Parenting: Μεγαλώνοντας τα παιδιά μας ως φίλους και συνεργάτες

Και όταν μάλιστα η συγκεκριμένη μητέρα γνωρίζει πολύ καλά τα λεπτά και διακριτά όρια μεταξύ καριέρας, οικογένειας και μητρότητας και επιστρέφει εκ νέου στον επαγγελματικό στίβο χρόνια αργότερα το ίδιο δυναμικά και δραστήρια, τότε αναμφίβολα υπάρχει ωριμότητα και στρατηγική (ίσως;) στην απόφαση αυτή.

Και μπορεί για την κάθε είδους καριέρα να απαιτούνται πτυχία, διδακτορικά και μεγάλη επαγγελματική διαδρομή, για την καριέρα ενός … γονιού όμως, δυστυχώς δεν απαιτείται κάποιο χαρτί, πιστοποίηση, ή ανάλογες περγαμηνές. Το ένστικτο μόνο, ή η αγάπη ως βασικά και αναγκαία συστατικά για το μεγάλωμα ενός βρέφους και ενός ώριμου και συνειδητοποιημένου ενήλικα αργότερα.

Είναι όμως μόνο αυτά αναγκαία και ικανά για να πετύχει ένας γονιός στον μεγαλύτερο ρόλο της ζωής του; Και πώς πρέπει άραγε να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας, ξεφεύγοντας από τα προφανή στερεότυπα, προσφέροντας στην κοινωνία ώριμους και άξιους ενήλικες; Πώς συμπεριφέρονται στα παιδιά τους οι μονογονεϊκές οικογένειες και ποιο μοντέλο πρέπει να ακολουθήσουν;

Για όλα τα παραπάνω, το CNN GREECE μίλησε με την κυρία Ίριδα Ευθυμίου Egleton –επιχειρηματία, consultant, public speaker και φυσικά μητέρα- με αφορμή τη νέα της εκδοτική προσπάθεια με τον τίτλο «Parenting» που θα κυκλοφορήσει τον Μάρτιο σε Αγγλία και ΗΠΑ.

Παρότι η συνομιλήτριά μας μοιράζει το χρόνο της μεταξύ Ελλάδας, Ευρώπης και Αμερικής, δεν κρύβει την ιδιαίτερη αδυναμία της για την πατρίδα την οποία επισκέπτεται με κάθε ευκαιρία, δηλώνοντας απέραντο σεβασμό για τη χώρα και τους Έλληνες.

Με λόγο που ρέει και συναρπάζει, με ωμές αλήθειες και βιωματικές αναφορές, με παραδείγματα από τους Αρχαίους Έλληνες –τους οποίους αγαπά ιδιαίτερα- η κυρία Ευθυμίου Egleton απάντησε σε όλα μας τα ερωτήματα με πραγματικό ενθουσιασμό.

Κυρία Ευθυμίου, ποια ήταν η βαθύτερη επιθυμία που σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο σας Parenting;

Στα βιβλία μου, έχω ασχοληθεί με πολλά διαφορετικά θέματα, όμως όλα έχουν κοινό παρονομαστή την ανθρώπινη υγεία, είτε τη σωματική είτε την ψυχική. Από το περιβάλλον και τη διατροφή έως την οικονομία και την ανατροφή των παιδιών, όλα σχετίζονται με την υγεία και την ψυχολογία μας.

