H «Ειδομένη της Πάτρας» (Μέρος 1ο)

Ώρα 12.30 μεσημέρι, στο νέο λιμάνι της Πάτρας. Απέναντι ακριβώς, βρίσκονται τα κουφάρια των πάλαι ποτέ μεγάλων βιομηχανιών της πόλης που έδιναν δουλειά σε χιλιάδες οικογένειες. Η Πειραϊκή Πατραϊκή, ο Λαδόπουλος, η ΑΒΕΞ και άλλα μικρότερα εργοστάσια που τα περισσότερα έκλεισαν στη δεκαετία του ‘90.
Στα πεζοδρόμια έξω από τα άδεια εργοστάσια κάθονται κατά ομάδες μετανάστες, κυρίως από το Πακιστάν και το Αφγανιστάν. Μέσος όρος ηλικίας κάπου μεταξύ 20 και 25 και πάρα πολλοί ανήλικοι. Ξαφνικά, μια ομάδα σηκώνεται και με την καθοδήγηση κάποιου περνά γρήγορα το δρόμο, πηδά τα κάγκελα του λιμανιού και τρέχει να χωθεί ανάμεσα σε νταλίκες.
Από εκεί και μετά ξεκινά μια επικίνδυνη διαδικασία για να κρυφτούν σε μία νταλίκα και ένα κυνηγητό με τους λιμενικούς, το οποίο θα κρατήσει μερικές ώρες, μέχρι να φορτώσει και το τελευταίο πλοίο.

Καθημερινά, μόλις φτάσουν τα πρώτα πλοία στο λιμάνι της Πάτρας ξεκινά το σάλτο των προσφύγων και μεταναστών. (Πηγή: CNN Greece)

Δεν είναι η πρώτη φορά που συζητάμε για τις επιχειρήσεις “αυτοκτονίας” των μεταναστών στο λιμάνι της Πάτρας με σκοπό να περάσουν στην Ιταλία κι από εκεί στη Βόρειο Ευρώπη. Αυτή τη στιγμή όμως, που υποτίθεται ότι ο προσφυγικό έχει μπει σε ένα δρόμο ομαλής διαχείρισης, αν εξαιρέσει κανείς τα νησιά, στην Πάτρα, οι πιέσεις προς το λιμάνι αυξάνονται από τους πρόσφυγες και τους μετανάστες για πέρασμα στη Βόρειο Ευρώπη.

Τα κουφάρια των παλιών εργοστασίων έχουν μετατραπεί σε στρατόπεδα προσφύγων και μεταναστών και το λιμάνι σε μια “Ειδομένη” για αυτούς που δεν προστατεύονται από την συμφωνία μετεγκατάστασης και ασύλου. Όπως λέει ο κ. Νίκος Παπαγεωργίου, μέλος της Κίνησης Υπεράσπισης Δικαιωμάτων Προσφύγων και Μεταναστών, “αυτοί οι άνθρωποι είναι τα απόνερα της ευρωτουρκικής συμφωνίας”. Χωρίς χαρτιά, οι περισσότεροι, έχουν δύο επιλογές. Να περιμένουν στην Ελλάδα την απέλασή τους ή να φτάσουν στην κεντρική Ευρώπη ελπίζοντας ότι εκεί θα καταφέρουν να μείνουν.

Το γεγονός είναι όμως το εξής: Όσο και αν δεν θέλουν να το παραδεχθούν οι αρμόδιοι στο υπουργείο μεταναστευτικής πολιτικής ή ο Δήμος της Πάτρας που προς τιμήν του κάνει ότι μπορεί για να κρατήσει την κατάσταση σε ανεκτά όρια, χωρίς να έχει άμεση αρμοδιότητα, η Πάτρα έχει ένα άτυπο κέντρο φιλοξενίας προσφύγων με μέσο όρο 350 ανθρώπους, μεταξύ αυτών πολλοί ανήλικοι.

Ο αριθμός τους αυξομειώνεται ανάλογα με το πόσοι καινούργιοι θα έρθουν και πόσοι θα καταφέρουν τελικά να σπάσουν τα μέτρα ασφαλείας και να φύγουν. Όσο τα σύνορα μένουν κλειστά η Πάτρα περισσότερο και η Ηγουμενίτσα (πολύ λιγότερο) θα είναι ο πρώτος προορισμός κάθε μετανάστη που έχει παγιδευτεί στην Ελλάδα και θέλει να φύγει.

