Εκουαδόρ: Γνωρίστε τον Αμαζόνιο όσο ακόμη προλαβαίνετε

Η Αμαζονία του Ισημερινού ή «πατσαμάμα» όπως την αποκαλούν οι αυτόχθονες όταν θέλουν να μιλήσουν για το μεγαλείο της, έχει κάποια χαρακτηριστικά που την καθιστούν μοναδική σε σχέση με τις άλλες περιοχές του «σμαραγδένιου δάσους, το οποίο μοιράζονται επτά χώρες της Νοτίου Αμερικής.
Πρώτον έχει την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα από κάθε άλλη περιοχή του πλανήτη. Χαρακτηριστικά να πούμε ότι στην περιοχή ζουν πάνω από 1500 είδη πουλιών, αριθμός διπλάσιος από όσα έχουν ΗΠΑ και Καναδάς μαζί. Έχει ήπιο κλίμα λόγω υψομέτρου και κάτι ακόμη, που εκτιμούν πολύ οι τουρίστες... Δεν κινδυνεύεις από ελονοσία, (τουλάχιστον στις περιοχές όπου είναι προσεγγίσιμες από τουρίστες) επίσης λόγω υψομέτρου, καθώς δεν ζει εκεί το κουνούπι που ευθύνεται για τη νόσο.

Γνωριμία με το Μπάνιος

Το ταξίδι από την πρωτεύουσα Κίτο μέχρι το Μπάνιος, που θεωρείται κατά κάποιο τρόπο
η πύλη για την Αμαζονία του Ισημερινού- ή Εκουαδόρ όπως συνηθίσαμε να τον αποκαλούμε- διαρκεί περίπου τέσσερις ώρες μέσα από έναν γενικά καλό δρόμο. Το ξηρό, και με χαμηλή βλάστηση τοπίο των Άνδεων κατά τη διάρκεια της διαδρομής, δίνει σταδιακά τη θέση του στο βαθύ πράσινο, στα ψηλά δέντρα, στους καταρράκτες και στα ποτάμια. Υπάρχει μάλιστα και μια ωραία ιστορία που μου διηγήθηκε ένας ντόπιος για το πώς πήρε το όνομά του ο Αμαζόνιος, την οποία μετά έψαξα και επιβεβαίωσα. Ο ποταμός λοιπόν ανακαλύφθηκε από τους «κονκισταδόρες» που ξεκίνησαν από το Κίτο το 1511, τυφλωμένοι από την πλεονεξία τους να βρουν το «Ελ Ντοράντο». Ένα χρόνο μετά την έναρξη της αποστολής, μια μικρή ομάδα με επικεφαλής τον Φρανθίσκο ντε Ορεγιάνα θα φτάσει στον μεγάλο ποταμό. Στη διαδρομή θα αντιμετωπίσει διάφορες φυλές και μεταξύ αυτών και μια φυλή με σκληρές πολεμίστριες. Στα μάτια του φάνταζαν σαν Αμαζόνες και έτσι αποφάσισε να «βαφτίσει το ποτάμι» Αμαζόνιο.

Αφήνοντας προς το παρόν τις εγκυκλοπαιδικές γνώσεις και επιστρέφοντας στο Μπάνιος, αξίζει να πούμε ότι η πόλη είναι χτισμένη, σχεδόν στους πρόποδες του ηφαιστείου Τουνγκουράουα. Μάλιστα όταν το ηφαίστειο είναι «ξύπνιο» μπορεί κανείς να ακούσει από το Μπάνιος τον βρυχηθμό του στην ησυχία της νύχτας. Η πόλη είναι το σημείο απ’ όπου εξορμούν οι τουρίστες για τις εξερευνήσεις τους στον Αμαζόνιο, για extreme sports, για πεζοπορία και για βόλτες με ποδήλατα. Παρά τον τουρισμό της όμως, η πόλη διατηρεί το παραδοσιακό της χρώμα, με την χαρακτηριστική για τις χώρες της Λατινικής Αμερικής αγορά της, όπου μπορεί κανείς να δοκιμάσει τοπικά πιάτα σε μισή τιμή από ότι στα εστιατόρια, τα καταστήματά της, που καμία σχέση δεν έχουν με τον τουρισμό, και τα μικρά χωριά της που βρίσκονται περιμετρικά σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων και που παραμένουν ζωντανά, γεμάτα κόσμο, με τους κατοίκους τους να ασχολούνται κυρίως με την αγροτική παραγωγή.

