Οι χειρισμοί της ΕΕ στο Ουκρανικό και το παράθυρο εκεχειρίας – Αναλύει ο καθηγητής Κ. Λάβδας
Για την αποτελεσματικότητα των ευρωπαϊκών χειρισμών μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το «παράθυρο» για εκεχειρία διαρκείας πριν τις Αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου, αλλά και τα «αγκάθια» στο δρόμο του Κιέβου προς την ένταξη στην ΕΕ, μίλησε στο CNN Greece ο Κώστας Λάβδας, καθηγητής Ευρωπαϊκής και Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Ο κ. Λάβδας εξηγεί πως η Δύση αντέδρασε ως όφειλε στην λογική των τετελεσμένων που προώθησε το Κρεμλίνο, ωστόσο τόσο οι κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας, όσο και ο εξοπλισμός του Κιέβου, έχουν ένα όριο.
Ο καθηγητής εκτιμά πως εντός του 2024 ανοίγονται δυνατότητες για λύση στο Ουκρανικό, πιθανότατα με τη μορφή μιας «εκεχειρίας διαρκείας» και όχι οριστικής ειρήνης. Σε κάθε περίπτωση, πριν τις αμερικανικές εκλογές, θα ασκηθούν πιέσεις και στις δύο πλευρές. Η πορεία αυτής της διαδικασίας θα κριθεί εν πολλοίς από την Κριμαία, καθώς για το Κρεμλίνο αποτελεί «κόκκινη γραμμή».
Σχετικά με την πορεία ένταξης της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο κ. Λάβδας τονίζει πως η διαδικασία θα είναι μακρά και πως τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι από τη μια το δυσθεώρητο κόστος ανοικοδόμησης της χώρας αλλά και οι ενστάσεις στο εσωτερικό ΈΕ.
Ολόκληρη η συνέντευξη του καθηγητή Κώστα Λάβδα στο CNN Greece
- Δύο χρόνια μετά την ρωσική επίθεση, θεωρείτε πως η ευρωπαϊκή στρατηγική για το Ουκρανικό έχει δικαιωθεί; Έχουν δαπανηθεί αρκετά δισ. για τη στήριξη του Κιέβου, ενώ οι χώρες έχουν στηρίξει και με πολεμικό υλικό.
Πρέπει να είναι σαφές ότι και η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ, οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς κλπ., έπρεπε να δείξουν εμπράκτως ότι αντιτίθενται σε αυτή τη λογική των τετελεσμένων την οποία προωθεί το Κρεμλίνο. Την προώθησε επιτυχώς για τα ρωσικά συμφέροντα με την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και η δυτική αντίδραση ήταν χλιαρή. Όμως τον Φεβρουάριο του 2022, το Κρεμλίνο έδειξε με τη μαζική επίθεση παραδοσιακού τύπου στην Ουκρανία, ότι αντιλαμβάνεται τις διεθνείς σχέσεις και τα σύνορα με έναν τυχοδιωκτικό τρόπο, ο οποίος ελπίζαμε στην Ευρώπη ότι ανήκει στο παρελθόν. Άρα ήταν απαραίτητο και η Ευρώπη και το ΝΑΤΟ να δείξουν ότι αντιδρούν.
Όμως το θέμα της αποτελεσματικότητας αυτής της αντίδρασης, είναι μια διακριτή και μεγάλη συζήτηση. Σας θυμίζω ότι είχε θεωρηθεί στην αρχή, και αυτή η φάση της υπερεκτίμησης του ρόλου των κυρώσεων διήρκησε τουλάχιστον έναν χρόνο, πως με εκτενείς κυρώσεις απέναντι στη Ρωσική Ομοσπονδία, θα μπορούσε το Κρεμλίνο να καμφθεί και τελικώς να οδηγηθεί σε μια υποχώρηση και διαπραγμάτευση. Παρότι οι κυρώσεις συνεχίζονται και ανανεώνονται μέχρι σήμερα, πρακτικά αποτελέσματα σε σχέση με τον αρχικό στόχο δεν βλέπουμε. Αυτό προφανώς δεν πέτυχε για μια σειρά από λόγους, που έχουν να κάνουν και με το λεγόμενο παγκόσμιο Νότο.
