Νόμπελ 2023: Νικητές και επιτεύγματα

Οι φετινοί νικητές ξεχώρισαν για επιτεύγματα που αφορούν όλους μας και καθορίζουν τις ζωές μας, όπως τα εμβόλια κατά της πανδημίας COVID-19, ανακαλύψεις που μεταμορφώνουν την τεχνολογία που χρησιμοποιούμε, αγώνες κατά της ελευθερίας έκφρασης, έρευνες για την ισότητα στην αγορά εργασίας.

Ας θυμηθούμε στη συνέχεια τους φετινούς νικητές, με τη σειρά ανακοίνωσης των βραβείων:

Νόμπελ Ιατρικής: Τα εμβόλια mRNA

Στους Κάταλιν Κάρικο και Ντρου Γουάισμαν απονεμήθηκε φέτος το Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής.

Οι δύο επιστήμονες βραβεύτηκαν για τις ανακαλύψεις τους για τη νουκλεοσιδική βάση, που επέτρεψαν την ανάπτυξη αποτελεσματικών εμβολίων mRNA κατά της COVID-19.

Η τεχνολογία ήταν πειραματική πριν από την πανδημία του κορωνοϊού αλλά πλέον έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως και έχουν επωφεληθεί εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο. Επιστήμονες από όλο τον κόσμο εξετάζουν τώρα πώς μπορεί η ίδια αυτή τεχνολογία να χρησιμοποιηθεί για να καταπολεμηθούν και άλλες νόσοι, όπως ο καρκίνος.

Οι πρωτοποριακές ανακαλύψεις τους άλλαξαν όλα όσα ξέραμε για τον τρόπο που το mRNA αλληλεπιδρά με το ανοσοποιητικό μας σύστημα.

«Συνέβαλαν στην ταχύτατη ανάπτυξη ενός εμβολίου, που βοήθησε στην αντιμετώπιση μιας εκ των μεγαλυτέρων υγειονομικών κρίσεων της σύγχρονης εποχής» τόνισε σχετική η επιτροπή του Νόμπελ.

Τα εμβόλια εκπαιδεύουν το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίζει και να πολεμάει απειλές όπως οι ιοί και τα βακτήρια. Τα παραδοσιακά εμβόλια χρησιμοποιούσαν νεκρά ή εξασθενημένα στελέχη του ιού ή του βακτηρίου -μια εντελώς διαφορετική αντιμετώπιση από το mRNA.

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊου κυκλοφόρησαν δύο εμβόλια της τεχνολογίας αυτής, ένα από τη Moderna και ένα από τη Pfizer/BioNTech.

Νόμπελ Φυσικής: Εξερευνώντας τα ηλεκτρόνια

Οι Πιέρ Αγκοστινί, Φέρεντς Κράους και Αν Λ'Ουιγιέ ήταν οι φετινοί νικητές του Νόμπελ Φυσικής, οι οποίοι τιμήθηκαν για την εξερεύνηση του κόσμου των ηλεκτρονίων.

Οι επιστήμονες τιμήθηκαν για «πειραματικές μεθόδους που δημουργούν παλμούς φωτός πεντάκις εκατομμυριοστού του δευτερολέπτου για τη μελέτη της δυναμικής των ηλεκτρονίων στην ύλη».

«Τα πειράματα των τριών νικητών παρήγαγαν παλμούς φωτός τόσο σύντομους που μετρώνται σε εκατομμυριοστά του δευτερολέπτου», σημείωσε η Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών.

Η εργασία τους έδειξε ότι αυτοί οι σχεδόν αφάνταστα σύντομοι παλμοί θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη λήψη εικόνων από τις διεργασίες που συμβαίνουν μέσα σε μικροσκοπικά άτομα και μόρια.

Ο καθηγητής Πιέρ Αγκοστινί έχει έδρα στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο στις ΗΠΑ, ενώ ο καθηγητής Φέρεντς Κράους στο Max Planck Institute of Quantum Optics στη Γερμανία και η καθηγήτρια Αν Λ'Ουιγιέ στο Πανεπιστήμιο Lund της Σουηδίας.