Για να το πούμε με απλά λόγια, τα πράγματα σε αυτό το σημείο του κόσμου, παραμένουν «αγνά». Μοιάζουν λίγο ως πολύ με την Ελλάδα της δεκαετίας του ’60, όπου ο τουρισμός δεν ήταν μαζικός και οι ντόπιοι δεν ήταν απλά επαγγελματίες που κοιτούσαν πως θα πάρουν τα λεφτά του τουρίστα.
Ψάχνεις κάτι και δεν το βρίσκεις; Όσους ρωτήσεις θα κάνουν τα πάντα για να σε εξυπηρετήσουν. Πας σε εστιατόριο να φας και το ποτό που θέλεις να πιείς δεν υπάρχει; Κανένα πρόβλημα. Ο μαγαζάτορας θα πάει στο διπλανό μπαρ και θα στο φέρει. Θέλεις να αγοράσεις ένα πουλόβερ από αλπάκα στον φίλο ή την φίλη σου και δεν βρίσκεις νούμερο; Επίσης κανένα πρόβλημα. Η πωλήτρια θα πάει στο απέναντι μαγαζί και θα σου φέρει νούμερα να διαλέξεις. Όλα γίνονται τόσο απλά και η απλότητα αυτή αποτελεί μέρος της απόλαυσης του ταξιδιού.

Συνάντηση με τον Ενρίκε

Σε απόσταση μιας ώρας από το Μπάνιος, είσαι πλέον μέσα στο δάσος και συγκεκριμένα στο Πούγιο. Στη γύρω περιοχή ζουν 37 κοινότητες αυτόχθονων, προερχόμενοι από 7 διαφορετικές φυλές, αναγνωρισμένες σε εθνικό επίπεδο.
Εκεί γνώρισα και τον Ενρίκε Βάργκας, οδηγό στη ζούγκλα από την κοινότητα Νέοι Ορίζοντες (Nuevos Horizontes). Γιος σαμάνου ο Ενρίκε, από οικογένεια με 14 παιδιά, έφυγε σχετικά μικρός από τα βάθη της ζούγκλας και μετακόμισε με την οικογένειά του κοντά στο Πούγιο γιατί στην περιοχή που γεννήθηκε πολλά μικρά παιδιά είχαν πέσει θύματα ανακόντα και τζάγκουαρ.

Όπως μας λέει, οι μικρές κοινότητες των αυτόχθονων στην περιοχή, είναι κυρίως τροφοσυλέκτες. Ζουν από το ψάρεμα και το κυνήγι, με το οποίο ασχολούνται οι άντρες και από την αγροτική παραγωγή, με την οποία ασχολούνται κυρίως οι γυναίκες.
Ο τουρισμός είναι ακόμη σε πρώιμο στάδιο σε σχέση με άλλες περιοχές του Αμαζονίου και θεωρείται μια προνομιούχους απασχόληση για τους ντόπιους, οι οποίοι κερδίζουν κάποια χρήματα πουλώντας είδη χειροτεχνίας.
Οι πιο τυχεροί δουλεύουν ως οδηγοί και ξεναγοί στη ζούγκλα την οποία γνωρίζουν πολύ καλά, δουλειά που τους αποφέρει ένα ικανοποιητικό εισόδημα δεδομένου ότι η χώρα έχει ουσιαστικά δύο τουριστικές περιόδους.