Οπότε, ενώ ο Πούτιν με την μαζική εισβολή στην Ουκρανία έδωσε αναμφίβολα νέα πνοή και ρόλο στο ΝΑΤΟ, η επίδραση της Δύσης συνολικά στις διεθνείς υποθέσεις έχει εξασθενίσει σταδιακά τα τελευταία χρόνια, για μια σειρά από λόγους. Σε αυτό το πλαίσιο, η πολιτική κυρώσεων εμφανίζει προβλήματα. Η Δύση δεν είναι πλέον σε θέση να καθορίζει απολύτως την ατζέντα παγκοσμίως και ο λεγόμενος παγκόσμιος Νότος είχε και εξακολουθεί να έχει τις δικές του εσωτερικές διαιρέσεις αλλά και τις έντονες διαφορές σε σχέση με τη δυτική προσέγγιση των κυρώσεων εναντίον της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
Για να φέρω ένα παράδειγμα, η Ινδία η οποία είναι μια χώρα πολύ κοντά στην Ελλάδα και την Ευρώπη και με την οποία έχουμε πολλά να συζητήσουμε στο μέλλον, θεωρούσε ότι δεν είχε κανένα λόγο να «γονατίσει» τη Ρωσία, όχι διότι συμφωνούσε με τη μαζική επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, κάθε άλλο, αλλά πρώτον γιατί ήθελε να εκμεταλλευτεί από τις φτηνές κατά το δυνατόν τιμές τις οποίες η Ρωσία άρχισε να προσφέρει και δεύτερον κυρίως -και αυτή είναι η σημαντική γεωπολιτική διάσταση- διότι δεν ήθελε να δει τη Ρωσία να γονατίζει απολύτως, να ηττάται. Ο λόγος είναι πως αν συμβεί αυτό, τότε η Ρωσία θα γίνει απλά και μόνο ένας ακόλουθος της Κίνας, ένα εργαλείο του Πεκίνου. Με δεδομένο ότι η Κίνα είναι μείζον ζήτημα για την Ινδία στις ισορροπίες της Ασίας, δεν επρόκειτο ποτέ η Ινδία όσο κοντά και αν είναι στη Δύση, να δεχτεί να υποβοηθήσει, έστω έμμεσα, την περαιτέρω ενίσχυση της Κίνας. Ώστε η Κίνα να χρησιμοποιεί την Μόσχα ως εργαλείο της. Άρα από την πλευρά του παγκόσμιου Νότου παρά τις διαφορές, γενικώς η πολιτική των κυρώσεων δεν στηρίχθηκε. Βλέπουμε επίσης, βλέπουμε ότι και εταιρίες σε πολλά πεδία, και στην εμπορική ναυτιλία και αλλού στο εσωτερικό της Δύσης δεν ακολούθησαν.
Από τη σκοπιά της ΕΕ ειδικότερα, οι κυρώσεις αποσκοπούν στην αποδυνάμωση της οικονομικής βάσης της Ρωσίας και τον περιορισμό της ικανότητάς της να διεξάγει πόλεμο. Μέχρι στιγμής τα αποτελέσματα είναι αμφιλεγόμενα. Η πολιτική των κυρώσεων είχε και έχει όρια, συν ότι σε έναν βαθμό «χτύπησε» και την ίδια τη Δύση.
Η λογική των εξοπλισμών της Ουκρανίας που είχαμε μετά, είναι και αυτή μια λογική που έχει όρια, αλλά που δεν μπορούσαμε να την αποφύγουμε. Και δεν αναφέρομαι στην Ελλάδα, αλλά και σε χώρες όπως η Γερμανία για την οποία η αποστολή εξοπλισμού και όχι απλά βοηθητικού ή υγειονομικού υλικού, αποτέλεσε ζήτημα το οποίο την έβαλε σε μια υπαρξιακή αγωνία λόγω της συστηματικής πλέον φιλειρηνικής πολιτικής και πολιτικής ήπιας ισχύος την οποία προβάλει η νέα Γερμανία.
Άρα σήμαινε πάρα πολλά για τη Δύση αυτή η προσπάθεια, σήμαινε νομίζω αρκετά και για την Ουκρανία, διότι μπόρεσε να αντισταθεί, αλλά φτάνουμε στα όρια όλων αυτών των προσεγγίσεων και των κυρώσεων και του συνεχούς και εντεινόμενου εξοπλισμού και του ίδιου του πολέμου. Η πολυσυζητημένη ουκρανική αντεπίθεση φαίνεται να έχει φτάσει και αυτή στα όριά της. Στην πραγματικότητα, καθαρός νικητής και απόλυτα ηττημένος είναι δύσκολο να υπάρξουν σε αυτό τον πόλεμο, ο οποίος αποτελεί μια ακόμη φάση των σύνθετων συγκρούσεων μεταξύ των διαδόχων κρατών της Σοβιετικής Ένωσης.
