«Τουριστοφοβία» στη Βαρκελώνη: «Ναι» στους μετανάστες, «όχι» στους τουρίστες

Σε μία από τις πιο τουριστικές πόλεις της Ευρώπης, η «τουριστοφοβία» αυτή, νεολογισμός των ισπανικών ΜΜΕ, μοιάζει σχεδόν οξύμωρη. Κι όμως, στη «μάχη» αυτή κατά των τουριστών, η Βαρκελώνη δεν είναι μόνη...

Το περασμένο καλοκαίρι, μία αποστροφή για τον υπερβολικό τουρισμό κατέκλυσε κι άλλες μητροπόλεις της Ευρώπης, με διαδηλώσεις να διοργανώνονται σε Βενετία, Ρώμη, Άμστερνταμ, Φλωρεντία, Βερολίνο, Λισαβόνα, Πάλμα ντε Μαγιόρκα και αλλού. Σε αντίθεση με πολλές πόλεις, όμως, η Βαρκελώνη διαδήλωνε όσο οργισμένα κατά των τουριστών, τόσο παθιασμένα υπέρ των προσφύγων.

Όταν, πριν από δύο εβδομάδες, έγινε γνωστό πως ένα πλοίο που μετέφερε 629 μετανάστες, έπλεε από λιμάνι σε λιμάνι «διωγμένο» στη Μεσόγειο, η δήμαρχος Άντα Κολάου ήταν μεταξύ των πρώτων που πρόσφεραν ασφαλές λιμάνι στο πλοίο και τους ταλαιπωρημένους επιβάτες του.

Όμως, πράγματι η Βαρκελώνη προτιμά τους χιλιάδες διωγμένους, ταλαιπωρημένους από κακουχίες, απένταρους μετανάστες από τα εκατομμύρια τουριστών – που μόνο πέρυσι «επένδυσαν» 30 δισ.ευρώ στην πόλη; Η σύντομη απάντηση είναι, ναι. Οι κάτοικοι βλέπουν τον τουρισμό κι όχι τη μετανάστευση ως απειλή για την ταυτότητα της πόλης.

Το 2000 οι ξένοι ήταν λιγότερο από 2% του πληθυσμού, πέντε χρόνια αργότερα το ποσοστό είχε φτάσει στο 15% ενώ, το 2018 επισήμως στο 18% - ανεπισήμως και σύμφωνα με την υπεύθυνη για τη μετανάστευση και ενσωμάτωσης, Λόλα Λόπεζ, το πραγματικό ποσοστό αγγίζει το 30%. Η άφιξη νέων κατοίκων έχει αλλάξει δραματικά το πρόσωπο της πόλης, ωστόσο η Βαρκελώνη επιμένει να μη διαδηλώνει κατά του προσφυγικού, το οποίο δεν ήταν καν στην ατζέντα των τοπικών εκλογών.

«Η περίπτωση της Βαρκελώνης καθιερώνει μία σχέση μεταξύ δύο ειδών κινητικότητας που είναι σε αντίθεση μεταξύ τους: ο τουρισμός από τον Βορρά και η μετανάστευση από το Νότο. Ουσιαστικά ανατρέπει το κοινό αίσθημα περί ποιας κινητικότητας είναι επιθυμητή και ποιας όχι», διευκρινίζει ο Πάολο Τζιακάρια, καθηγητής κοινωνικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Τορίνου.

Η πεποίθηση των κατοίκων, την οποία μοιράζονται ακόμη και οι άνθρωποι στην τουριστική βιομηχανία, είναι πως η μετανάστευση έχει αλλάξει την πόλη, όμως ο τουρισμός την έχει αλλοιώσει. Το 1990, η πόλη δέχτηκε 1,7 εκατομμύρια τουρίστες. Το 2017, ο αριθμός άγγιξε τα 32 εκατομμύρια – αριθμός σχεδόν εικοσαπλάσιος από τον πληθυσμό της πόλης. «Θεωρούμε πως η μετανάστευση έχει θετικό αντίκτυπο, οι άνθρωποι αφομοιώνονται ωραία. Έχει δώσει περισσότερα από όσα έχει πάρει», λέει η Ναταλία Μαρτίνες, σύμβουλος στη Ciutat Vella – παλιά πόλη της Βαρκελώνης που αποτελεί βασικό προορισμό τόσο των μόνιμων όσο και των προσωρινών επισκεπτών.

