Η «Τέχνη της Χειραγώγησης» αλά Ερντογάν: Τα σύμβολα, οι τεχνικές και ο… Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής

Οι στρατηγικές κινήσεις του παρελθόντος επιτρέπουν σήμερα στον Ερντογάν να έχει στη διάθεσή του σειρά «όπλων» και να είναι σε θέση να χειραγωγεί προς όφελός του την κοινή γνώμη της Τουρκίας.

Ποια είναι, όμως, τα δυνατά αυτά «χαρτιά» του Τούρκου προέδρου; Και πώς ο Τούρκος πολιτικός έχει καταφέρει να επιστρατεύσει την τηλεόραση και τη μεγάλη οθόνη για να αφυπνίσει τα εθνικά αντανακλαστικά του τουρκικού λαού;

Ο Κωνσταντίνος Φίλης, διεθνολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν», εξηγεί στο CNN Greece τα επικοινωνιακά τρικ του Τούρκου προέδρου, τις τεχνικές που ακολούθησε για να αλλάξει την ταυτότητα της χώρας του και τον τρόπο με τον οποίο έχει καταφέρει να «χτίσει» γύρω από το πρόσωπό του το αφήγημα της «ισχυρής Τουρκίας».

Το μιντιακό «οπλοστάσιο»

«Ο Τούρκος πρόεδρος έχει στη διάθεσή του ένα τεράστιο μιντιακό “οπλοστάσιο” μέσω του οποίου μπορεί να προβάλει τις θέσεις του. Μάλιστα έχει δυσανάλογο χρόνο σε σχέση με τους ανθυποψηφίους του ή με οποιαδήποτε αντίθετη προς αυτόν φωνή» εξηγεί ο κ. Φίλης, και συμπληρώνει: «Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι υπάρχουν υπερπαραγωγές ή τέλος πάντων χολιγουντιανού τύπου φιλμάκια, που στον πυρήνα τους βρίσκεται ο ίδιος ο Ερντογάν».

Υπάρχουν, όμως, και άλλα κομμάτια σε αυτό το πάζλ. «Αν κάποιος δει τις αφίσες που έχουν κυκλοφορήσει, και βρίσκονται σε πολλούς δρόμους της Τουρκίας, βλέπει έναν Ερντογάν που φυσιογνωμικά παραπέμπει στον Ερντογάν προ τουλάχιστον μιας δεκαετίας. Έχουν επιλεγεί, δηλαδή, για τις αφίσες του φωτογραφίες που είτε είναι ρετουσαρισμένες είτε είναι πολύ παλιές, μόνο και μόνο για να δείχνουν τον Ερντογάν αγέρωχο, ακούραστο και αρκετά νεότερο» λέει ο κ. Φίλης.

Πηγή: REUTERS/Murad Sezer

Όπως εξηγεί ο διεθνολόγος, ο Τούρκος πρόεδρος φροντίζει, επίσης, να δαιμονοποιεί τις αντίθετες προς αυτόν φωνές, με τους αντιπάλους του να κινδυνεύουν να κατηγορηθούν ως Γκιουλενιστές -και κατ’ επέκταση ως εχθροί του κράτους- όταν αντιτίθενται στον Ερντογάν, έστω και ιδεολογικά.

«Υπάρχει μια κυρίαρχη άποψη, μια κυρίαρχη ταυτότητα, μια κυρίαρχη ιδεολογία και μια κυρίαρχη εθνική συνείδηση.

Όλα αυτά τα εκφράζει ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος, όχι μόνο ως πολιτικός αλλά και μέσα από διάφορες κινήσεις και ενέργειες που κάνει στην καθημερινότητά του» λέει στο CNN Greece ο κ. Φίλης, που αναφέρεται παράλληλα στην προσπάθεια του Ερντογάν να δημιουργήσει μια ευσεβή γενιά που είναι θρησκευόμενη, βαθιά συντηρητική και ακολουθεί τις αξίες του πολιτικού Ισλάμ.

«Όλο αυτό είναι μέρος ενός συνολικού αφηγήματος, το οποίο και πάλι έχει στο επίκεντρο τον Τούρκο πρόεδρο, βάσει του οποίου η Τουρκία έχει ισχυροποιηθεί πάρα πολύ τα 16 χρόνια που ο Ερντογάν βρίσκεται στην εξουσία. Ως εξ αυτού, υπάρχουν δυνάμεις στο εξωτερικό και το εσωτερικό της χώρας, οι οποίες επιβουλεύονται την κυριαρχία της. Αυτές οι δυνάμεις είτε θέλουν να αποδυναμώσουν τον Ερντογάν για να αποσταθεροποιήσουν την Τουρκία είτε να αποσταθεροποιήσουν τον Ερντογάν για να αποδυναμώσουν την Τουρκία. Άρα λοιπόν βλέπουμε ότι υπάρχει μια ταύτιση: ισχυρός Ερντογάν ίσον ισχυρή Τουρκία, ανίσχυρος Ερντογάν ίσον ανίσχυρη ή ευάλωτη Τουρκία».