Ό,τι σπείρουμε θα θερίσουμε – Προσοχή στους κάκτους…

Ένα βασικό συμπέρασμα ζωής στο οποίο έχω καταλήξει είναι το βαθύτερο, ουσιαστικότερο, ολιστικότερο νόημα της παροιμίας «Ό,τι σπείρεις, θα θερίσεις». Στην περίπτωση της ανατροφής, ανάλογα με το τι συναισθήματα σπέρνουμε, ή θα τα θερίσουμε εμείς ή θα μας θερίσουνε αυτά! Προσπαθούμε να μάθουμε στα παιδιά μας να αγαπούν τους άλλους, χωρίς να τους μάθουμε να αγαπούν τον ίδιο τους τον εαυτό. Όμως, το πρώτο δεν μπορεί να γίνει δίχως το δεύτερο. Την αγάπη, την κατανόηση, την εκτίμηση χρειάζεται να τις σπείρουμε, να τις καλλιεργήσουμε, να τις αναθρέψουμε με μεγάλη προσοχή και φροντίδα. Αντιθέτως, τα αρνητικά συναισθήματα είναι σαν κάκτοι. Φυτρώνουν, διατηρούνται και επιβιώνουν με χαρακτηριστική ευκολία. Γι’ αυτό και ζούμε σε έναν κόσμο γεμάτο μίσος, ζήλια, αδιαφορία και μισαλλοδοξία. Με κάθε νέα γνώση γύρω από την ανατροφή και την ψυχολογία των παιδιών, διαπιστώνω ότι τα προβλήματα ξεκινούν από νωρίς και δυστυχώς, δεν υπάρχει η απαραίτητη ενημέρωση. Επομένως, πέραν της προφορικής επικοινωνίας με τους ανθρώπους στους δικούς μου κοινωνικούς κύκλους, τι καλύτερο θα μπορούσα να κάνω από το να μοιραστώ αυτού του είδους τις γνώσεις και προσωπικές εμπειρίες μέσω ενός βιβλίου και με άλλους ανθρώπους, με άλλους επίδοξους γονείς;

Ένας ανύπαρκτος Γονεϊκός Οδηγός

Καθώς δεν υπάρχει στην πραγματικότητα κάποιος Οδηγός που να καθοδηγεί τους γονείς στο νέο τους ρόλο, τι πρέπει να γνωρίζουν ως βασική και κυρίαρχη φιλοσοφία;

Επιτρέψτε μου να χωρίσω την ερώτηση αυτή σε δύο σκέλη. Όσον αφορά τη βασική φιλοσοφία για έναν γονέα, πρέπει να αποδεχθούμε ότι τα παιδιά μας δεν είναι κτήμα μας, αλλά ανεξάρτητες οντότητες, και να κατανοήσουμε ό,τι σημαίνει αυτό. Θεωρητικά, όλοι το γνωρίζουμε, όμως πόσοι το εφαρμόζουμε και στην πράξη;

Όσον αφορά τον «ανύπαρκτο Οδηγό», είναι βεβαίως αλήθεια ότι δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος τρόπος ανατροφής που αρμόζει για όλα τα παιδιά. Κάθε παιδί είναι διαφορετικό, επομένως καλούμαστε ως γονείς για ένα μεγάλο διάστημα στο ξεκίνημα της ζωής κάθε παιδιού να γνωρίσουμε και να αναγνωρίσουμε τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητές του. Ωστόσο, είναι ανώφελο να καθόμαστε με σταυρωμένα τα χέρια μέχρι να έρθει εκείνη η στιγμή. Το κοντινότερο που διαθέτουμε σε Οδηγό είναι η Ψυχολογία του Παιδιού. Έχω διαπιστώσει ότι η γνώση της παιδικής ψυχολογίας μπορεί να καταστεί ένα απερίγραπτα χρήσιμο και βοηθητικό εργαλείο για τους γονείς. Δεν εννοώ, φυσικά, ότι όλοι οι γονείς θα πρέπει να ακολουθήσουν ακαδημαϊκές σπουδές του αντικειμένου. Αναφέρομαι σε μια προσωπική μελέτη σχετικών βιβλίων, μέσω της οποίας μπορούμε να μάθουμε πώς επιδρούν στα παιδιά τα λόγια, οι αντιδράσεις και οι συμπεριφορές μας απέναντί τους.