Νόμπελ Χημείας: Οι επαναστατικές κβαντικές κουκίδες

Οι Μούντζι Γκ. Μπαουέντι, Λούις Ι. Μπρους και Αλεξέι Εκίμοφ – δύο Αμερικανοί και ένας Ρώσος – ήταν οι τρεις νικητές του φετινού Νόμπελ Χημείας, με την Σουηδική Ακαδημία να τιμά την έρευνά τους για την ανακάλυψη των κβαντικών κουκκίδων, που έφερε επανάσταση σε δεκάδες βιομηχανίες.

Μάλιστα, τα ονόματα των τριών νικητών είχαν διαρρεύσει νωρίτερα από σουηδική εφημερίδα, δημιουργώντας σύγχυση και αναστάτωση στην επιστημονική κοινότητα.

«Πέτυχαν την παραγωγή σωματιδίων που είναι τόσο μικρά που οι ιδιότητές τους καθορίζονται από κβαντικά φαινόμενα. Τα σωματίδια, τα οποία ονομάζονται κβαντικές κουκκίδες, έχουν τώρα μεγάλη σημασία στη νανοτεχνολογία», σημείωσε στην ανακοίνωσή της η επιτροπή.

Οι κβαντικές κουκκίδες – ηλεκτρονικοί κρύσταλλοι – είναι αρκετά μικροί για να λειτουργήσουν στον... φανταστικό κόσμο της φυσικής που ονομάζεται κβαντομηχανική. Χρησιμοποιούνται σε φώτα LED, σε οθόνες τηλεοράσεων ενώ βοηθούν ακόμη και χειρουργούς να αφαιρέσουν καρκινικά κύτταρα.

Ο Μπαουέντι είναι καθηγητής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης, o Μπρους ομότιμος καθηγητής στο πανεπιστήμιο Κολούμπια ενώ ο Εκίμοφ, ρωσικής καταγωγής, εργάζεται για την εταιρεία Nanocrystals Technology Inc.

Νόμπελ Λογοτεχνίας: Ο Γιον Φόσε και ο μινιμαλισμός του

Το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας του 2023 απονεμήθηκε στον Νορβηγό συγγραφέα Γιον Φόσε, ο οποίος γράφει σε ένα μινιμαλιστικό και υπερ-νατουραλιστικό ύφος που έχει γίνει γνωστό ως «μινιμαλισμός του Φόσε».

Γεννήθηκε το 1959 στο Haugesund στη δυτική ακτή της Νορβηγίας. Το τεράστιο έργο του, γραμμένο στα νεονορβηγικά (νινόρσκ) και καλύπτοντας ποικίλα είδη, αποτελείται από πληθώρα θεατρικών έργων, μυθιστορημάτων, ποιητικών συλλογών, δοκιμίων, παιδικών βιβλίων και μεταφράσεων.

Σπούδασε συγκριτική λογοτεχνία και δίδαξε στην Ακαδημία Δημιουργικής Γραφής στο Hordaland. Ενώ σήμερα είναι ένας από τους πιο πολυπαιγμένους θεατρικούς συγγραφείς στον κόσμο, αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο και για την πεζογραφία του. Το πρώτο του μυθιστόρημά «Raudt, svart» το 1983, («Κόκκινο, μαύρο») τόσο επαναστατικό όσο και συναισθηματικά ωμό, θίγει το θέμα της αυτοκτονίας και, από πολλές απόψεις, δίνει τον τόνο για το μετέπειτα έργο του. Ακολούθησαν πληθώρα άλλων μυθιστορημάτων, ποιητικών συλλογών, δοκιμίων και παιδικών βιβλίων.

