H Καταλονία, η Ελλάδα, ένα συγχωροχάρτι και ένα χρέος 700 ετών
Η Καταλονία έχει την τιμητική της στα Μέσα Ενημέρωσης τις τελευταίες ημέρες, προκαλώντας ένα μίνι ιδεολογικό κομφούζιο. Η μεν Αριστερά παραδοσιακά υπέρ της αυτοδιάθεσης των λαών “ζορίζεται” να υποστηρίξει ένα αίτημα αυτοδιάθεσης του οποίου ηγείται ένα εθνικιστικό κίνημα και από την άλλη η κεντροδεξιά που κάνει σημαία της τα δημοκρατικά δικαιώματα (βλέπε Βενεζουέλα για παράδειγμα) έχει βρεθεί στη δυσάρεστη θέση να προσπαθεί να δικαιολογήσει την άρνηση του δημοκρατικού δικαιώματος να ψηφίζεις και το ξυλοκόπημα ειρηνικών πολιτών, ανεξαρτήτου ηλικίας.
Εν πάση περιπτώσει, το καταλανικό ζήτημα θα έχει συνέχεια, θα γραφτούν επίσης πολλά τις επόμενες ημέρες αλλά είναι λίγο νωρίς να εκτιμήσει κανείς τη δυναμική που μπορεί να πάρει.
Η Καταλονία, ιδιαίτερα αγαπητή στην Ελλάδα, λόγω της Μπαρτσελόνα, η οποία όπως έλεγε και Καταλανός συγγραφέας Μανουέλ Βάσκεθ Μονταλμπάν “συμβολίζει τον καταπιεσμένο καταλανισμό”, συνδέεται με τη χώρα μας με μια σκοτεινή περίοδο της ιστορίας της. Ήταν λίγο μετά την Δ’ Σταυροφορία που ξεκίνησε η κατάκτηση της Ελλάδας από τους Καταλανούς Αλμογάβαρους για να τερματιστεί οριστικά η παρουσία τους το 1388 αφήνοντας πίσω τους μία από τις πιο μαύρες σελίδες της κατάκτησης αυτής της γης στους αιώνες.
Ένα χρέος 700 ετών
Άφησαν όμως και ένα χρέος που κάποιοι δεν ξέχασαν και την εποχή της “παντοδυναμίας τους” ζήτησαν την εξόφλησή του με αντάλλαγμα ένα...συγχωροχάρτι.
Το συγχωροχάρτι αυτό κόστισε 240.000 ευρώ στην κυβέρνηση της Καταλονίας τα οποία κατέβαλε το 2005 για έργα αποκατάστασης στη Μονή Βατοπεδίου προκειμένου να ξεπλύνει την αμαρτία που διέπραξαν οι Αλμογάβαροι απόγονοί τους στο Άγιο Όρος πριν από...700 χρόνια.
Η «καταλάνικη εκδίκηση» όπως έμεινε γνωστή στην ιστορία άφησε πίσω της καμένη γη και χιλιάδες νεκρούς στην φραγκοκρατούμενη Ελλάδα της ύστερης μεσαιωνικής εποχής.
Με το πέρασμα των αιώνων η ιστορία ξεχάστηκε, ή καλύτερα επικαλύφτηκε από τα 400 χρόνια οθωμανικής βαρβαρότητας. Για τους νεοέλληνες η Καταλονία σήμερα μπορεί να ταυτίζεται με τη Μπαρτσελόνα»,τον Γκαουντί, και το κίνημα της ανεξαρτησίας, αλλά οι Αγιορείτες τους το κράταγαν και μέχρι το 2005 οι πύλες των μοναστηριών του Άθω, έμεναν ερμητικά κλειστές για όποιον Καταλανό αποκάλυπτε την ταυτότητά του. Δεν ήταν όμως μόνο οι Καταλανοί Αλμογάβαροι που έκαψαν το Άγιο Όρος εκείνη την εποχή.
Αλλά ας πάρουμε την ιστορία από την αρχή.
Η τέταρτη σταυροφορία και η πρώτη άλωση της Πόλης που την ακολούθησε, βυθίσαν στο χάος τον ελλαδικό χώρο και ότι είχε απομείνει από την βυζαντινή αυτοκρατορία.
