Ψηφιακό Ευρώ: Το μέλλον του χρήματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Η μνημειώδης αυτή απόφαση, η οποία σηματοδοτεί την έναρξη μιας διετούς «φάσης προετοιμασίας» (preparation phase) που θα ξεκινήσει την 1η Νοεμβρίου 2023, υπογραμμίζει τη δέσμευση της ΕΚΤ να εκσυγχρονίσει ριζικώς το χρηματοπιστωτικό τοπίο των 20 χωρών της Ευρωζώνης. Καθώς εμβαθύνουμε στις επιπτώσεις και τους μηχανισμούς αυτού του πρωτοποριακού σχεδίου, είναι ζωτικής σημασίας να γίνει κατανοητό πώς το ψηφιακό ευρώ πρόκειται να επαναπροσδιορίσει τη δυναμική των ηλεκτρονικών πληρωμών, παρουσιάζοντας μια ασφαλή, χωρίς κόστος εναλλακτική λύση που θα μπορούσε ενδεχομένως να αποτελέσει προηγούμενο για τις κεντρικές τράπεζες παγκοσμίως.

Ποιους αφορά;

Ένα ψηφιακό ευρώ φέρνει επανάσταση στην έννοια του χρήματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επηρεάζει άμεσα κάθε ενδιαφερόμενο, από τους ιδιώτες και τους εμπόρους έως τους παρόχους υπηρεσιών πληρωμών (Payment Service Providers – PSPs) και τις δημόσιες αρχές. Το ψηφιακό ευρώ πρόκειται να δημιουργήσει ένα πιο περιεκτικό, καθολικά αποδεκτό και επικεντρωμένο στην προστασία της ιδιωτικής ζωής μέσο πληρωμών, το οποίο θα διέπεται από ευρωπαϊκές αξίες και κανονισμούς. Αυτό το ψηφιακό νόμισμα δεν είναι απλώς μια ακόμη επιλογή πληρωμών- αντιπροσωπεύει μια στρατηγική κίνηση για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της αυτονομίας του ευρωπαϊκού συστήματος πληρωμών.

Περιπλοκές και καινοτομίες

Η εισαγωγή του ψηφιακού ευρώ επιφέρει περίπλοκες αλλαγές, ιδίως όσον αφορά τη διαχείριση των χρηστών και την επεξεργασία των συναλλαγών. Η διαχείριση των χρηστών θα περιλαμβάνει την ένταξη των τελικών χρηστών, τη διαχείριση των μέσων πληρωμής, τη σύνδεση των λογαριασμών ψηφιακού ευρώ με τραπεζικούς λογαριασμούς και τις διαδικασίες διαχείρισης του κύκλου ζωής των χρηστών. Από την άλλη πλευρά, η διαχείριση συναλλαγών θα περιλαμβάνει την έναρξη, την πιστοποίηση ταυτότητας, την επιβεβαίωση ή την απόρριψη πληρωμής και τις επιστροφές χρημάτων. Η καινοτομία ωστόσο δεν σταματάει εδώ- το ψηφιακό ευρώ πρόκειται να επιτρέψει στους PSPs να αναπτύξουν νέες υπηρεσίες, οδηγώντας τελικά σε μείωση του κόστους και προωθώντας την καινοτομία.

Χρηματοπιστωτική σταθερότητα και νομισματική πολιτική

Μια πρωταρχική, ευλόγως, ανησυχία με την εισαγωγή του ψηφιακού ευρώ είναι ο αντίκτυπός του στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και τη νομισματική πολιτική. Ωστόσο, η φάση της διερεύνησης (investigation phase) δείχνει ότι τα όρια διακράτησης (holding limits) θα είναι ένα αποτελεσματικό μέτρο για την αποτροπή υπερβολικών εκροών από τις τραπεζικές καταθέσεις, με αποτέλεσμα να μην επηρεάζεται ουσιαστικά η χρηματοπιστωτική σταθερότητα και η ευρύτερη νομισματική πολιτική. Τα όρια διακράτησης αναφέρονται στο μέγιστο ποσό ψηφιακών ευρώ που επιτρέπεται να κατέχει ένα φυσικό ή νομικό πρόσωπο. Η θέσπιση ορίων διακράτησης χρησιμεύει ως δικλείδα ασφαλείας για την αποτροπή σημαντικών μετατοπίσεων κεφαλαίων από τις παραδοσιακές τραπεζικές καταθέσεις σε ψηφιακά ευρώ, οι οποίες θα μπορούσαν ενδεχομένως να διαταράξουν τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος. Το ακριβές ύψος των εν λόγω ορίων θα καθοριστεί πιο κοντά στην ημερομηνία έναρξης της κυκλοφορίας, ενώ οι επιχειρήσεις και οι δημόσιες αρχές πρόκειται έχουν μηδενικό όριο διακράτησης.