Οι μεγαλύτερες ροές μεταναστών έχουν έρθει από την Ευρώπη, τη Λατινική Αμερική και τη Βόρεια Αφρική – κυρίως το Μαρόκο – ενώ υπάρχουν σημαντικοί πληθυσμοί Κινέζων και Πακιστανών. Ένα βασικό εμπόδιο στην ομαλή ενσωμάτωση των ανθρώπων είναι η γλώσσα – στα σχολεία διδάσκονται τα καταλανικά, γλώσσα που δεν μιλούν ούτε οι ισπανόφωνοι μετανάστες – και, κατά περιπτώσεις, το φαγητό.

Η τρομοκρατική επίθεση στη Las Ramblas, τον Αύγουστο του 2017, δε στάθηκε ικανή να τρομοκρατήσει τους ντόπιους και τους τουρίστες της Βαρκελώνης που, λίγες μέρες μετά, κατέκλυζαν ξανά τον φημισμένο πεζόδρομο της πρωτεύουσας της Καταλονίας - Carl Court/Getty Images

Ασφαλώς, και στη Βαρκελώνη ρατσισμός υπάρχει, ωστόσο, με την ανάλογη δράση, δεν υποτροπιάζει. «Υπάρχουν μεμονωμένες περιπτώσεις, ωστόσο όσον αφορά το ρατσισμό ή την ισλαμοφοβία, δεν θεωρούμε πως υπάρχει πρόβλημα», λέει ο Μοχάμεντ Χαλούλ, πρόεδρος του Καταλανικού Ισλαμικού Συμβουλίου. Ο ίδιος – που έφτασε από το Μαρόκο στη Βαρκελώνη το 1990 – αποδίδει την έλλειψη ρατσιστικών συμπεριφορών στην ευρεία πολιτική συναίνεση επί του μεταναστευτικού αλλά και σε ένα ισχυρό δίκτυο τοπικών κοινοτήτων που έχουν αποτρέψει τη στοχοποίηση των μεταναστών, παρά την άγρια οικονομική συγκυρία.

Oι τουρίστες στο στόχαστρο

Σε αντίθεση με τους μετανάστες, όμως, οι τουρίστες δεν απέφυγαν τη στοχοποίηση – παρότι περίπου το 12% του ΑΕΠ της Βαρκελώνης προέρχεται από τον τουρισμό και πολλά νοικοκυριά ζουν από τους τουρίστες.

«Δεν υπάρχει αμφιβολία πως πολλοί από τους πολίτες ζουν από τον τουρισμό. Όμως, δεν μπορεί να είναι ανεξέλεγκτος, πρέπει να βάλουμε όρια. Χάνουμε την ταυτότητα του κέντρου, του λιμανιού, τις παραδόσεις μας που τελικά είναι αυτά που προσελκύουν τους τουρίστες», λέει ένας ντόπιος, ο Εστεμπάν.

Και πράγματι, μετά από 20 χρόνια τουριστικής «εκποίησης» της πόλης από τις τοπικές αρχές, η νέα «φρουρά» που ανέδειξαν οι δημοτικές εκλογές του 2015 αποφάσισε να βάλει τις ανάγκες των πολιτών πάνω από εκείνες των τουριστών: Επέβαλε ρυθμιστικούς κανόνες στη δόμηση και λειτουργία των νέων ξενοδοχείων, περιόρισε την εξάπλωση τουριστικών διαμερισμάτων προωθώντας πλαίσιο στην αγορά του Airbnb, επέβαλε πρόστιμα στα τουριστικά καταλύματα χωρίς άδεια και υψηλότερο φόρο ακίνητης περιουσίας στους ιδιοκτήτες τουριστικών καταλυμάτων ενώ προώθησε ένα σχέδιο για την Ciutat Vella που βάζει σε προτεραιότητα το τοπικό εμπόριο από τις τουριστικές επιχειρήσεις.