Ο τουρισμός δεν φτάνει για όλους

Ο τουρισμός είναι βιομηχανία που για να γίνει σωστά απαιτεί επενδύσεις. Είναι ένας μεγάλος οικονομικός κύκλος και στην περίπτωση της Αμαζονίας δεν είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς ότι σε αυτόν τον κύκλο οι κοινότητες εντός του Αμαζονίου επωφελούνται ελάχιστα, παίζοντας το ρόλο του αξιοθέατου. Ρόλος σημαντικός μεν, για να κινείται η τουριστική μηχανή, όχι όμως με την ανάλογη γι αυτούς ανταμοιβή.

«Η οικογένειά μου ασχολείται κυρίως με τον τουρισμό και είμαι ικανοποιημένος γιατί εκτός από το ότι το εισόδημα επαρκεί, νιώθουμε και λίγο πιο κοντά στον πολιτισμό, καθώς ερχόμαστε σε επαφή με ξένους και μαθαίνουμε λίγες λέξεις από ξένες γλώσσες» μου λέει ο Ενρίκε.
«Για τον υπόλοιπο κόσμο που ζει στις κοινότητες της Αμαζονίας όμως, το εισόδημα είναι δύσκολη υπόθεση, καθώς τα αγροτικά προϊόντα πωλούνται σε πολύ χαμηλές τιμές. Τα χρήματα τους φτάνουν μόνο για να αγοράσουν ρούχα, αλάτι και ζάχαρη τα πιο βασικά πράγματα δηλαδή, για να επιβιώσουν» συνεχίζει.
Δεν είχα καμία αμφιβολία ότι πίσω από το ειδυλλιακό κομμάτι της Αμαζονίας υπάρχει και η σκοτεινή πλευρά γι αυτούς που ζουν μακριά από τον «πολιτισμό» και ο Ενρίκε μου έδωσε μερικά παραδείγματα.
«Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι κοινότητες μας είναι η υγεία. Τα παιδιά είναι μονίμως άρρωστα και πρέπει να πηγαίνουμε στις κοντινές πόλεις για θεραπεία»... για να μπει μετά σε ένα θέμα πολύ ευαίσθητο και πολύπλοκο.
«Επίσης έχουμε πρόβλημα με τις πετρελαϊκές εταιρίες. Ως αυτόχθονες έχουμε μάθει να ζούμε ελεύθεροι στη ζούγκλα, η φύση είναι μέρος της ζωής μας και συχνά οι εταιρίες έρχονται, προκαλούν ηχορύπανση κόβουν δέντρα και μολύνουν το νερό.
Εμείς έχουμε διαμηνύσει στην κυβέρνηση ότι δεν θέλουμε εδώ τις πετρελαϊκές. Έχουμε ζητήσει αντίθετα, να μας βοηθήσει με τα απαραίτητα μέσα και την τεχνογνωσία για να προσφέρουμε καλύτερες υπηρεσίες στον τουρίστα, γιατί πιστεύουμε ότι είναι ο καλύτερος τρόπος να επιβιώσουμε. Οι τουρίστες αναγνωρίζουν τη δουλειά μας και αγοράζουν προϊόντα από εμάς, όπως είδη χειροτεχνίας και κεραμικά και έτσι έχουμε ένα επιπλέον εισόδημα.
Εμείς έχουμε οδηγό μας τη "μάνα γη" (pachamama). Ότι θέλουμε λοιπόν το ζητάμε από αυτή.
Οι πετρελαϊκές εταιρίες μπορεί να αφήνουν κέρδη αφήνουν όμως παράλληλα και καταστροφή»...