Το 1994 έγραψε το πρώτο του θεατρικό έργο «Και δε θα χωρίσουμε ποτέ», που ανέβηκε στην Εθνική Σκηνή του Bergen. Ακολούθησαν τα: «Κάποιος θα έρθει», «Το παιδί», «Το όνομα», για το οποίο τιμήθηκε με το Βραβείο Ίψεν, «Η νύχτα τραγουδά τα τραγούδια της», «Όνειρο φθινοπώρου», «Μια μέρα καλοκαιριού», «Παραλλαγές θανάτου», «Χειμώνας», «Τόσο όμορφα», «Κορίτσι στον καναπέ» και πολλά άλλα. Τον Αύγουστο του 2000 του απονεμήθηκε το Θεατρικό Βραβείο του Βορρά και τον Δεκέμβριο του 2003 χρίστηκε Ιππότης της Γαλλικής Λεγεώνας της Τιμής.

Όπως ανακοίνωσε η επιτροπή των Νόμπελ, ο Φόσε βραβεύτηκε «για τα καινοτόμα θεατρικά έργα και την πεζογραφία του που δίνουν φωνή στο ανείπωτο. Παρουσιάζει καθημερινές καταστάσεις που είναι άμεσα αναγνωρίσιμες στη ζωή μας. Με λιτότητα στη γλώσσα και τη δράση εκφράζει τα πιο δυνατά ανθρώπινα συναισθήματα αγωνίας και αδυναμίας, με τους απλούστερους όρους».

Το magnum opus του στην πεζογραφία, είναι η «Επταλογία» την οποία μοίρασε σε τρία βιβλία: «Το άλλο όνομα» (2019), «Εγώ είμαι ένας άλλος» (2020) και «Ένα νέο όνομα» (2021). Το μυθιστόρημα που εκτείνεται σε 1250 σελίδες, είναι γραμμένο με τη μορφή μονολόγου, στον οποίο ένας ηλικιωμένος καλλιτέχνης μιλάει στον εαυτό του ως άλλο πρόσωπο. Το έργο εξελίσσεται φαινομενικά ατελείωτα και χωρίς διαλείμματα προτάσεων, αλλά τυπικά συγκρατείται από επαναλήψεις, επαναλαμβανόμενα θέματα και ένα σταθερό χρονικό διάστημα επτά ημερών. Κάθε ένα από τα μέρη του ξεκινά με την ίδια φράση και καταλήγει με την ίδια προσευχή προς τον Θεό.

Νόμπελ Ειρήνης: Οι καταπιεσμένες γυναίκες του Ιράν

Στην Ιρανή Ναργκίς Μοχαμαντί απονεμήθηκε το φετινό Νόμπελ Ειρήνης «για τον αγώνα της κατά της καταπίεσης των γυναικών στο Ιράν και τη μάχη της να προωθήσει τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ελευθερία για όλους», όπως ανέφερε η επιτροπή των βραβείων.

Η Μοχαμαντί είναι ακτιβίστρια και αναπληρώτρια επικεφαλής του Κέντρου Υπεράσπισης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο ιδρύθηκε από την επίσης βραβευμένη με Νόμπελ, Σιρίν Εμπαντί.

Σύμφωνα με την Ακαδημία Νόμπελ «το ιρανικό καθεστώς έχει συλλάβει τη Μοχαμαντί 13 φορές, την έχει καταδικάσει πέντε φορές και την έχει καταδικάσει συνολικά σε 31 χρόνια φυλάκιση και 154 μαστιγώματα. Η Μοχαμαντί είναι ακόμα στη φυλακή».

Το φετινό Νόμπελ Ειρήνης αναγνώρισε επίσης τους εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που διαδήλωσαν ενάντια στις πολιτικές διακρίσεων και καταπίεσης του θεοκρατικού καθεστώτος που στοχεύουν τις γυναίκες.

Το μαζικό κύμα διαδηλώσεων που ξέσπασε πέρυσι στο Ιράν μετά τον θάνατο της Μαχσά Αμινί ενώ κρατείτο από την Αστυνομία Ηθών, έγινε γνωστό στους πολιτικούς κρατούμενους στη φυλακή Εβίν, απ' όπου η Μοχαμαντί συνέβαλε στη συνέχιση των διαμαρτυριών, οι οποίες συμπυκνώνονταν στο σύνθημα των διαδηλωτών «Γυναίκα - ζωή - ελευθερία».