Το 1261 η Κωνσταντινούπολη απελευθερώθηκε αλλά αποδυναμωμένος ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Παλαιολόγος δεν μπορούσε να διεξάγει πολυμέτωπους πολέμους όπως απαιτούσαν οι τότε περιστάσεις. Ταυτόχρονα, η οθωμανική απειλή όλο και μεγάλωνε. Ο Μιχαήλ λοιπόν ζήτησε την προστασία του Πάπα Γρηγορίου 10ου και για να δείξει καλή θέληση υπέγραψε στη Λυών το 1275 συμφωνία για την επιβολή του καθολικισμού στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Τα μοναστήρια του Άθω δεν το δέχθηκαν και τότε ο Πάπας έστειλε Καταλανούς μισθοφόρους να “πείσουν” τους καλόγερους να δεχθούν τη συμφωνία.
Αφού καταλήστεψαν αρκετά μοναστήρια έφτασαν στη Μονή Ζωγράφου όπου έκαψαν ζωντανούς 26 καλόγερους. Γλύτωσε μόνο ένας, ο Παρθένιος, ο οποίος διηγήθηκε το γεγονός και έτσι έμεινε στην ιστορία. Στη συνέχεια έφτασαν στη Μονή Ιβήρων όπου έπιασαν του μεγαλύτερους στην ηλικία μοναχούς και τους έπνιξαν στη θάλασσα. Τους μικρούς στην ηλικία τους πούλησαν σκλάβους στην Ιταλία. Τέλος έφτασαν στο Βατοπέδι όπου έπιασαν τους μοναχούς και του κρέμασαν στο κοντινό δάσος το οποίο από τότε αποκαλείται και “το δάσος των κρεμασμένων.(Libertad Digital)
Αλμογάβαροι
Τριάντα χρόνια μετά, το 1302, ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος ζήτησε τη βοήθεια των Αλμογάβαρων πολεμιστών της Καταλανικής Εταιρίας. Οι Αλμογάβαροι ήταν κάτι σαν τους δικούς μας τους Ακρίτες και πολεμούσαν τους Άραβες στα όρια μεταξύ μουσουλμανικής και χριστιανικής Ισπανίας αλλά και ως μισθοφόροι σε άλλα μέτωπα. Επιδέξιοι πολεμιστές και με ελαφρύ οπλισμό θεωρούνταν το ισχυρότερο μισθοφορικό σώμα της εποχής. Όταν ο πόλεμος στη Σικελία όπου έδρασαν οι Άλμογάβαροι τελείωσε οι μισθοφόροι Καταλανοί έμειναν...άνεργοι. Τότε μετά από πρόσκληση του Ανδρόνικου και με προτροπή του ηγεμόνα της Σικελίας Φρειδερίκου ξεκίνησαν για την Κωνσταντινούπολη με αποστολή να προστατεύσουν της αυτοκρατορία από τους Οθωμανούς στην περιοχή της Μικράς Ασίας.
Η Καταλανική Εταιρία με αρχηγό τον Ναΐτη ιππότη Ροζέ Ντε Φλορ, έφτασε στην Κωνσταντινούπολη το 1303 και αμέσως έπιασε δουλειά. Διεξήγαγε νικηφόρες μάχες κατά των Οθωμανών και τους εκδίωξε μέχρι την Κιλικία. Επίσης κατατρόπωσε του Γενοβέζους στην Κωνσταντινούπολη που είχαν μείνει μετά την πρώτη άλωση και ήταν πονοκέφαλος για τον Παλαιολόγο.
Αλμογάβαροι πολεμιστές σε βυζαντινή αγιογραφία.
Ο Ροζέ Ντε Φλορ ξαφνικά απέκτησε μεγάλη δύναμη και πιστός στη θεωρία του Θουκυδίδη για τις διεθνείς σχέσεις –προφανώς χωρίς να έχει διαβάσει ποτέ Θουκυδίδη- άρχισε με την εξουσία που του έδινε η στρατιωτική ισχύς, να συμπεριφέρεται δεσποτικά και να αφήνει καμένη γη, απ όπου κι αν περνάει.