Έτσι, έχω αφιερώσει ένα ολόκληρο κεφάλαιο αποκλειστικά σε θέματα ψυχολογίας, ξεχωριστά από το κεφάλαιο σχετικά με άλλα θέματα υγείας. Δεν χρειάζεται να ανατρέχουμε στον τομέα της ψυχολογίας του παιδιού μόνο μετά την παρουσίαση κάποιου προβλήματος, αλλά και για την πρόληψή του. Όσο περισσότερα γνωρίζουμε εκ των προτέρων, τόσο το καλύτερο για όλα τα μέλη της οικογένειας.

Μια συμβουλή που μπορεί να είναι αποτελεσματική σήμερα για κάποιο παιδί, μπορεί έξι μήνες αργότερα να μην είναι αποτελεσματική για το ίδιο παιδί η για κάποιο άλλο μπορεί να μην είναι αποτελεσματική ποτέ!! Πάντως γενικά πρέπει να ΑΚΟΥΜΕ τα παιδιά μας και να ακολουθούμε και το ένστικτο μας!

Μίλησε κανείς για τέλειους γονείς;

Τι θα πρέπει να γνωρίζουν οι σκληρά εργαζόμενοι γονείς αναφορικά με την ανατροφή των παιδιών τους;

Οι γονείς που εργάζονται πολλές ώρες συνήθως τρέφουν συναισθήματα ενοχής, επειδή δεν περνούν αρκετό χρόνο με τα παιδιά τους. Πιστεύω βαθύτατα ότι δεν χρειάζεται κανένας γονέας να τρέφει τέτοιου είδους συναισθήματα, καθώς είναι εμφανές πως δεν ωφελούν σε τίποτα. ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΕΛΕΙΟΣ ΓΟΝΙΟΣ! Η λύση στο συγκεκριμένο ζήτημα βρίσκεται στην ποιότητα του χρόνου που περνάει κάθε γονιός με κάθε παιδί του. Και τα δύο μέρη χρειάζονται δέσιμο, επομένως το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να εστιάσουμε σε αυτό με διάφορους τρόπους.

Για παράδειγμα, μπορούμε να αποφύγουμε ερωτήσεις, όπως «Πώς πήγε το σχολείο;» ή «Πώς περάσατε χθες στο πάρτι;», οι οποίες θα οδηγήσουν στην άγονη απάντηση «Καλά.» Ενώ αν γίνουμε πιο συγκεκριμένοι και ρωτήσουμε π.χ. «Ποιο κεφάλαιο κάνατε στα Μαθηματικά;, το βρήκες δύσκολο η εύκολο;» ή «ξέρεις ότι διάβασα κάπου αυτό και αυτό…και θυμήθηκα το κεφάλαιο που κάνατε χθες στην ιστορία για το …» η «Με ποιον φίλο σου έπαιξες ποιο πολύ σήμερα στο διάλειμμα;» , τότε το παιδί θα νιώσει αυτόματα ότι υπάρχει ενδιαφέρον και θα ανταποκριθεί αναλόγως, ενώ παράλληλα θα εμπνευστεί να πει κι άλλες λεπτομέρειες που δεν θα έλεγε στην πρώτη περίπτωση. Ακούγεται ίσως παράξενο ή αναληθές όλο αυτό, όμως στην πραγματικότητα, βασίζεται σε επιστημονικές μελέτες.

Όταν ο χρόνος που περνάς μαζί με το παιδί είναι περιορισμένος, μπορείς να φροντίσεις να αξίζει κάθε δευτερόλεπτο. Πώς γίνεται αυτό; Κάνοντας μια ευχάριστη συζήτηση που καλύπτει το χρονικό διάστημα όπου ήσαστε χώρια, ακολουθώντας τη συμβουλή που έδωσα ως παράδειγμα, και στη συνέχεια, κάνοντας μαζί του μια δραστηριότητα για την οποία ενδιαφέρεται. Μπορεί να είναι ένα παιχνίδι, ένα παζλ, μια ταινία, μια βόλτα, ζωγραφική, ποδήλατο ή κάτι άλλο. Ή μπορεί – και το συστήνω ανεπιφύλακτα – να είναι μια φιλανθρωπική ή φιλοζωική πράξη, όπως αναφέρω και στο βιβλίο.