Το καθεστώς κατέστειλε σκληρά τις διαδηλώσεις: περισσότεροι από 500 διαδηλωτές σκοτώθηκαν. Χιλιάδες τραυματίστηκαν, συμπεριλαμβανομένων πολλών που τυφλώθηκαν από σφαίρες από καουτσούκ που έριξε η αστυνομία. Τουλάχιστον 20.000 άνθρωποι συνελήφθησαν και κρατήθηκαν υπό την επιτήρηση του καθεστώτος.

Νόμπελ Οικονομίας: Οι γυναίκες στην αγορά εργασίας

Το Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών 2023 κέρδισε η Αμερικανίδα οικονομολόγος Κλόντια Γκόλντιν «επειδή προώθησε την κατανόησή μας για τα αποτελέσματα των γυναικών στην αγορά εργασίας», σύμφωνα με τη Σουηδική Ακαδημία. Πρόκειται για την τρίτη γυναίκα που τιμήθηκε με το συγκεκριμένο βραβείο.

Οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται σε μεγάλο βαθμό στην παγκόσμια αγορά εργασίας και, όταν εργάζονται, κερδίζουν λιγότερα από τους άνδρες. Η Γκόλντιν έψαξε στα αρχεία και συγκέντρωσε στοιχεία για περισσότερα από 200 χρόνια, επιτρέποντάς της να καταδείξει πώς και γιατί έχουν αλλάξει οι διαφορές μεταξύ των φύλων στις αποδοχές και τα ποσοστά απασχόλησης.

«Οι έρευνες της Κλόντια Γκόλντιν μας έδωσαν μία νέα και συχνά απροσδόκητη οπτική του ιστορικού και σύγχρονου ρόλου των γυναικών στην αγορά εργασίας», αναφέρεται στην ανακοίνωση της επιτροπής. «Μας έδωσαν επίσης μια βαθύτερη κατανόηση των παραγόντων που επηρεάζουν τις ευκαιρίες των γυναικών στην αγορά εργασίας και το κατά πόσο η εργασία τους έχει ζήτηση».

Η Γκόλντιν έδειξε ότι η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας δεν έχει ανοδική τάση σε μια περίοδο 200 ετών, αλλά αντίθετα σχηματίζει καμπύλη σχήματος U.

Η συμμετοχή των παντρεμένων γυναικών μειώθηκε με τη μετάβαση από την αγροτική στη βιομηχανική κοινωνία στις αρχές του 19ου αιώνα, αλλά στη συνέχεια άρχισε να αυξάνεται με την ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών στις αρχές του 20ού αιώνα. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, τα επίπεδα εκπαίδευσης των γυναικών αυξάνονταν συνεχώς. Η Γκόλντιν απέδειξε ότι η πρόσβαση στο αντισυλληπτικό χάπι έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιτάχυνση αυτής της επαναστατικής αλλαγής, προσφέροντας νέες ευκαιρίες για τον προγραμματισμό της σταδιοδρομίας.

Παρά τον εκσυγχρονισμό, την οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση του ποσοστού των απασχολούμενων γυναικών κατά τον 20ό αιώνα, για μεγάλο χρονικό διάστημα το χάσμα των αποδοχών μεταξύ γυναικών και ανδρών δεν μειώθηκε σχεδόν καθόλου.

Ιστορικά, ένα μεγάλο μέρος του χάσματος μεταξύ των δύο φύλων στις αποδοχές μπορούσε να εξηγηθεί από τις διαφορές στην εκπαίδευση και τις επαγγελματικές επιλογές. Ωστόσο, η Γκόλντιν έδειξε ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτής της διαφοράς στις αποδοχές είναι πλέον μεταξύ ανδρών και γυναικών στο ίδιο επάγγελμα και ότι προκύπτει σε μεγάλο βαθμό με τη γέννηση του πρώτου παιδιού.

Το γεγονός ότι οι επιλογές των γυναικών συχνά περιορίζονταν και εξακολουθούν να περιορίζονται από τον γάμο και την ευθύνη για το σπίτι και την οικογένεια βρίσκεται στο επίκεντρο των αναλύσεων και των επεξηγηματικών μοντέλων της.