H Αθήνα του γκράφιτι: Τέχνη σε κοινή θέα

Η αλήθεια είναι ότι πάντα υπήρχε, από τις αρχές τις δεκαετίας του '80 τουλάχιστον, γκράφιτι στην Αθήνα, με τη διαφορά ότι τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει μια σημαντική διαφοροποίηση, τόσο στο αισθητικό κομμάτι αλλά κυρίως στο μήνυμα που περνούν τα έργα στους τοίχους της πόλης το οποίο γίνεται ολοένα και περισσότερο πολιτικό. Έχει γίνει όντως η Αθήνα η πόλη του γκράφιτι;

"Είναι αλήθεια" μας λέει ο Lune 82, που κάνει γκράφιτι πολλά χρόνια. "Το μεγάλο κύμα ξεκίνησε λίγο πριν την κρίση και κατά τη διάρκειά της αυξήθηκε. Και είναι φυσικό, αν σκεφτεί κανείς πως άλλαξε η κοινωνία και τι πιέσεις δέχθηκε. Το γκράφιτι ήταν μια μορφή διεξόδου για τους καλλιτέχνες και βλέπουμε αυτό που βλέπουμε σήμερα, που είναι αποτέλεσμα ης κοινωνικής ζύμωσης."

Πριν από αρκετούς μήνες ο Δήμος της Αθήνας "κήρυξε" τον πόλεμο στο γκράφιτι ξεκινώντας μια εκστρατεία για τον καθαρισμό των τοίχων της πόλης. Μετά ήρθε και το τεράστιο γκράφιτι στην πρόσοψη του πολυτεχνείου και ξαναφούντωσε η κουβέντα για το αν τελικά το να βάφεις τοίχους είναι τέχνη, ή βανδαλισμός. Η εκστρατεία του Δήμου της Αθήνας όπως είναι φυσικό δεν απέδωσε.

Πως είναι δυνατό άλλωστε να σταματήσεις τον καλλιτέχνη από το να δημιουργεί. Μάλιστα για κάποιους, η εκστρατεία πήρε χαρακτηριστικά βεντέτας. Με βάση την ελληνική νομοθεσία το γκράφιτι χωρίς άδεια θεωρείται αξιόποινη πράξη που επισείει ποινή φυλάκισης που μπορεί να φτάσει μέχρι 2 χρόνια. Σε μικρές φθορές η φυλάκιση μπορεί να είναι έξι μήνες που θα συνοδεύεται από χρηματικό πρόστιμο 3.000 ευρώ.

Ανέκδοτο η λέξη "παράνομο"

O Billy Gee είναι από τους παλιούς γκραφιτάδες της πόλης και μας δίνει μία ιδέα για το πως αντιμετωπίζουν οι καλλιτέχνες του δρόμου τη δαμόκλειο σπάθη του νόμου πάνω από τα κεφάλια τους. "Προσωπικά τα τελευταία χρόνια για τους δικούς μου λόγους έχω επιλέξει έναν άλλο δρόμο, να ψαχτώ σε διαφορετικά εικαστικά μονοπάτια σε σχέση με ότι έκανα μικρότερος και αυτό είναι μια νέα πρόκληση. Τώρα τι είναι παράνομο σε αυτή τη ζωή και όπως είναι τα πράγματα κοινωνικά με την κρίση, η λέξη παράνομο είναι ανέκδοτο πλέον.

Με όλα αυτά που βιώνουμε και βλέπουμε πόσα πράγματα είναι παράνομα και το πώς θα έπρεπε να ενεργεί ο νόμος, νομίζω ότι το γκράφιτι είναι το τελευταίο με το οποίο θα μπορούσε να ασχοληθεί το κράτος ή κάποιος άλλος και να το δει σαν πρόβλημα."

Περίπου τα ίδια πιστεύει και ο Lune 82: "Το τι είναι παράνομό και τι είναι νόμιμο αυτό το καθορίζει η εκάστοτε κυβέρνηση που αντιπροσωπεύει την άρχουσα τάξη, το εκάστοτε σύστημα, πολιτικό και οικονομικό. Τώρα, το αν το γκράφιτι γενικά χαλάει την όμορφη εντός εισαγωγικών εικόνα που έχουν χτίσει το μάρκετινγκ και η διαφήμιση, μπορεί να το σκεφτεί και να το κρίνει ο κάθε πολίτης σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Ούτε εμένα μ' αρέσει να βλέπω την τάδε γιγαντοαφίσα με τη διαφήμιση χρωμοσαμπουάν αλλά δεν με ρώτησε κανείς..." Και οι δύο καλλιτέχνες με τους οποίους μιλήσαμε έχουν περάσει και από το παράνομο γκράφιτι (σταθμούς , τρένα κτλ).

"Από τα αλώνια στα σαλόνια"

Το γκράφιτι είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την κουλτούρα του δρόμου αν και σε κάποιες περιπτώσεις η κουλτούρα του δρόμου μπορεί να γίνει το απόλυτο mainstream και κερδοφόρα δραστηριότητα, (βλέπε για παράδειγμα τον Banksy έργα του οποίου πωλούνται για χιλιάδες δολάρια). Οι γκαλερί ανακάλυψαν ότι οι καλλιτέχνες του δρόμου δεν υπολείπονται σε τίποτα από τους σύγχρονους ζωγράφους και μάλιστα φέρνουν μια φρεσκάδα στις εικαστικές τέχνες. Αυτό ήταν κατά κάποιο τρόπο αναμενόμενο. Άλλωστε ο σύγχρονος καπιταλισμός μπορεί να ενσωματώσει ακόμη και την πιο αντιδραστική φωνή, να πάρει ακόμη και το σύνθημα "θάνατος στο κεφάλαιο" να το κάνει πίνακα και να το πουλήσει εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια.