Συμπερασματικά, μετά από δύο χρόνια φαίνεται ότι παρότι πολλές από αυτές τις πρωτοβουλίες ήταν απαραίτητες για να είναι σαφές το μήνυμα στο Κρεμλίνο ότι μια πολιτική τετελεσμένων δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή και να μείνει ατιμώρητη, πλησιάζουμε πια στα όρια αυτών των πολιτικών.
- Υπάρχει διέξοδος σε αυτή την πολεμική σύγκρουση; Σε ποιες βάσεις θα μπορούσε να υπάρξει κάποιος συμβιβασμός μεταξύ Κιέβου και Μόσχας;
Είναι σαφές ότι πριν τις αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου 2024, θα υπάρξει μια πίεση και στις δύο πλευρές, συνεπώς όχι μόνο στη Ρωσία, αλλά και στην Ουκρανία, να πάμε σε μια λύση διαπραγμάτευσης.
Αυτή η λύση διαπραγμάτευσης δεν πρόκειται να παρουσιαστεί ως μια τελική ειρήνη, αυτό δεν είναι δυνατό για πολλούς λόγους, αλλά θα παρουσιαστεί ως μια εκεχειρία διαρκείας και μετά θα πάμε σε μια παγιωμένη κατάσταση η οποία νομίζω ότι θα είναι δύσκολο να ανατραπεί στα σοβαρά πάλι στο προσεχές μέλλον.
Άρα νομίζω μέσα στο 2024 υπάρχουν πολλές πιθανότητες να πάμε σε μια λύση μέσω διαπραγμάτευσης εκτός αν συμβεί ένα θαύμα και η Ουκρανία μέσα στους επόμενους λίγους μήνες πετύχει αυτό που δεν μπόρεσε να πετύχει μέχρι τώρα, με τη διαφημιζόμενη αντεπίθεση, να σπρώξει ανατολικά πολύ μακριά τις ρωσικές δυνάμεις.
Το μεγάλο «αγκάθι» θα είναι όχι τόσο τα ανατολικά της Ουκρανίας που εκεί η συζήτηση θα οδηγήσει σε κάποια παραλλαγή των συμφωνιών του Μινσκ που δεν εφαρμόστηκαν από κανέναν στην πραγματικότητα, ούτε από τη Ρωσία, ούτε από την Ουκρανία, αλλά το μεγάλο αγκάθι θα είναι κυρίως στο θέμα της Κριμαίας.
Είναι απίθανο να θεωρήσουμε ότι το Κρεμλίνο θα δεχτεί να επιστρέψει την Κριμαία. Αυτό νομίζω θα είναι μια κόκκινη γραμμή. Και το Κρεμλίνο βασίζει τη δική του εσωτερική αυταρχική διακυβέρνηση, εν πολλοίς και σε μια εθνικιστική αντίληψη ότι η Ρωσία παραμένει λόγω της τεράστιας πυρηνικής της δύναμης, του οπλοστασίου, λίγο πολύ ανίκητη. Άρα για το Κρεμλίνο και την επιβίωση του Πούτιν είναι ξεκάθαρο ότι η Κριμαία θα είναι κόκκινη γραμμή. Από αυτό εν πολλοίς θα εξαρτηθεί και η πιθανότητα μας διαπραγματευτικής λύσης τουλάχιστον για το 2024.
Μια πραγματική ειρήνη, μακροπρόθεσμη, η οποία θα αναγγελθεί ως τέτοια, νομίζω είναι μακριά. Αλλά μια εκεχειρία που θα διαρκεί είναι πιθανόν να τη δούμε πριν τις αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου 2024. Σε πρακτικό επίπεδο, αυτό σημαίνει ότι μέχρι τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου είναι πιθανό να έχουμε φθάσει σε μια συμβιβαστική λύση, όπου η Ρωσία κρατάει την Κριμαία, αλλά υποχρεώνεται να συζητήσει μια νέα εκδοχή των συμφωνιών του Μινσκ αναφορικά με την ανατολική και νοτιοανατολική Ουκρανία.
- Υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να προχωρήσει ουσιαστικά η διαδικασία ένταξης της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση;
Όπως γνωρίζετε, τον Δεκέμβριο του 2023, οι κυβερνήσεις των κρατών μελών της ΕΕ ενέκριναν την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ουκρανία, παρότι εξακολουθεί να είναι μια εμπόλεμη χώρα. Βεβαίως, κάθε διαδικασία ένταξης υπόκειται στα κριτήρια της αιρεσιμότητας τα οποία έχουν πλέον διαμορφωθεί μετά την Κοπεγχάγη και εφαρμόζονται και πρέπει πάντα να εφαρμόζονται καθολικά και με τον ίδιο τρόπο.
Κατά συνέπεια ούτως ή άλλως αυτή η διαδικασία θα είναι μακροχρόνια, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Όλη η συζήτηση για fast track ένταξη που υπήρξε έχει μάλλον περιορισμένη πρακτική σημασία ως προς την χρονική κατάληξη της διαδικασίας, αλλά παράλληλα ξεκινά η προενταξιακή διαδικασία ελέγχου για την Ουκρανία (και την Μολδαβία), προωθούνται μεγάλα πρόσθετα πακέτα στήριξης ενώ παρέχεται και ένας πολύτιμος συμβολικός ορίζοντας.
Στη διαδικασία αυτή η οποία θα πάρει χρόνια, θα έχουμε και πολλά αγκάθια. Βλέπουμε για παράδειγμα μέσα από τις αγροτικές κινητοποιήσεις σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να προκύπτει μεταξύ πολλών άλλων και αυτό, ότι δηλαδή με την υποβοήθηση που κάνουμε σε επίπεδο δασμών και τελών στα ουκρανικά προϊόντα, προκύπτουν φθηνότερα προϊόντα που τελικώς «χτυπάνε» τα αγροτικά προϊόντα των ευρωπαίων αγροτών.
Μια άλλη διάσταση είναι το τεράστιο, το δυσθεώρητο κόστος της ανοικοδόμησης της Ουκρανίας, γιατί κάθε μέρα, κάθε εβδομάδα, κάθε μήνας που περνάει οι καταστροφές όχι μόνο σε ανθρώπους, σε αίμα και σε ανθρώπινο πόνο αλλά και σε υποδομές κάθε είδους είναι τρομακτικές. Κατά συνέπεια η ανοικοδόμηση της Ουκρανίας θα πρέπει να είναι ένα παγκόσμιο project και όχι ένα project μόνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διότι τότε η Ευρωπαϊκή Ένωση πράγματι θα μπει σε μια δύσκολη φάση, διότι το κόστος θα είναι δυσθεώρητο.
Η διαδικασία όπως ξέρετε έχει ξεκινήσει, θα πάρει χρόνο όπως σε κάθε περίπτωση αλλά θα υπάρχουν τα πρόσθετα αγκάθια που προκύπτουν από την ανοικοδόμηση, προκύπτουν από την προσπάθεια να στηρίξουμε μεταξύ άλλων και την ουκρανική πρωτογενή παραγωγή όταν έχουμε τις αγροτικές εξεγέρσεις στην Ευρώπη μεταξύ άλλων και εξαιτίας των φθηνών εξαγωγών, αλλά βεβαίως και του κόστους της πράσινης μετάβασης. Όλα αυτά θα οδηγήσουν την ΕΕ σε μια δύσκολη διαπραγμάτευση όχι μόνο με την Ουκρανία αλλά και στο εσωτερικό της. Με δυο λόγια, η συζήτηση και στο εσωτερικό της ΕΕ θα είναι δύσκολη αναφορικά με το μέλλον των σχέσεων με την Ουκρανία.
Πέραν όλων αυτών, η Ουκρανία παραμένει σε πόλεμο, μετά την εισβολή της Ρωσίας. Σε ένα βαθμό, αυτή η συζήτηση περί εντατικής συνέχισης της ενταξιακής διαδικασίας προϋποθέτει ότι θα πάμε τουλάχιστον σε μια εκεχειρία διαρκείας κάποια στιγμή, πιθανόν πριν τον Νοέμβριο του 2024 οπότε θα γίνουν οι αμερικανικές εκλογές. Διότι αναμφίβολα υπάρχει κόπωση στην Ευρώπη, υπάρχει κόπωση και στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπάρχει συνολικά κόπωση στη Δύση. Αλλά, σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό το γεγονός ότι ξεκίνησε και από θεσμική άποψη η δύσκολη πορεία της σταδιακής ένταξης της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.