Διασφάλιση της ένταξης και προστασία της ιδιωτικής ζωής

Το ψηφιακό ευρώ αποσκοπεί στην ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής και ψηφιακής ένταξης (financial and digital inclusion), διασφαλίζοντας παράλληλα την προστασία της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων. Η χρηματοπιστωτική ένταξη αναφέρεται στον στόχο της διασφάλισης ότι όλα τα άτομα και οι επιχειρήσεις, ανεξάρτητα από την κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση, έχουν πρόσβαση σε χρήσιμα και οικονομικά προσιτά χρηματοπιστωτικά προϊόντα και υπηρεσίες που ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους. Στην περίπτωση του ψηφιακού ευρώ, ο στόχος είναι η παροχή ενός εναλλακτικού μέσου πληρωμών που θα είναι καθολικά αποδεκτό, χωρίς αποκλεισμούς και εύκολο στη χρήση, διασφαλίζοντας ότι όλοι οι κάτοικοι της ζώνης του ευρώ θα έχουν πρόσβαση σε μια ασφαλή και εύχρηστη μορφή ηλεκτρονικού χρήματος. Η ψηφιακή ένταξη, από την άλλη πλευρά, σχετίζεται με τον στόχο να εξασφαλιστεί ότι όλοι έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και τις απαραίτητες δεξιότητες για να συμμετέχουν στην ψηφιακή οικονομία. Το ψηφιακό ευρώ συμβάλλει στην επίτευξη αυτού του στόχου παρέχοντας μια μορφή χρήματος που είναι ειδικά σχεδιασμένη για την ψηφιακή οικονομία, διευκολύνοντας τις ηλεκτρονικές συναλλαγές και το ηλεκτρονικό εμπόριο. Τα ανωτέρω εναρμονίζονται με τους ευρύτερους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προώθηση μιας ψηφιακής οικονομίας χωρίς αποκλεισμούς και με μεγαλύτερη προστασία.

Η εκτός σύνδεσης λειτουργία του ψηφιακού ευρώ, παρόμοια με τις πληρωμές σε μετρητά, εγγυάται, πέραν της χρηματοπιστωτικής και ψηφιακής ένταξης, ισοδύναμο επίπεδο προστασίας της ιδιωτικότητας των χρηστών του. Προσφέροντας μια λειτουργία εκτός σύνδεσης παρόμοια με τις πληρωμές σε μετρητά, το ψηφιακό ευρώ διασφαλίζει ότι τα άτομα που μπορεί να μην έχουν τακτική πρόσβαση στο διαδίκτυο ή που προτιμούν να μην χρησιμοποιούν ηλεκτρονικές τραπεζικές συναλλαγές μπορούν να συμμετέχουν στην ψηφιακή οικονομία. Αυτή είναι μια σημαντική πτυχή της χρηματοπιστωτικής και ψηφιακής ένταξης, καθώς διασφαλίζει ότι κανείς δεν μένει πίσω στη μετάβαση σε έναν πιο ψηφιακό κόσμο. Επιπλέον, το ψηφιακό ευρώ σκοπεί στην προστασία της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων των χρηστών του, σύμφωνα με τους ευρύτερους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία των προσωπικών πληροφοριών στην ψηφιακή εποχή. Τούτο δε συνιστά μια κρίσιμη πτυχή της οικονομικής ένταξης, καθώς διασφαλίζει ότι τα άτομα μπορούν να συμμετέχουν στην ψηφιακή οικονομία χωρίς να φοβούνται ότι τα προσωπικά τους στοιχεία θα τεθούν σε κίνδυνο.

Επόμενα βήματα και παγκόσμιος αντίκτυπος

Η επόμενη φάση του σχεδίου για το ψηφιακό ευρώ, μετά τη φάση της έρευνας, περιλαμβάνει μια διετή «φάση προετοιμασίας» που αρχίζει την 1η Νοεμβρίου. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) θα οριστικοποιήσει τους κανόνες, θα επιλέξει τους εταίρους της στον ιδιωτικό τομέα και θα συμμετάσχει σε δοκιμές και πειραματισμούς για να διασφαλίσει ότι το ψηφιακό ευρώ θα επιτύχει τους στόχους του. Αυτή η φάση προετοιμασίας είναι ζωτικής σημασίας για να τεθούν οι βάσεις για την επιτυχή έναρξη και εφαρμογή του ψηφιακού ευρώ.

Κοιτάζοντας μπροστά, η εισαγωγή του ψηφιακού ευρώ έχει τη δυνατότητα να αναδιαμορφώσει σημαντικά το χρηματοπιστωτικό τοπίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ένα καθολικά αποδεκτό και χωρίς αποκλεισμούς ψηφιακό ευρώ μπορεί να προωθήσει την καινοτομία, να μειώσει το κόστος για τους παρόχους υπηρεσιών πληρωμών και να αυξήσει την ανθεκτικότητα του ευρωπαϊκού συστήματος πληρωμών. Θα αμφισβητήσει επίσης την κυριαρχία των αμερικανικών εταιρειών πιστωτικών καρτών (U.S. credit card companies) στην αγορά πληρωμών, παρέχοντας μια ασφαλή και βολική εναλλακτική λύση για ηλεκτρονικές πληρωμές. Επιπλέον, η εκτός σύνδεσης λειτουργία του ψηφιακού ευρώ θα διασφαλίσει ότι όλοι οι κάτοικοι της ζώνης του ευρώ, ανεξάρτητα από την πρόσβασή τους στο διαδίκτυο ή την προτίμησή τους για ηλεκτρονικές τραπεζικές συναλλαγές, θα μπορούν να συμμετέχουν στην ψηφιακή οικονομία.

Ο δρόμος μπροστά μας είναι γεμάτος δυνατότητες και η επιτυχής ανάπτυξη και κυκλοφορία του ψηφιακού ευρώ θα σηματοδοτήσει μια κομβική στιγμή στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Υπόσχεται να επιφέρει ένα πιο περιεκτικό, αποτελεσματικό και ανθεκτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα που θα είναι καλά εξοπλισμένο για να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των κατοίκων της στην ψηφιακή εποχή.

* Ο κ. Σέργιος Λαμνίδης είναι δικηγόρος στη Lamnidis Law