Με βάση λοιπόν, αυτή την προσέγγιση, ό,τι βλέπει το «φως» της δημοσιότητας και είναι αρνητικό προς τον Τούρκο πρόεδρο –κατηγορίες σε βάρος του για διαπλοκή, διαφθορά ή χειραγώγηση του Τύπου- κατηγοριοποιείται αυτόματα ως ψέμα. «Γιατί δεν μπορείς να έχεις καλές προθέσεις έναντι της Τουρκίας και να είσαι απέναντι στον Ερντογάν. Αυτή είναι η λογική του Τούρκου προέδρου και έτσι, όποια κριτική του ασκείται, αποδίδεται στις κακές προθέσεις κάποιων» λέει ο διεθνολόγος.

Οι ταινίες, οι σειρές και ο μετασχηματισμός της κοινωνίας

Τα τελευταία χρόνια, η τουρκική τηλεόραση έχει κάνει μια νέο-οθωμανική στροφή. Οι τηλεθεατές της χώρας παρακολουθούν με αφοσίωση τις «περιπέτειες» του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ και του Ερτογρούλ, του πατέρα του σουλτάνου Οσμάν Α’. Οι σειρές αυτές, όπως και αρκετές άλλες αντίστοιχου περιεχομένου, προβάλλονται με τις «ευλογίες» του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (σ.σ. το κόμμα που ίδρυσε ο Ερντογάν) και έχουν πολλάκις σχολιαστεί θετικά από τα στελέχη του.

Το τρέιλερ της σειράς Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής

Δεν είναι, όμως, τα μοναδικά παραδείγματα. Πριν από λίγο καιρό, έκανε πρεμιέρα η ταινία «Κοκκινομπερέδες στο Αφρίν», τα γυρίσματα της οποίας ξεκίνησαν πριν από την επιχείρηση της Τουρκίας στο συριακό έδαφος και ηρωοποιεί μια ομάδα των Τούρκων κομάντο.

Όπως μετέδιδε το πρακτορείο Reuters στις 22 Μαρτίου, ο σκηνοθέτης της ταινίας, Erhan Baytimur, ερωτηθείς γιατί η ταινία προβλήθηκε στους κινηματογράφους μόλις μερικές ημέρες μετά την έναρξη της επιχείρησης, έκανε λόγο για σύμπτωση. Έσπευσε να τονίσει, ωστόσο, ότι «πρέπει να σταθούμε αλληλέγγυοι» στους στρατιώτες που πολέμησαν στο Αφρίν.

Teaser της ταινίας «Κοκκινομπερέδες στο Αφρίν»

Αποκάλυψε, επίσης, ότι πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα, η ταινία και το σενάριο πήραν το «πράσινο φως» από το υπουργείο Άμυνας της Τουρκίας.

Την ίδια ώρα, έχουν προβληθεί και άλλες αντίστοιχες ταινίες ενώ αρκετές ακόμη βρίσκονται στα σκαριά, ορισμένες εκ των οποίων και με ελληνικό «άρωμα».

Αποτελούν, όμως, όλα αυτά ένα κομμάτι της χειραγώγησης των πολιτών;

«Ασφαλώς. Δείχνουν έναν μετασχηματισμό. Υπάρχει, όπως αναφέρω και στο βιβλίο μου “Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν”, ένας μετασχηματισμός της ταυτότητας της Τουρκίας και κατ’ επέκταση ένας μετασχηματισμός της τουρκικής κοινωνίας» απαντά ο κ. Φίλης.

Από το 1923 έως και το 2002, όταν και κυριάρχησαν οι Κεμαλικοί, η τουρκική συνείδηση είχε στον πυρήνα της τον τουρκικό εθνικισμό. Σήμερα, ο Τούρκος πρόεδρος προσπαθεί να ενσταλάξει στους πολίτες του μια εθνική συνείδηση που να έχει στο επίκεντρο τον νέο-οθωμανισμό και τη θρησκεία.

«Επειδή τα 80 χρόνια που κυριάρχησαν οι Κεμαλιστές, η θρησκευτική έκφραση δεν επιτρεπόταν –υπήρχαν πάρα πολλοί περιορισμοί- ένα μεγάλο κομμάτι των πολιτών, κυρίως αυτοί που είναι στην Ανατολία, βρέθηκαν στο κοινωνικό και οικονομικό περιθώριο και δεν μπορούσαν να εκφραστούν θρησκευτικά. Από το 2002 και μετά αυτό άλλαξε. Ο Ερντογάν έβγαλε από τον αποκλεισμό μια πλατιά μάζα της τουρκικής κοινωνίας, που είναι σε μεγάλο βαθμό βαθιά θρησκευόμενη» λέει ο κ. Φίλης.

Μάλιστα, όπως εξηγεί ο διεθνολόγος, οι άνθρωποι αυτοί όχι μόνο απέκτησαν πρόσβαση στην οικονομική δραστηριότητα της χώρας, κάτι που δεν συνέβαινε επί Κεμαλιστών- αλλά ο Τούρκος πρόεδρος τους έδωσε και ένα κυρίαρχο εθνικό αφήγημα που έχει στη βάση του το νέο-οθωμανικό δόγμα και τη θρησκεία.