Κυνηγητό στο λιμάνι

Ώρα 13.00. Τα πρώτα καράβια που κάνουν τη γραμμή Πάτρα - Ιταλία έχουν δέσει στο λιμάνι. Συνήθως αναχωρούν γύρω στις τέσσερις με πέντε το απόγευμα εκτός και αν υπάρχουν καθυστερήσεις. Στο χώρο του λιμανιού έχουν ήδη αρχίσει να καταφθάνουν νταλίκες που περνούν από τις ειδικές πλατφόρμες για το ζύγισμα και μετά σταματούν στο πάρκινγκ μέχρι να έρθει η ώρα να περάσουν τον έλεγχο. Για όσους δεν γνωρίζουν, τα διεθνή λιμάνια έχουν δύο ζώνες. Την πρώτη ζώνη εισόδου όπου μπορεί να περάσει οποιοσδήποτε και τη ζώνη ISPS (International Ship and Port Facility Security Code) η οποία είναι περιφραγμένη και για την οποία υπάρχει διεθνές πρωτόκολλο ασφαλείας. Είναι στην ουσία η ζώνη στην οποία περνά μετά από αυστηρό έλεγχο μόνο όποιος πρόκειται να ταξιδέψει.

Με την εμφάνιση του λιμενικού οι μετανάστες τρέχουν να κρυφτούν Πηγή: CNN Greece

Με το που θα παρκάρουν οι νταλίκες ξεκινάει το σάλτο των μεταναστών από την περίφραξη. Από πριν έχουν διακρίνει σε ποιες νταλίκες είναι πιο εύκολο να μπουν και κατευθύνονται προς αυτές σε ομάδες.
Επειδή η είσοδος των νταλικών στο ISPS καθυστερεί λόγω των ελέγχων, υπάρχει κάποιος χρόνος για τους μετανάστες να κρυφτούν. Πολλοί προσπαθούν μόνοι τους αλλά οι περισσότεροι βασίζονται σε κάποιον διακινητή ο οποίος θα τους βάλει στην νταλίκα και θα κλειδώσει μετά την πόρτα ή θα βρει χώρο στην καρότσα και θα βοηθήσει τον μετανάστη να κρυφτεί εκεί.

Η δουλειά γίνεται με το αζημίωτο φυσικά. Οι διακινητές, ουσιαστικά είναι οι “νταβατζήδες” στα άτυπα στρατόπεδα προσφύγων και αυτοί που αποφασίζουν ποιος θα μπει στην νταλίκα. Τα χρήματα πληρώνονται προκαταβολικά μέσω λογαριασμού εταιρίας που κάνει μεταφορές κεφαλαίων ή με άλλου είδους συμφωνίες και ο διακινητής τα παίρνει μόνο αν ο μετανάστης καταφέρει να φτάσει στην Ιταλία και να συνεχίσει το ταξίδι του.
- “Κι αν καταφέρεις να βγεις στην Ιταλία και δεν δώσεις εντολή να πάρει τα λεφτά ο διακινητής τι γίνεται; Που θα σε βρει;” ρωτώ των Ίντρις ένα 17χρονο Αφγανό που προσπαθεί να περάσει την Ιταλία μαζί με τον αδερφό του.
- Μπορεί να μη βρει εμένα αλλά οι δικοί του στο Αφγανιστάν θα βρουν την οικογένειά μου και θα της κάνουν κακό. Κανένας δεν ρισκάρει να μην πληρώσει διακινητή.

Πολλοί προσπαθούν να χωθούν σε μια νταλίκα μόνοι τους, χωρίς να δώσουν λογαριασμό στον διακινητή. Για να το κάνεις όμως αυτό θα πρέπει να έχεις μια ομάδα φίλων που σε προστατεύει. Με λίγα λόγια ισχύει ότι και στον κόσμο των συμμοριών. Αν μια ομάδα είναι μεγάλη ή έχει δείξει - με το καλό ή με το άσχημο - πως δεν υποκύπτει σε πιέσεις οι διακινητές τους αφήνουν στην ησυχία τους. Ή να πείσεις τον διακινητή ότι δεν έχεις χρήματα και ότι δεν θα πρέπει να περιμένει τίποτα από εσένα.
Τον διακινητή τον διακρίνεις εύκολα. Συνήθως είναι αυτός που προπορεύεται της ομάδας, και αυτός που ψάχνει τις νταλίκες για χώρους όπου θα μπορούσε να κρύψει κόσμο. Όταν οι μετανάστες μπουν στη νταλίκα, θα κλείσει την πόρτα.