Οι πολίτες λένε «basta»

Σ’αυτήν τη «μάχη ταυτότητας», η Βαρκελώνη δεν είναι μόνη. Οι πολίτες πολλών ευρωπαϊκών προορισμών νιώθουν από εγκλωβισμένοι έως εξοργισμένοι από τον υπερβολικό τουρισμό που ευνοείται από τις πτήσεις χαμηλού κόστους και τις πλατφόρμες τύπου Airbnb.

Η αντιπάθεια κατά των τουριστών έχει φτάσει σε «ιστορικό υψηλό» στη Βενετία – όπου προσφάτως εγκαταστήθηκαν μεταλλικές μπάρες προκειμένου να περιοριστούν τα πλήθη. «Στη Βενετία οι άνθρωποι μισούν τους τουρίστες, ιδίως εκείνους από τα κρουαζιερόπλοια – που τους θεωρούν το χείριστο είδος τουρισμού», λέει η Πατρίτσια Ριγκάντι που διδάσκει στη σχολή Αρχιτεκτονικής του πανεπιστημίου του Νότιγχαμ και έχει κάνει έρευνα πάνω στις επιπτώσεις της μετανάστευσης και του τουρισμού σε Άμστερνταμ και Βενετία: «Μολύνουν την πόλη, την καταναλώνουν όπως τρώνε ένα σάντουιτς», προσθέτει η ίδια.

Με τις πρώτες μεταλλικές μπάρες για πεζούς, οι αρχές φιλοδοξούν να περιορίσουν τη διέλευση τουριστών σε κεντρικά σημεία της Βενετίας - ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΕΡΑ/RICCARDO GREGOLIN

Αντιστοίχως, οι κάτοικοι της Λισαβόνας φοβούνται πως η περιοχή Alfama θα έχει την τύχη της Ciutat Vella: «Αυτό που αρέσει στους τουρίστες είναι η αυθεντικότητα της Alfama, η οποία, ωστόσο, έχει γίνει υπερβολικά ακριβή, με αποτέλεσμα να μην αντέχουν οικονομικά να ζήσουν εκεί οι νέοι, παρά μόνο οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας με ασφαλές εισόδημα. Η κοινωνική δυναμική της γειτονιάς έχει αλλάξει. Κάπως έτσι, η Alfama αργοπεθαίνει. Οι ντόπιοι φοβούνται πως η πόλη μας και η ταυτότητά της θα έχουν την τύχη της Βαρκελώνης – μία παρωδία, ένα θεματικό πάρκο», λέει ένας κάτοικος, ο Μπερνάρντο.

Το ζήτημα, όμως, δεν είναι μόνο πολιτισμικό ή ταυτότητας αλλά και πρακτικό. Πολεοδομικά, οι πόλεις απλώς δεν έχουν οικοδομηθεί για να υποδέχονται τέτοιους όγκους ανθρώπων. Η πίεση στους δημόσιους χώρους είναι ασφυκτική. Οι τουρίστες καταλαμβάνουν καφέ, εστιατόρια, χώρους, μουσεία που άλλοτε ήταν δημοφιλή μεταξύ των ντόπιων, προκαλούν ασφυξία στις δημόσιες μεταφορές, μπλοκάρουν τους δρόμους και τα πεζοδρόμια και καταναλώνουν απείρως περισσότερους πόρους – όπως νερό – από ό,τι οι μόνιμοι κάτοικοι.

Όπως παραδέχονται οι ντόπιοι, νιώθουν να βρίσκονται «υπό κατοχή», εκτοπισμένοι στο ίδιο τους το «σπίτι», αίσθημα που δεν έχουν προκαλέσει ούτε οι, μεγάλης κλίμακας, μεταναστευτικές ροές. Τουναντίον, οι μετανάστες στη Βαρκελώνη θεωρούνται ένα λειτουργικό κομμάτι του κοινωνικού ιστού – δουλεύουν, δημιουργούν κοινότητες, συμβάλλουν στην ευημερία της πόλης όταν οι τουρίστες απλώς την «καταναλώνουν».

PHOTO 1 / 5

Photo 1/5

Photo 2/5

Photo 3/5

Photo 4/5

Photo 5/5