιού» (Gaming Disorder).

Είναι ένα υπαρκτό και σοβαρό πρόβλημα ψυχικής υγείας και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται από κατάλληλα εκπαιδευμένους επαγγελματίες του αντίστοιχου χώρου (Ψυχιάτρους, Κλινικούς Ψυχολόγους). Μάλιστα, πολύ σύντομα, η θεραπεία του εξαρτημένου ατόμου θα καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία.

Πλήρης αποδιοργάνωση του παιδιού

Οι αρνητικές συνέπειες, όπως σε όλα τα είδη εθισμού, είναι πολύ σοβαρές: Το εξαρτημένο παιδί αποδιοργανώνεται σε όλα τα επίπεδα, ενώ επηρεάζονται όλοι οι τομείς της ζωής του (προσωπικός, οικογενειακός, κοινωνικός, εκπαιδευτικός). Πολλά παιδιά εγκαταλείπουν μέχρι και το σχολείο λόγω του εθισμού, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι και μετέπειτα ένας στους δέκα φοιτητές δεν προχωρούν τις σπουδές τους λόγω των video games. Σε ακραίες περιπτώσεις, έχουν αναφερθεί παιδιά, που έχουν χάσει πολλά κιλά μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα, λόγω υποσιτισμού, εξαιτίας της εξάρτησής τους από τα video games.

Σύμφωνα με έρευνα της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, στην Ελλάδα, όπου οι Έλληνες είναι οι πιο εθισμένοι στο Διαδίκτυο μεταξύ των λαών της Ευρώπης, μετά τους Βρετανούς, η εμμονή με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και ειδικά με το Fortnite ευθύνεται σε ποσοστό 72,1% για την πτώση της σχολικής επίδοσης μεταξύ των εφήβων.

Τι σημαίνει, όμως, όταν λέμε εθισμός στα video games και πώς μπορεί να διαχωριστεί από την απλή ενασχόληση με αυτά;

«Πρόκειται για μία επίμονη ή επαναλαμβανόμενη κατά περιόδους συμπεριφορά όπου όμως υπάρχουν κάποια ξεκάθαρα παθολογικά στοιχεία», τονίζει ο κ. Σιώμος, ο οποίος μελετά το συγκεκριμένο φαινόμενο από το 2004, και εξηγεί ποια είναι τα συμπτώματα αυτά:

«Μειωμένος αυτοέλεγχος ως προς το παιχνίδι: Μπορεί να αφορά είτε σε έλλειψη ελέγχου ως προς το πότε κάποιος παίζει, πόσο συχνά παίζει, πόση διάρκεια έχει το παιχνίδι, εάν μπορεί να το διακόψει, τι νόημα έχει για τον ίδιο και τι ένταση νιώθει την ώρα που παίζει. Δεν επικεντρωνόμαστε απλά σε χρονικά κριτήρια, όπως είναι η πολύ συχνή ερώτηση του «πόση ώρα μπορεί κάποιος να ασχολείται με παιχνίδια χωρίς αυτό να συνιστά πρόβλημα;». Ο αυτοέλεγχος έχει να κάνει με το κατά πόσο μπορεί κάποιος να ασχοληθεί για συγκεκριμένο διάστημα με το παιχνίδι, χωρίς να χάνεται η αίσθηση του χρόνου, χωρίς να έχει ακραίες συναισθηματικές αντιδράσεις σε ό,τι συμβαίνει στο παιχνίδι (φωνές, οργή, κλάμα, απογοήτευση)».

«Το παιχνίδι αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη προτεραιότητα στη ζωή, στο σημείο που να έρχεται πρώτο έναντι των άλλων ενδιαφερόντων και των υπολοίπων δραστηριοτήτων. Το παιδί που είναι εθισμένο δεν έχει πλέον ενδιαφέρον να μιλήσει για οτιδήποτε άλλο με τους φίλους του, δεν έχει κοινό σημείο επαφής με τους γονείς, εφόσον αναγκαστικά βρεθεί εκτός σπιτιού και μακριά από το μέσο με το οποίο παίζει, θα βρεθεί σε κατάσταση άγχους και θα πιέζει να ξαναπάει στο σπίτι ή να ξαναπάρει το τάμπλετ στα χέρια του ή το κινητό. Θα παρατήσει τα σπορ, τα χόμπυ, τις εξόδους (παρά μόνο για νετ καφέ), την ενημέρωση για το οτιδήποτε. Η ζωή του έχει περιοριστεί σε μία οθόνη. Τέλος, το παιδί συνεχίζει το παιχνίδι, παρά την εμφάνιση των αρνητικών συνεπειών».

«Η συμπεριφορά αυτή είναι συνήθως εμφανής για μια περίοδο τουλάχιστον 12 μηνών προκειμένου να δοθεί μια διάγνωση, αν και η διάρκεια μπορεί να μειωθεί αν πληρούνται όλες οι διαγνωστικές απαιτήσεις και τα συμπτώματα είναι σοβαρά», σημειώνει ο κ. Σιώμος.