Τα ερείπια των παλιών εργοστασίων της Πάτρας έχουν μετατραπεί σε άτυπα κέντρα φιλοξενίας. Πηγή: CNN Greece

Ώρα 13.30 στο λιμάνι. Οι μετανάστες πηδούν τα κάγκελα σε ομάδες και κινούνται προς διαφορετικές κατευθύνσεις.
Όλοι τους έχουν κρεμασμένο στην πλάτη ένα μπουκάλι με νερό. Μετά έμαθα ότι είναι ζαχαρόνερο για να αντέξουν το ταξίδι, σε περίπτωση που περάσουν τον έλεγχο.
Σε μια από αυτές τις ομάδες βλέπω τον Σαμίρ. Με χαιρετάει και φεύγει τρέχοντας προς τον φράχτη του ISPS. Ξαφνικά εμφανίζονται άντρες του λιμενικού πάνω σε μοτοσυκλέτες και αρχίζουν το κυνηγούν τους μετανάστες, που είτε κρύβονται σε παρτέρια και σε γωνιές πίσω από τα κτίρια των υπηρεσιών του λιμανιού, είτε τρέχουν πίσω προς τον εξωτερικό φράχτη.

Οι λιμενικοί με τις μηχανές μπαίνουν στα παρτέρια και συνεχίζουν το κυνηγητό, μετανάστες τρέχουν πανικόβλητοι πάνω κάτω, τουρίστες έχουν βγει από τα αμάξια τους και τραβούν φωτογραφίες, οδηγοί νταλικών διώχνουν όπως όπως όσους μετανάστες πλησιάζουν τις νταλίκες, κάποιοι βρίσκουν ευκαιρία να χωθούν σε μια νταλίκα και ο διακινητής ή κάποιος φίλος κλειδώνει πίσω τους την πόρτα, άλλες ομάδες μεταναστών πηδούν τα κάγκελα, λιμενικοί προσπαθούν να τους αποτρέψουν, ένα περιπολικό έξω από τον φράχτη στο δρόμο κάνει βόλτες με τις σειρήνες στο τέρμα προσπαθώντας να προκαλέσει πανικό στους μετανάστες, που συνεχίζουν να πηδούν τα κάγκελα.
Επικρατεί μια κατάσταση που μέσα στην τραγικότητα της, γιατί κινητήριος δύναμη όλων αυτών είναι η απελπισία αυτών των ανθρώπων, προκαλεί γέλιο και θλίψη ταυτόχρονα.

Και την τραγικότητα της κατάστασης την αντιλαμβάνονται και οι ίδιοι οι λιμενικοί που προσπαθώντας να αποτρέψουν τους μετανάστες καταλαβαίνεις ότι φοβούνται και αυτοί την πιθανότητα να προκληθεί κάποιο ατύχημα σε ένα χώρο που κινούνται βαρέα οχήματα.
Προσωπικά όσες μέρες έμεινα στο λιμάνι δεν είδα κακομεταχείριση μεταναστών από λιμενικούς παρότι ήμουν μπροστά και σε συλλήψεις αλλά και στο κρατητήριο. Από την άλλη όμως αρκετοί μετανάστες μου είπαν ότι κάποιες από τις φορές που τους συνέλαβαν -γιατί είναι σχεδόν αδύνατο να περάσει κανείς με την πρώτη - έφαγαν μερικές σφαλιάρες και κλωτσιές. Ξύλο επίσης πέφτει και από τους οδηγούς που θα πιάσουν κάποιο μετανάστη να έχει κρυφτεί στη νταλίκα τους. Η αυτοδικία είναι συνηθισμένο φαινόμενο.
Κατά τις τέσσερις το απόγευμα όταν οι περισσότερες νταλίκες έχουν μπει στα καράβια, η κίνηση αρχίζει να πέφτει. Οι μετανάστες επιστρέφουν στα εγκαταλειμμένα εργοστάσια, περιμένοντας την επόμενη μέρα και ελπίζοντας πως θα είναι πιο τυχεροί.

Οι φρουροί του λιμανιού

“Το τελευταίο χρόνο λόγω του ότι έχουν κλείσει τα βόρεια σύνορα, έχουν αυξηθεί οι μεταναστευτικές πιέσεις στο λιμάνι τις Πάτρας λέει στο CNN Greece ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Οργανισμού Λιμένα Πάτρας, Νίκος Κοντοές.
“Είχαμε ζητήσει από την πολιτεία να μην θεσμοθετηθεί κέντρο φιλοξενίας κοντά στο λιμάνι γι αυτό ακριβώς το λόγο και όντως δεν έγινε. Ωστόσο έχουν ενταθεί οι πιέσεις και έχουν δημιουργηθεί άτυποι καταυλισμοί. Παρά τις αυξημένες πιέσεις τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτές δεν μεταφράζονται σε επιτυχείς διαφυγές και το συμπεραίνουμε από τις επιστροφές που έχουμε από την Ιταλία” λέει ο κ. Κοντοές.