Οι Βυζαντινοί, με πρωτοβουλία του γιου του αυτοκράτορα αποφάσισαν να τον βγάλουν από τη μέση. (Η ιστορία λέει ότι ο Παλαιολόγος αρνήθηκε να τους πληρώσει τα συμφωνηθέντα και γι αυτό οι Καταλανοί προετοίμαζαν επεισόδιο.) Η δολοφονία του όμως όχι μόνο δεν προκάλεσε την αποδόμηση του καταλανικού στρατού αλλά έφερε τα αντίθετα αποτελέσματα.
Οι Αλμογάβαροι επέστρεψαν στη Θράκη και πέρασαν από φωτιά και τσεκούρι όλη την περιοχή. Συνέχισαν στη Μακεδονία και στη συνέχεια στράφηκαν κατά του Αγίου Όρους και αρχικά κατά της Μονής Χιλανδαρίου. Σειρά μετά πήρε η Θεσσαλία η Στερεά Ελλάδα και τέλος η Αθήνα. Η καταλανική κυριαρχία στην Ελλάδα διήρκησε 77 χρόνια, από το 1311 μέχρι το 1388 όταν πήραν τον έλεγχο οι Ενετοί με ηγέτη τον Νέριο Αγιατσόλι.
Είσαι Καταλανός; Δεν περνάς
Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ‘90, ο Καταλανός τραγουδοποιός Τζοζέπ Τέρο επισκέφθηκε το Άγιο Όρος και διαπίστωσε με έκπληξη ότι δεν μπορούσε να επισκεφτεί την μονή στην οποία είχε πάει, λόγω της εθνικότητας του.
Ο αρχοντάρης της μονής μάλιστα του είπε όλη την ιστορία για τους Αλμογάβαρους. Επιστρέφοντας στην Βαρκελώνη διηγήθηκε το περιστατικό στον φίλο του ποιητή και γλωσσολόγο Κάρλες Ντουάρτε.
Όταν ο Ντουάρτε λίγα χρόνια αργότερα μπήκε στην πολιτική και ανέλαβε την θέση του γενικού γραμματέα της καταλανικής κυβέρνησης προώθησε την ιδέα της χρηματοδότησης των έργων αποκατάστασης της Μονής Βατοπεδίου. Ο ίδιος ο Ντουάρτε επεξεργάστηκε το σχέδιο νόμου το οποίο υπερψηφίσθηκε από το Καταλανικό κοινοβούλιο. Τα έργα αναστύλωσης της μονής ολοκληρώθηκαν το 2005 και στην τελετή εγκαινίων παραβρέθηκε και ο τότε εκπρόσωπος της καταλανικής κυβέρνησης Τζοακίμ Ναδάλ. (El Pais 2005)
Επτακόσια χρόνια μετά «αποδόθηκε δικαιοσύνη», χάρη στην ευαισθησία του κ. Ντουάρτε. Βέβαια το ερώτημα είναι γιατί όλη η ευαισθησία της καταλανικής κυβέρνησης εξαντλήθηκε στη Μονή Βατοπεδίου του ηγούμενου Εφρέμ, καθώς τη μανία της «καταλανικής εκδίκησης» γνώρισαν και άλλες μονές όπως η Χιλανδαρίου, η Ζωγράφου και η Παντελεήμονος. Το χρονικό της κατάκτησης του Άθω και οι καταστροφές στα μοναστήρια υπάρχουν καταγεγραμμένα στην ιστορία των μονών και μπορεί λίγα στοιχεία να βρει κανείς και στο διαδίκτυο. (Εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος 13-9-2008)
Για την καταλανική κυβέρνηση πάντως το συχωροχάρτι έπιασε τόπο. Όπως σχολίαζε πριν αρκετά χρόνια, σε σχετικό της δημοσίευμα η ισπανική εφημερίδα El Pais «από τη στιγμή που ξεπλύθηκε η ντροπή οι Καταλανοί μπορούν να μπαίνουν στα Μοναστήρια». Γιατί τα χρέη πρέπει να πληρώνονται που θα λεγε και ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε.
Πηγές:
No dejaron títere con cabeza: la terrible y sangrienta 'venganza catalana',