Έτσι και οι γκραφιτάδες μπήκαν στις γκαλερί και εκτός από δόξα έβγαλαν και χρήματα....

"Το γκράφιτι εδώ και δύο δεκαετίες έχει μπει στις γκαλερί και έχει "ιδρυματοποιηθεί" κατά κάποιο τρόπο" μας λέει ο Lune 82. Ουσιαστικά κάποιοι έξυπνοι μάνατζερ, και γκαλερίστες είδαν την τεράστια κοινωνική απήχηση που έχει αυτό το φαινόμενο, που είναι ουσιαστικά μια τέχνη σε δημόσια θέα. Με βάση τη φήμη που αποκτά ο καλλιτέχνης από αυτό, είδαν ότι μπορούν να το εκμεταλλευτούν και να έχουν άμεσα αποτελέσματα, είτε οικονομικά είτε φήμης στην γκαλερί και στον καλλιτέχνη ή σε όποιον εμπλέκεται σε αυτό το κύκλωμα.

Με αυτό τον τρόπο κατάφεραν να πάρουν μια ελεύθερη κουλτούρα από το δρόμο, που έχει τους δικούς της κανόνες και να ανοίξει ένα μέρος της γκράφιτι σκηνής στο κοινό που έχει όμως λεφτά να αγοράσει αυτού του είδους τέχνη. Αυτό μπορεί να είναι και καλό και κακό, αλλά η "ιδρυματοποίηση" για μένα προσωπικά συνήθως είναι κάτι κακό.

Ο Billy Gee ωστόσο έχει άλλη άποψη: "Πιστεύω ότι οι καλλιτέχνες που ασχολούνται με το συγκεκριμένο είδος τέχνης έχουν ιδιαίτερη επαφή με το αστικό τοπίο και τα σημεία που βρίσκουν και διακοσμούν εικαστικά. Είναι εντυπωσιακό το πόσο γρήγορα αυτά τα παιδιά παράγουν έργα στην πόλη, σε χρόνους που είναι απαγορευτικά γρήγοροι για ένα ζωγράφο. Και σίγουρα μετά από κάποια χρόνια το κοινό βαρέθηκε αυτά που πρότειναν οι γκαλερί, είδαν ότι κάτι συμβαίνει σε αυτό το χώρο και θέλησαν να το εκμεταλλευτούν.

Σίγουρα πολλοί καλλιτέχνες έχουν μεγαλώσει το όνομά τους και έργα τους πωλούνται σε παγκόσμιο επίπεδο με πάρα πολλά χρήματα. Πιστεύω ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να επιλέξει το δικό του δρόμο και ο καθένας είναι ελεύθερος να κάνει την πρότασή του γι αυτό και για μένα το γκράφιτι είναι μια ελεύθερη τέχνη, όπου το κάθε παιδί βγαίνει στο αστικό τοπίο και κάνει την πρότασή του."

Χιπ χοπ, πανκ μέταλ

Το γκράφιτι συνδέθηκε με την κουλτούρα του χιπ χοπ και μάλιστα είναι ένα από τα τέσσερα στοιχεία που του δίνουν συνοχή. (four elements. Tα άλλα τρία είναι η ραπ μουσική, ο χορός breakdance και το dJing, δηλαδή τα remix και οι αλλοιωμένοι ήχοι από τα πικάπ παλιότερα από τα CD σήμερα που φτιάχνουν οι DJs). Αυτό καθόρισε εν πολλοίς και τον ενδυματολογικό κώδικα στον οποίo υπάκουαν οι γκραφιτάδες, κάτι όμως που με το πέρασμα το χρόνων ατόνησε.

"Υπήρχε παλαιότερα ένας στάνταρ ενδυματολογικός κώδικας που προερχόταν από την κουλτούρα της μουσικής του χιπ χοπ" μας λέει ο Lune 82. "Bέβαια το γκράφιτι και στο εξωτερικό και στην Ελλάδα πάντα συνδεόταν με κάποιες λιγότερο διάσημες μουσικές κουλτούρες όπως το πανκ και το metal rock αλλά κατά βάση είναι από το χιπ χοπ. Βέβαια τα τελευταία χρόνια με όλο αυτό τον πολιτισμικό αχταρμά που έχει δημιουργηθεί, όλα αυτά τα χρόνια με την παγκοσμιοποίηση, έχει χαθεί λίγο ο ενδυματολογικός κώδικας. Κάποιοι το τηρούν αλλά οι πιο πολλοί έχουν την προσωπικότητά τους".

H εξάπλωση του γκράφιτι, δημιούργησε και μια παράλληλη αγορά για να το υποστηρίξει. Έτσι άνοιξαν καταστήματα με σπρέι και άλλα υλικά. Το χόμπι ωστόσο, δεν είναι από τα φθηνότερα και αν θες να ζωγραφίζεις αρκετά θα πρέπει να βάλεις βαθειά το χέρι στην τσέπη.

"Tο κάθε σπρέι κοστίσει από 3,60 έως 4,50 ευρώ, μας λέει ο Lune 82. Οπότε αν θες να κάνεις μια τοιχογραφία υπολόγισε δέκα με είκοσι σπρέι. Και αν κάνεις δύο τοίχους την εβδομάδα πρέπει να έχεις ένα καλό εισόδημα ή μια καλή πηγή χρημάτων". Με λίγα λόγια underground μεν, αλλά με γερό πορτοφόλι....