Ας πιάσουμε μια ακραία περίπτωση όπου έχεις μόνο μισή ώρα την ημέρα να περάσεις δημιουργικά με το παιδί σου. Δεν θα το μετανιώσεις ποτέ και καθόλου αν αυτό το μισάωρο το περάσετε σε ένα άσυλο αστέγων, προσφέροντας κάλτσες, μαξιλάρια, ρούχα, νερό, φαγητό κ.λπ. Τι καλύτερο από το να εξηγήσεις στο παιδί ότι «Δεν έχουν όλοι οι μπαμπάδες ή όλες οι μαμάδες τα ίδια λεφτά για να αγοράσουν στο παιδί τους κρουασάν, οπότε θα πάμε να πάρουμε δύο. Ένα για εσένα και ένα για να το δώσεις σε ένα παιδάκι που δεν μπορεί να το αποκτήσει». Με αυτό το παράδειγμα, το παιδί θα μάθει την έννοια της ευγνωμοσύνης καθώς και αυτές της συμπόνιας και της συμπαράστασης (είναι μεγάλο πράγμα να εκτιμάμε αυτά που έχουμε - δεν μπορείς να είσαι ευτυχισμένος στη ζωή σου χωρίς να είσαι ευγνώμων). Υπάρχουν, φυσικά, πολλές αρχές και αρετές που κάθε γονιός θα ήθελε να διδάξει στο παιδί του και ο καλύτερος τρόπος για όλες είναι μέσα από την πράξη και όχι μόνο με λόγια. Οι δεσμοί που δημιουργούνται με τη γαλούχηση αρχών είναι πολύ ισχυροί, πολύ θεμελιώδεις και θα ξεπεράσεις αμέσως τα όποια αισθήματα ενοχής.

Ενθουσιασμός και προσωρινή παγίδα

Ποιο είναι το μυστικό ώστε ένας γονιός, παράλληλα με το μεγάλο έργο που έχει να επιτελέσει, να μη χάσει το ενδιαφέρον του και για τους πολλούς άλλους ρόλους της ζωής του (εργαζόμενος, φίλος, εραστής, αδελφός κλπ);

Η στιγμή που γίνεσαι γονιός είναι σαφέστατα κάτι που σου αλλάζει ριζικά τη ζωή, την καθημερινότητα, τον τρόπο σκέψης, τις προτεραιότητες… Και συνοδεύεται από μια πληθώρα θετικών συναισθημάτων, μεταξύ αυτών και τον ενθουσιασμό. Θες να περάσεις κάθε ώρα και στιγμή με τον νέο αυτό άνθρωπο που έφερες στη ζωή, θες να αφοσιωθείς σε αυτόν και στην κάλυψη των αναγκών του. Ακούγεται ανιδιοτελές, αλλά είναι μια προσωρινή παγίδα.

Δεν θα διαφωνήσω καθόλου με το ότι τα παιδιά έχουν προτεραιότητα, αρκεί βέβαια να τη θέτουμε σε ένα λογικό, εφικτό πλαίσιο. Μπερδεύουμε την έννοια «πρώτη προτεραιότητα» και νομίζουμε ότι σημαίνει «μοναδική προτεραιότητα». Και η εργασία προηγείται της διασκέδασης, αλλά δεν εργαζόμαστε 24 ώρες το εικοσιτετράωρο. Όμως, εκτός του ότι είμαστε και κοινωνικά και σεξουαλικά και εργαζόμενα όντα και θέλουμε να ικανοποιήσουμε όλες τις πλευρές μας, τα ίδια τα παιδιά έχουν ανάγκη από όχι απλώς έναν γονέα, αλλά από έναν ευτυχισμένο γονέα. Η προσωπική μας ευτυχία, λοιπόν, είναι μεγίστης σημασίας για την ευημερία και την ψυχική ισορροπία του παιδιού μας.