Ένα περιπολικό της αστυνομίας κάνει βόλτες έξω από το λιμάνι με σκοπό να αποτρέπει τους μετανάστες να "εφορμούν". Χωρίς μεγάλη επιτυχίας από ότι φαίνεται. Πηγή: CNN Greece

“Το 2011 είχαμε 1500 επιστροφές. Τον ίδιο χρόνο με το νέο λιμάνι έπεσαν στις 800, το 2014 έφτασαν τις 200 σήμερα είναι λίγο πάνω από τους 100. Είναι ο ασφαλέστερος δείκτης για να εκτιμήσουμε την κατάσταση και αυτό το νούμερο μειώνεται.

Αυτό οφείλεται πρώτον στους αυστηρούς ελέγχους και δεύτερον στις προσπάθειες αποτροπής που γίνονται σε συνθήκες πίεσης εξαντλώντας τα περιθώρια. Αυτό πάντως δεν πρέπει να συνεχιστεί γιατί εγκυμονεί κινδύνους ατυχήματος.”

Από πέρυσι αποφασίστηκε η προσωρινή κράτηση όσων συλλαμβάνονται στην προσπάθειά τους να περάσουν παράνομα στο λιμάνι, για μερικές ώρες μέχρι να φύγουν τα πλοία και ταυτόχρονα ενισχύθηκε το προσωπικό του λιμενικού και τις ασφάλειας. “Το σημαντικό που κάναμε είναι ότι έχουμε μπει σε ένα πρόγραμμα για την κατασκευή ενός δεύτερου φράχτη πίσω από τον εξωτερικό προς την πλευρά του λιμανιού, με υαλοπετάσματα, κάμερες κτλ όπου εκεί θα γίνεται η πρώτη προσπάθεια αποτροπής” λέει ο κ. Κοντοές.

“Αυτό θα δημοπρατηθεί μέσα στο 2017 και θα είναι έτοιμο το 2018. To κόστος της ασφάλειας του λιμανιού είναι στο 10% των εσόδων του. Είναι ένα υψηλό κόστος αλλά είμαστε υποχρεωμένοι να το κάνουμε.”

Περιμένοντας μια ευκαιρία για τη μεγάλη απόπειρα... Πηγή: CNN Greece

Την αυξημένη πίεση στο λιμάνι από μετανάστες που προσπαθούν να περάσουν στην Ιταλία, επιβεβαιώνει και ο κεντρικός λιμενάρχης Πατρών κ. Δημήτρης Κυριακουλόπουλος.
“Όντως υπάρχει πίεση και εμείς την μετράμε βάση των συλλήψεων που κάνουμε στον έλεγχο.
Πέρυσι τον Σεπτέμβριο είχαμε 70 συλλήψεις και από εκεί και μετά άρχισε η αύξηση. Πέρυσι το τελευταίο πεντάμηνο είχαμε 617 συλλήψεις και φέτος τους πρώτους μέχρι τον Ιούλιο φτάσαμε τις 1414. Με εξαίρεση τον Απρίλιο και τον Μάιο του 2016 που είχαμε γύρω στις 135 συλλήψεις κι αυτό γιατί είχαμε μόνιμη παρουσία περιπολικού έξω από το λιμάνι. Τους υπόλοιπους μήνες είχαμε αύξηση. Τον Ιούλιο για παράδειγμα είχαμε 292 συλλήψεις” λέει ο κ. Κυριακουλόπουλος.

“Τόσο η αστυνομία όσο και το λιμενικό μόνο αποτρεπτικά μπορούν να λειτουργήσουν. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε τους μετανάστες να πηδούν το φράκτη. Αυτό που έχουμε ως βασική αποστολή είναι να περιφρουρούμε το χώρο του ISPS και να αποτρέπουμε καταστροφές στα φορτία.
Όμως θα πρέπει να πούμε ότι το βασικό μέλημα όλων μας είναι η ασφάλεια αυτών των ανθρώπων.
Στην προσπάθειά τους να περάσουν ρισκάρουν τη ζωή τους και πολλοί από αυτούς είναι ανήλικοι.”