Το πετρέλαιο, δώρο και εφιάλτης

Αυτό που με εντυπωσίασε είναι ότι ο Ενρίκε μου είπε για τις πετρελαϊκές χωρίς καν να τον ρωτήσω, γεγονός που μου επιβεβαίωσε ότι το ζήτημα απασχολεί ιδιαίτερα τον ντόπιο πληθυσμό. Το Εκουαδόρ είναι πετρελαιοπαραγωγός χώρα και το καταλαβαίνεις, ακόμη και αν δεν το ξέρεις, αν ρίξεις μια ματιά στα βενζινάδικα. Η βενζίνη κοστίζει κάτι λιγότερο από μισό δολάριο το λίτρο τη στιγμή που η φρατζόλα ψωμί κοστίζει ένα δολάριο και ο καφές από ένα δολάριο στο δρόμο μέχρι και 3,25 δολάρια στο αεροδρόμιο. Η χώρα έχει πληγωθεί πολύ από τις εξορύξεις στις περιοχές του Αμαζονίου και είναι χαρακτηριστική η διαμάχη της με την Texaco (που σήμερα ανήκει στην Chevron) η οποία κατηγορήθηκε ότι μόλυνε περιοχές αυτόχθονων στον Αμαζόνιο στην περίοδο 1964-1992. Η διαμάχη πρωτόδικα έληξε με πρόστιμο στην εταιρία ύψους 19,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων το οποίο μετά μειώθηκε στα 9,5 δισεκατομμύρια δολάρια.

Η Chevron δεν αποδέχθηκε την ετυμηγορία και η διαμάχη συνεχίζεται ακόμη και σήμερα στα καναδικά δικαστήρια με το Εκουαδόρ να προσπαθεί να κατασχέσει περιουσιακά στοιχεία της εταιρίας ή να την αναγκάσει να πληρώσει.
Με τέτοια προϊστορία στις εξορύξεις, θα περίμενε κανείς η κυβέρνηση της χώρας να είναι πολύ προσεκτική. Όμως πέρυσι, υπό την πίεση των χαμηλών εσόδων έγινε άρση του μορατόριουμ εξορύξεων στον Αμαζόνιο και μάλιστα δόθηκε άδεια να ξεκινήσουν εργασίες στην περιοχή του πάρκου Yasuni, μίας έκτασης περίπου 10.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Ο κόσμος ξεσηκώθηκε και όχι μόνο στις περιοχές του Αμαζονίου, αλλά και στην πρωτεύουσα και στις μεγάλες πόλεις, προχωρώντας σε συλλογή υπογραφών. Το γεγονός πήρε μεγάλη διάσταση, όταν οι πολέμιοι των εξορύξεων κατηγόρησαν την κυβέρνηση για απάτη, καθώς αναγνώρισε μόνο 359.000 υπογραφές ως αυθεντικές, από τις 850.000 που υποβλήθηκαν συνολικά, ενώ το όριο για να υποχρεώσει την κυβέρνηση να κάνει δημοψήφισμα ήταν 583.000. Μάλιστα η βρετανική εφημερίδα Guardian είχε αποκαλύψει πέρυσι, ότι η κυβέρνηση του Ραφαέλ Κορέα διαπραγματευόταν δάνειο ύψους ενός δισεκατομμυρίου ευρώ από κινεζική τράπεζα προκειμένου να ξεκινήσει εξορύξεις, την ίδια στιγμή που ζητούσε από τη διεθνή κοινότητα οικονομική βοήθεια για να αφήσει τον Αμαζόνιο στην ησυχία του. Με λίγα λόγια η κυβέρνηση δείχνει αποφασισμένη να προχωρήσει το 2016 στην εξόρυξη. Για την ιστορία, να πούμε ότι το πάρκο Yasuni είναι στη λίστα των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco, στα όριά του ζουν δύο φυλές που δεν έχουν έρθει σε επαφή με τον πολιτισμό και η χλωρίδα και πανίδα του είναι πλουσιότερη από όλης της Βορείου Αμερικής.
Μετά από αυτά, ο Ενρίκε μάλλον έχει σοβαρούς λόγους να ανησυχεί.