Το μοντέλο των μονογονεϊκών οικογενειών

Πώς πρέπει να χειριστούν οι μονογονεϊκές οικογένειες την ανατροφή των παιδιών ή ενός παιδιού;

Αρχικά, μπορώ να παραπέμψω σε κάθε συμβουλή που θα έδινε κανείς σε έναν σκληρά εργαζόμενο γονέα. Άλλωστε, ο γονέας που έχει μονογονεϊκή οικογένεια είναι εξ ορισμού σκληρά εργαζόμενος. Επομένως, ο περιορισμένος χρόνος που θα περνάει με το παιδί του θα πρέπει, όπως είπαμε, να είναι παραγωγικός, να σημαίνει κάτι για το παιδί. Πέραν αυτού, θα συμβούλευα τους αδέσμευτους γονείς να προετοιμάσουν από νωρίς το έδαφος στο σπίτι για μια ενδεχόμενη νέα γνωριμία στη ζωή τους. Μου έχει κάνει εντύπωση που όλοι μου οι φίλοι και γνωστοί με μονογονεϊκή οικογένεια έχουν κάνει το ίδιο πράγμα, δηλαδή δεν κάνουν καμία αναφορά επί του θέματος στο παιδί όσο δεν υπάρχει κάποιος στη ζωή τους, επειδή δεν ξέρουν πώς να το «φέρουν» στο παιδί και μετά, όταν φτάσει η στιγμή που υπάρχει κάποιος, συνεχίζουν να αναβάλλουν τη συζήτηση αυτή με το παιδί. Δεν υπάρχουν κατάλληλες συνθήκες και κατάλληλη στιγμή. Οποιαδήποτε μέρα μπορεί να είναι αυτή που – με λίγα και απλά λόγια – θα μιλήσεις στο παιδί σου για τις ανθρώπινες σχέσεις και πώς αυτές λειτουργούν, για το πώς μπορεί μια προσωπική σχέση να τελειώσει και, μετά από μερικό καιρό, να αρχίσει μια καινούρια.

Η μετάβαση από γυναίκα καριέρας σε full time mother

Στο βιβλίο σας, γράφετε με ωμή ειλικρίνεια πώς καταφέρατε να μεταμορφωθείτε από γυναίκα καριέρας σε μητέρα καριέρας (full-time mother), δίνοντας όλο τον χρόνο και την ενέργειά σας στο να μεγαλώσετε το παιδί σας. Ποιο ήταν το μυστικό για την αλλαγή αυτή, για την υπέρβασή σας και τι προτείνετε στις γυναίκες καριέρας που αποφασίζουν να κάνουν οικογένεια;