«Ο Ερντογάν θέλει να δημιουργήσει μια ευσεβή γενιά, η οποία θα ακολουθεί το πρότυπο του σωστού μουσουλμάνου. Είναι χαρακτηριστικό ότι εδώ και χρόνια αντιπαραβάλει ολοένα και συχνότερα το εθνικά υπέρτερο Ισλάμ έναντι της διαβρωμένης Δύσης» αναφέρει ο κ. Φίλης, και συμπληρώνει: «Αντιπαραβάλλει το ηθικά ανώτερο Ισλάμ, του οποίου κυριότερος εκφραστής είναι ο ίδιος».

«Τα σίριαλ, και οτιδήποτε έχει να κάνει με τις Τέχνες, είναι εργαλεία πολύ σημαντικά στα χέρια του Τούρκου προέδρου. Βλέπουμε, δηλαδή, ότι προσπαθεί μέσα από τα σίριαλ να επηρεάσει μουσουλμανικούς πληθυσμούς πέραν της Τουρκίας, και να ενισχύσει το κυρίαρχο αφήγημα περί του ηθικά ανώτερου Ισλάμ, του οποίου ο ιδεολογικός Φάρος είναι η Τουρκία και κύριος εκφραστής ο ίδιος. Προσπαθεί, δηλαδή, μέσα από τα σίριαλ να δημιουργήσει το πρότυπο του σωστού μουσουλμάνου και ταυτόχρονα να διεγείρει και τα εθνικιστικά και πατριωτικά αντανακλαστικά, σε σχέση με την οθωμανική αυτοκρατορία» αναφέρει ο κ. Φίλης.

Ουσιαστικά, πρόκειται για μια αφήγηση που ως στόχο της έχει να αναδείξει πόσο καλή ήταν η οθωμανική αυτοκρατορία, κάτι που έκανε τους ξένους να στραφούν εναντίον της για να την καταστρέψουν. «Και αντίστοιχα τώρα, πόσο καλός είναι ο Ερντογάν που έχει μεγαλώσει τη χώρα του και πώς πάλι οι ξένοι προσπαθούν εκ νέου να απομειώσουν την ισχύ που έχει η χώρα χάρη στον πρόεδρό της».

Τα σύμβολα

Ο Τούρκος πρόεδρος «παίζει», επίσης, πολύ με τα σύμβολα, ενστερνιζόμενος προφανώς κάτι που είχε πει κάποτε ο Φρανσουά Μιτεράν: «Η πολιτική είναι συμβολισμός, και ο συμβολισμός πολιτική».

«Πριν από λίγο καιρό, σε μια συγκέντρωση που έκανε κάπου στα παράλια είχε μαζί του έναν τραγουδιστή κουρδικής καταγωγής. Τι σηματοδοτεί αυτό; Ότι ο Ερντογάν δεν βάζει απέναντί του, όπως κατηγορείται, συνολικά το κουρδικό στοιχείο αλλά τους τρομοκράτες των Κούρδων, όπως είναι το PKK ή το PYD των Κούρδων της Συρίας» αναφέρει ο κ. Φίλης, και συνεχίζει: «Αυτό, βέβαια, εξυπηρετεί και εκλογικές σκοπιμότητες. Ένα σημαντικό κομμάτι των Κούρδων, που είναι βαθιά θρησκευόμενοι, ψήφισαν ΑKP και Ερντογάν. Και, μάλιστα, παρότι βρέθηκε στην τουρκική εθνοσυνέλευση το φιλοκουρδικό φιλεργατικό κόμμα. Οι άνθρωποι αυτοί θα ξαναψηφίσουν με τον ίδιο τρόπο».

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διακατέχεται επίσης, όπως λέει ο διεθνολόγος, από έναν νέο-οθωμανικό μεγαλοϊδεατισμό.

«Θεωρεί ότι η χώρα του είναι πολύ ισχυρή χάρη στον ίδιο και ως διάδοχος κατάστασης της οθωμανικής αυτοκρατορίας νομιμοποιείται να έχει βλέψεις και επιδιώξεις που υπερβαίνουν κατά πολύ τα υφιστάμενα σύνορα της χώρας του» αναφέρει ο κ. Φίλης.

Παρότι, όμως, ο Τούρκος πρόεδρος έχει κάνει… φιλότιμες προσπάθειες να δημιουργήσει ένα κοινωνικό πλαίσιο που τον εξυπηρετεί, δεν έχει καταφέρει να πείσει ολόκληρο τον πληθυσμό της χώρας του. Το ερώτημα που μένει τώρα να απαντηθεί είναι πώς ο Ερντογάν θα καταφέρει να εξομαλύνει τις διαιρέσεις, που ο ίδιος φρόντισε να καλλιεργήσει εντός της Τουρκίας, αλλά και να κατευνάσει ένα μεγάλο κομμάτι της τουρκικής κοινωνίας, που αποστρέφεται τις πρακτικές και τις μεθόδους του…

PHOTO 1 / 5

Photo 1/5

Photo 2/5

Photo 3/5

Photo 4/5

Photo 5/5