Ουκρανία: «Ουδέν νεώτερο από το Ανατολικό Μέτωπο» - Όταν ο χρόνος σταματάει στα χαρακώματα

Είναι κακό να βλέπεις Τέχνη ακόμη και στον πόλεμο; Ίσως όχι κακό, ας αποφύγουμε τις απόλυτες λέξεις με τα απόλυτα νοήματα, αλλά πάντως κάποιες στιγμές το νοιώθεις λίγο άβολο.

Κι όμως, οι φωτογραφίες του φωτορεπόρτερ Μιστίσλαβ Τσένοφ, από τα χαρακώματα της ανατολικής Ουκρανίας, είναι απόλυτα Τέχνη, όταν το πρακτορείο του, το Associated Press τις «γυρνάει» σε ασπρόμαυρο.

Και πέρα από Τέχνη, μεταφέρουν κι ένα μήνυμα που δεν μπορείς παρά να το δεις χωρίς καν να στο εξηγήσει κάποιος:

Που βρίσκεσαι όταν τις κοιτάς; Σε ποιο χαράκωμα; Σε ποιόν πόλεμο; Σε ποιά στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας;

Μικρές λεπτομέρειες σε επαναφέρουν στο σήμερα: Το κινητό τηλέφωνο ενός στρατιώτη, για παράδειγμα, που χωρίς αυτό και ο ίδιος θα αισθανόταν χαμένος στο χωροχρόνο.

Χαρακώματα, αμπρί, ναρκοπέδια, μακρινές εκρήξεις από οβίδες πυροβολικού και ένας ασύρματος που πότε πιάνει και πότε δεν πιάνει σήμα... Σακκιά με άμμο, χειροβομβίδες, λάσπη παντού, που μπαίνει στις στολές και τα κράνη από κάθε άνοιγμα.

Και τριγύρω, μια πόλη, το Ζολότε. Το ηλεκτρικό κόβεται με κάθε έκρηξη -ακόμη κι αν αυτή είναι από αγωγό αερίου και όχι από οβίδα- οι κάτοικοι ούτε καν θυμούνται πότε έκαναν τελευταία φορά ζεστό μπάνιο, μέρα με τη μέρα όλη η περιοχή βυθίζεται όλο και περισσότερο στο χρόνο, κάθε ίχνος σύγχρονης ζωής χάνεται.

Θα μπορούσαμε πολύ εύκολα να είμαστε σε κάποιο μέρος της Ευρώπης του Α' Παγκομίου Πολέμου, η κάπου εδώ τριγύρω κατά τη διάρκεια του Β'ΠΠ. Δεν έχει καμία σημασία ή διαφορά.

Ο φωτογράφος παρακολουθεί μέσα από το φακό του αυτήν τη μεταμόρφωση με έναν υπνωτικό τρόπο. Ίδιον με το ρυθμό της ζωής των στρατιωτών και των κατοίκων της περιοχής.

«Α! Έρχεσαι από το μέτωπο! Πώς είναι το ηθικό του στρατού μας; Εξαιρετικό, εξαιρετικό, έτσι;»

Ο Ζαχάρ Λεστσίσιν είναι διοικητής μιας μικρής μονάδας. Ο κόσμος όλων τους έχει περιοριστεί τις τελευταίες εβδομάδες σε ένα λαβύρυνθο χαρακωμάτων, λάσπης και αγωνίας. Οι ίδιοι δεν έχουν πολεμήσει, αλλά περιμένουν. Όπως εξάλλου έκαναν και όλοι οι στρατιώτες στη μακρά ιστορία των ανθρώπινων πολεμικών συγκρούσεων.

Όταν γίνεται κάποια έκρηξη κοντά στα χαρακώματά τους, η λάσπη πέφτει από τους τοίχους και το ταβάνι. Βγαίνουν έξω με μικρά φτυάρια και την ενισχύουν ξανά. Και μετά κατεβαίνουν στο «σπίτι» τους και με τα ίδια φτυάρια αφαιρούν όσο γίνεται τη λάσπη από τις μπότες τους.

Τα βράδια, το Ζολότε είναι σκοτεινό και τόσο ήσυχο που οι στρατιώτες του Λεστσίσιν ανταλλάσσουν βρισιές με τους αυτονομιστές που είναι ταμπουρωμένοι στα δικά τους χαρακώματα λίγες εκατοντάδες μέτρα πιο πέρα.

Ο Λεστσίσιν δεν είναι αισιόδοξος. «Αν δεν υπάρξει πολιτική λύση, θα αναλάβουν τα όπλα», λέει απλά.

Όλο το παραπάνω θα μπορούσε να είναι ένα απόσπασμα από το «Ουδέν Νεώτερο από το Δυτικό Μέτωπο», του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ. Σε εκείνο είναι ένας Γερμανός στρατιώτης που «μιλάει», στα χαρακώματα της Γαλλίας στον Α'ΠΠ:

«Είμαι νέος, μόλις έκλεισα τα 20· από τη ζωή δεν ξέρω παρά μόνο την απελπισία, το θάνατο, το φόβο και μια αλυσίδα από ανόητες επιπολαιότητες, πάνω από μια άβυσσο πόνων και θλίψεων.

Βλέπω λαούς να ορμούν σε άλλους λαούς, να σκοτώνουν και να σκοτώνονται, χωρίς ούτε κι εκείνοι να ξέρουν το γιατί, υπακούοντας σ΄αυτούς που τους στέλνουν, χωρίς συναίσθηση του κινδύνου ή της ευθύνης τους.

Βλέπω πως οι δυναμικότεροι εγκέφαλοι του κόσμου εφευρίσκουν όπλα και λόγια για να γίνονται όλ' αυτά μ' έναν τρόπο ακόμα πιο ραφιναρισμένο και να διαρκούν όσο γίνεται περισσότερο. Και όλοι οι συνομήλικοί μου εδώ, στην αντικρυνή παράταξη, σ' ολόκληρο τον κόσμο το βλέπουν όπως εγώ. Αυτή είναι η ζωή της γενιάς μου και η δική μας. Τί θα κάνουν άραγε οι πατεράδες μας αν μια μέρα σηκωθούμε και παρουσιαστούμε μπροστά τους για να τους ζητήσουμε λογαριασμό; Τί περιμένουν από μας όταν μια μέρα τελειώσει ο πόλεμος; Χρόνια ολόκληρα σκοτώναμε μόνο. Αυτό ήταν το πρώτο μας επάγγελμα στη ζωή. Για μας η επιστήμη της ζωής περιορίζεται στο θάνατο. Τί θα συμβεί άραγε ύστερα; Και τί θ' απογίνουμε εμείς;»

Τα ονόματα και η γεωγραφία μόνο αλλάζουν.

Στην ουσία τίποτε άλλο.