Θα ήθελα να ξεκαθαρίσω από την αρχή ότι δεν παροτρύνω τις γυναίκες προς μία από τις δύο επιλογές. Το μόνο που μπορώ να κάνω εγώ στο βιβλίο μου είναι να παρουσιάσω τη δική μου περίπτωση και να εξηγήσω τη δική μου απόφαση. Προσωπικά, δεν μου άρεσαν τα παραδείγματα που είδα γύρω μου από γυναίκες που δεν μεγάλωσαν οι ίδιες τα παιδιά τους. Εγώ όμως είχα την πολυτέλεια να κάνω την υπέρβαση αυτή, την οποία θα χαρακτήριζα μάλλον μια δύσκολη απόφαση. Όμως, δεν υπάρχει σωστό και λάθος, καλή και κακή επιλογή. Κάθε μέλλουσα μητέρα κρίνει και αποφασίζει με βάση τις τρέχουσες συνθήκες της ζωής της. Βεβαίως, καλό είναι να μην αγνοούμε τα εξής δύο πράγματα: Πρώτον, ότι ως άνθρωποι, έχουμε ανάγκη να είμαστε παραγωγικοί. Έχουμε ανάγκη να είμαστε δημιουργικοί και να εκφραστούμε. Και δεύτερον, η ιδέα ότι ο ρόλος της γυναίκας είναι η ανατροφή του παιδιού είναι κατά βάση πατροπαράδοτη και αρκετά αναχρονιστική. Η αλήθεια είναι αυτή. Οπότε, στην περίπτωση που μια μητέρα αφήσει την εργασία της, καλό είναι να έχει ένα σχέδιο επανένταξης στον επαγγελματικό τομέα. Διότι έχω γνωρίσει και πολλές γυναίκες που μετάνιωσαν την απόφασή τους να σταματήσουν μόνιμα να εργάζονται, το οποίο έχει να κάνει με την ανάγκη προσωπικής έκφρασης που προανέφερα. Άλλωστε, το μωρό μας κάποια στιγμή θα γίνει παιδί, μετά έφηβος και μετά ενήλικας. Η απαιτητική ανατροφή των πρώτων ετών θα τελειώσει και θα παραμείνει η εικοσιτετράωρη ανησυχία. Αυτή δεν τελειώνει ποτέ!

Από την Αριστοτέλεια Ηθική στην ενηλικίωση του παιδιού μας

Τι μπορούν να διδαχθούν οι Έλληνες γονείς από τους αρχαίους φιλοσόφους ως στάση ζωής;

Θα ξεκινήσω δηλώνοντας ότι λατρεύω την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και ότι τη συμπεριλαμβάνω στα περισσότερα έργα μου, καθώς έχει να μας διδάξει κάτι για όλους τους τομείς της ζωής μας. Όπως και η δουλειά των γονέων, η φιλοσοφία αγγίζει κάθε κομμάτι της ζωής. Οι φιλόσοφοι παρατηρούν, μελετούν και σχολιάζουν τη ζωή στη μεγάλη της εικόνα, χωρίς χωροχρονικούς περιορισμούς. Και η ανατροφή των παιδιών δεν αποτελεί εξαίρεση σε αυτό. Αν γνωρίσουμε το περιεχόμενο της φιλοσοφίας, θα μπορέσουμε να δούμε πολλά πράγματα πιο ξεκάθαρα, ιδίως έννοιες όπως η αρετή και η ηθική, και να μην επηρεαζόμαστε υπέρμετρα από τα πάθη και τις επιθυμίες μας, κάτι το οποίο θα μας βοηθήσει και στον ρόλο μας ως γονέων.

Η ανατροφή ενός παιδιού δεν διαρκεί για 18 χρόνια ούτε και επηρεάζει μόνο τα πρώτα 18 χρόνια ενός ανθρώπου. Ακόμη μια θεωρία που γνωρίζουμε μα δεν εφαρμόζουμε. Όταν, για παράδειγμα, λέμε σε ένα παιδί «Εντάξει, άμα σου το πάρω αυτό το παιχνίδι, θα σταματήσεις να κλαις και να φωνάζεις;» ή όταν ενδίδουμε για τον ίδιο λόγο και το αφήνουμε για πολλοστή φορά να φάει το αγαπημένο του ανθυγιεινό φαγητό, τότε ποια είναι η ανατροφή που έχουμε δώσει; Ποιο είναι το μήνυμα που θα τους ωφελήσει να υιοθετήσουν «ως στάση ζωής», για να χρησιμοποιήσω και την έκφραση της ερώτησης; Καθετί που ακούν ή βλέπουν τα παιδιά – αλλά και οι άνθρωποι όλων των ηλικιών – συνοδεύεται από ένα μήνυμα, γι’ αυτό θα πρέπει να πράττουμε πιο συνειδητά ως γονείς και να κρίνουμε κατά πόσον η συμπεριφορά μας, τα λόγια μας, οι επιλογές μας είναι κάτι το βιώσιμο.