Αυξημένη έκκριση ντοπαμίνης

Γιατί, όμως, τα παιδιά έλκονται τόσο πολύ από τα videogames; Πολυάριθμες κλινικές μελέτες προσφέρουν αποδείξεις ως προς τις ομοιότητες μεταξύ χημικών εθισμών, άλλων συμπεριφορικών εθισμών (τζόγος, πορνογραφία, κοκ) και του εθισμού στο Διαδίκτυο σε νευροβιολογικό επίπεδο. «Πρόκειται για ένα βιο-ψυχο-κοινωνικό πρόβλημα», επισημαίνει ο κ. Σιώμος και εξηγεί: η αλληλεπίδραση είναι πολύ ισχυρή, ανεβαίνει η ντοπαμίνη που απελευθερώνεται στον εγκέφαλο και μπορεί να διαρκέσει μέχρι και 15 λεπτά, αφότου κλείσεις το λάπτοπ και σταματήσεις την δραστηριότητα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, ενώ και τα δύο φύλα παίζουν ηλεκτρονικά και διαδικτυακά παιχνίδια, τα αγόρια έχουν μεγαλύτερο αναλογικά κίνδυνο να εθιστούν σε αυτά. «Ένας παράγοντας είναι το είδος των παιχνιδιών. Τα αγόρια τείνουν να παίζουν περισσότερο παιχνίδια δράσης, με μεγάλη ένταση, καθώς και παιχνίδια ρόλων όπου σχηματίζονται ομάδες με έντονες διαδράσεις μεταξύ τους και μεγάλο ανταγωνισμό. Τα κορίτσια τείνουν να ασχολούνται με περισσότερο κοινωνικά παιχνίδια, χαμηλής έντασης», αναφέρει ο κ. Σιώμος και προσθέτει:

«Τα αγόρια θα είναι πολύ πιθανότερο να εκδηλώσουν ανταγωνισμό, αρχηγικές τάσεις, προτίμηση προς γρήγορη δράση χωρίς περισυλλογή, και θα αναζητήσουν την αναγνώριση μέσω της επίτευξης στο παιχνίδι, από το πόσο καλοί παίκτες είναι είτε σαν μονάδες είτε στο πλαίσιο της ομάδας».

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς

Κλινική έρευνα του κ. Σιώμου ως υπεύθυνου του ειδικού ιατρείου για τον Εθισμό στο Διαδίκτυο στην Παιδοψυχιατρική Κλινική του Ιπποκράτειου ΓΝ Θεσσαλονίκης (2008-2010) έδειξε πως οι σημαντικότεροι λόγοι για να απευθυνθούν οι γονείς σε ειδικό ιατρείο είναι οι:

Α) Πτώση της σχολικής επίδοσης του εφήβου απότομη ή προοδευτική

Β) Απομόνωση του εφήβου

Γ) Έντονες ενδοοικογενειακές συγκρούσεις και επιθετική συμπεριφορά εφήβου

Δ) Αποδιοργάνωση της καθημερινότητας

«Τα παιδιά και οι έφηβοι αποκτούν ψυχολογική εξάρτηση από το Διαδίκτυο, γιατί μέσα από τη χρήση αισθάνονται καλύτερα, ενισχύεται η αυτοεκτίμησή τους ή ανακουφίζονται από τα άγχη του σχολείου, της οικογένειας, της εφηβείας. Ο γονιός θα πρέπει να προσεγγίσει το εξαρτημένο παιδί με ηρεμία χωρίς επικριτική διάθεση και να ακούσει με προθυμία έτσι ώστε να εγκατασταθεί ένας αμφίδρομος δίαυλος επικοινωνίας. Ο Εθισμός στο διαδίκτυο και τα διαδικτυακά παιχνίδια είναι ο πρώτος και μοναδικός εθισμός που οι γονείς μπορούν να δουν και να αναγνωρίσουν στα παιδιά τους καθώς εξελίσσεται συνήθως εντός της οικογενειακής εστίας και είναι σημαντικό να μην τον υποτιμήσουν», επισημαίνει ο ίδιος.

Μονάδες Παροχής Βοήθειας

• Μονάδα Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Νοσοκομείο Παίδων Π. & Α. Κυριακού, 10 π.μ.-2 μ.μ., τηλέφωνο: 210 7710824. Δέχεται παιδιά και εφήβους μέχρι 18 ετών.
• Ειδικό ιατρείο, Ψυχιατρική Κλινική Παιδιών και Εφήβων, Πέμπτη 9 π.μ.-2 μ.μ., Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, τηλέφωνο 2310 892417. Δέχεται παιδιά και εφήβους μέχρι 18 ετών.
• Τμήμα Παθολογικής Χρήσης Διαδικτύου Ενηλίκων, μονάδα απεξάρτησης «18 Άνω», ΨΝΑ, 9 π.μ.-8 μ.μ., Βουρνάζου 37, Αμπελόκηποι, τηλέφωνο: 210 6448003, 210 6448980, e-mail: net18ano@gmail.com. Δέχεται ενηλίκους (όριο ηλικίας αποδοχής τα 18 έτη).
• ΚΕΘΕΑ «Πλεύση», Τμήμα Συμβουλευτικής για εφήβους και νεαρούς ενηλίκους για την προβληματική χρήση του Διαδικτύου. Μαγνησίας 25, τηλέφωνο: 210 8218883, ώρες 9 π.μ.-5 μ.μ., e-mail: info@kethea-plefsi.gr. Δέχεται εφήβους και αναδυόμενους ενηλίκους, όχι μεγαλύτερους των 24 ετών.
• Γραμμή Βοήθειας «ΥποΣτηρίζω», τηλέφωνο: 800 1180015 (χωρίς χρέωση), ε-mail: help@saferinternet.gr, ιστοσελίδα: www.help@saferinternet.gr