Είναι βιώσιμο να δωροδοκούμε το παιδί για προσωρινή ησυχία; Όχι, επομένως πρέπει να ακολουθήσουμε μια άλλη μέθοδο. Αν δούμε το θέμα πιο ολιστικά, πιο φιλοσοφικά, σκοπός μας θα πρέπει να είναι να μεγαλώσουμε κάθε παιδί ώστε να γίνει ο φίλος που θέλουμε να αποκτήσουμε, ο επαγγελματίας με τον οποίο θέλουμε να συνεργαστούμε, ο πολιτικός που θέλουμε να ψηφίσουμε και ούτω καθεξής. Για παράδειγμα, όπως γνωρίζουμε, καλό είναι να αποφεύγουμε να φορτώνουμε τα παιδιά με «όχι», «δεν» και «μη». Αντί, λοιπόν, να πούμε ένα σκέτο «Μην πετάς τα σκουπίδια κάτω», μπορούμε να εξηγήσουμε ότι τα σκουπίδια που πετάμε στο χωράφι μολύνουν το έδαφος, τα σκουπίδια που πετάμε στον δρόμο ή στο πεζοδρόμιο τα παρασύρει η βροχή μέχρι τη θάλασσα και μολύνουν το νερό ή πνίγουν τα ψάρια, ενώ αν τα πετάξουμε στον κάδο, θα πάνε σε ένα εργοστάσιο και θα χρησιμοποιηθούν για να φτιάξουμε κάτι άλλο. Αντί, δηλαδή, να προσθέτουμε ξερούς κανόνες σε μια ατέλειωτη λίστα, μπορούμε να περάσουμε πολλά μηνύματα στο παιδί. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, εκτός από την ανακύκλωση, διδάσκουμε στο παιδί πώς διάφορα πράγματα συνδέονται μεταξύ τους, πώς οι πράξεις μας συνοδεύονται από συνέπειες, ποια είναι η θέση μας στον πλανήτη και στον κόσμο, καθώς και την ιδέα της υπευθυνότητας.

Όπως προείπα, το δυνατότερο χαρτί ενός γονέα είναι η γνώση της παιδικής ψυχολογίας. Και η φιλοσοφία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ψυχολογία. Για τον Αριστοτέλη συγκεκριμένα, δεν μπορούμε να είμαστε ηθικοί και αξιοπρεπείς αν δεν σεβόμαστε την ανθρώπινη φύση μας. Για παράδειγμα, αν γνωρίζουμε πόσο επιρρεπείς είναι οι νέοι άνθρωποι στην απογοήτευση αλλά και στην αλαζονεία, καταλαβαίνουμε ότι θα πρέπει να αποφεύγουμε τις λεκτικές επιθέσεις αλλά και τους υπερβολικούς εγκωμιασμούς και επαίνους, αντίστοιχα.

Τόσο ο Πλούταρχος όσο και οι Αριστοτέλης και Πλάτωνας ασχολήθηκαν με την ανθρώπινη ψυχή και πώς αυτή επηρεάζεται από διάφορους τομείς, όπως η μόρφωση, η δόξα, η ομορφιά, η σωματική άσκηση, η υγεία κ.ά. Πρέπει, λοιπόν, να είμαστε πιο προσεκτικοί, πιο συνειδητοποιημένοι όσον αφορά τον τρόπο που μιλάμε και συμπεριφερόμαστε σε όλους φυσικά, αλλά ιδίως στα παιδιά μας, καθώς στη νεαρή τους ηλικία θεμελιώνεται και χτίζεται η ψυχή τους. Τέλος, στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη, είναι πολύ έντονη η ιδέα ότι σκοπός μας θα πρέπει να είναι να εστιάσουμε όχι τόσο στο πώς θα κάνουμε το παιδί μας τον καλύτερο δυνατό άνθρωπο, αλλά στο να γίνουμε εμείς οι ίδιοι οι το πρότυπο που θέλουμε να αποτελέσουμε για ένα παιδί.