Εκλογές στην Τουρκία: Τα 10 πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε

Η μετάφρασή της στα ελληνικά θα μπορούσε κάλλιστα να αποδοθεί με τη δική μας παροιμία «στη βράση κολλάει το σίδερο». Κοινώς, καθετί πρέπει να γίνεται στον κατάλληλο χρόνο.

Μετά από αρκετή σκέψη, ο Τούρκος πρόεδρος φαίνεται ότι βρήκε τη δική του κατάλληλη συγκυρία για την πιο καθοριστική του εκλογική μάχη, ύστερα από 20 χρόνια απόλυτης εξουσίας στη γειτονική μας χώρα: 14 Μαϊου. Αυτή την ιστορική (σύμφωνα και με τα δικά του λεγόμενα) ημερομηνία πάνω από 55 εκατομμύρια συμπατριώτες του θα κληθούν να ψηφίσουν στις γενικές εκλογές, τόσο για την ανάδειξη προέδρου, όσο και τη σύσταση της 600μελούς Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης.

Γιατί είναι τόσο σημαντικές αυτές οι εκλογές; Με ποιο καθεστώς διεξάγονται; Ποιες οι διαφορές του εκλογικού νόμου και της διαδικασίας από τη δική μας; Ποιοι (αναμένεται να) είναι τα πρόσωπα-κλειδιά; Και, στο κάτω-κάτω, γιατί πρέπει να μας ενδιαφέρουν τόσο πολύ εμάς σαν Ελλάδα οι εκλογές στη γειτονική χώρα; Είναι μερικά μόνο από κρίσιμα ερωτήματα.

Σε κάποια γνωρίζουμε, μέσες-άκρες, την απάντηση, σε κάποια την υποψιαζόμαστε, σε κάποια την αγνοούμε. Το κείμενο δίνει απαντήσεις στα 10 πράγματα που πρέπει να γνωρίζουμε.

1. Ημερομηνία: Όπως ο Μεντερές το 1950

Ο συμβολισμός της 14ης Μαϊου μόνο τυχαίος δεν είναι στο μυαλό και τη στρατηγική του Ερντογάν. Ήταν ευθεία η αναφορά του, μάλιστα, στο λόγο προς τα μέλη του κόμματός του το μεσημέρι της Τετάρτης 18 Ιανουαρίου. «Ο μακαρίτης Μεντερές είπε στις 14 Μαϊου 1950 ότι ο λαός θα πει τη γνώμη του και βγήκε νικητής από τις κάλπες. Ο λαός μας θα δώσει την απάντησή του (σ.σ. στην αντιπολίτευση) την ίδια μέρα 73 χρόνια μετά». Αυτή ήταν η ακριβής του φράση.

Ο παραλληλισμός είναι κάτι παραπάνω από εμφανής. Οι εκλογές του 1950 θεωρούνται οι πρώτες πραγματικά ελεύθερες που έγιναν στη χώρα από την ίδρυσή της το 1923. Ως το 1946 το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) που ιδρύθηκε από τον Κεμάλ Ατατούρκ ήταν το μοναδικό που μπορούσε να λειτουργήσει. Το 1946 υποτίθεται ότι έγιναν πολυκομματικές εκλογές, όμως μ’ ένα εκλογικό σύστημα και με πρακτικές που άφηνε ορθάνοιχτα παράθυρα για επηρεασμό της ψήφου και παρεμβάσεις.

Η νίκη του Μεντερές το 1950 ήταν η πρώτη φορά που ένα άλλο κόμμα εκτός από αυτό του Κεμάλ (και του διαδόχου του Ισμέτ Ινονού όταν αυτός πέθανε το 1939) έπαιρνε τη διακυβέρνηση της χώρας. Ο Μεντερές, μια από τις πιο αμφιλεγόμενες φιγούρες στην τουρκική πολιτική ζωή, με το Δημοκρατικό Κόμμα κέρδισε άλλες δύο εκλογές (το 1954 και το 1957), μάλιστα με αντίπαλο το βαρύ όνομα του Ισμέτ πασά, πριν ανατραπεί με στρατιωτικό πραξικόπημα το 1960.

Ο συμβολισμός, πάντως, που επέλεξε ο Ερντογάν δεν είχε καλό τέλος. Η χούντα που εκθρόνισε τον Μεντερές δεν δίστασε να τον δικάσει και να τον στείλει στην κρεμάλα λίγους μήνες αργότερα με μια σειρά από κατηγορίες, ανάμεσά τους και ότι διέταξε το διαβόητο πια πογκρόμ εναντίον της ελληνικής μειονότητας στην Κωνσταντινούπολη το 1955, τότε που στην ουσία ξεκληρίστηκε σε τεράστιο ποσοστό η εκεί ελληνόφωνη παρουσία.

Στο θυμικό του μέσου ηλικιωμένου Τούρκου, ο Μεντερές έχει μείνει ως μια φιγούρα κάπως νοσταλγική. Επισήμως το όνομά του έχει αποκατασταθεί από το τουρκικό κράτος. Το δε δυναμικό του στυλ προσπάθησε να κοπιάρει ο Ερντογάν στην πολιτική του καριέρα. Δεν είναι τυχαίο που με κρατικά έξοδα χτίστηκε μαυσωλείο στη μνήμη του, κάτι που έχει γίνει μόλις με τέσσερις Τούρκους πολιτικούς (οι άλλοι είναι ο Κεμάλ, ο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ και ο Τουργκούτ Οζάλ).

2. Εκλογικός νόμος: Δύο γύροι και εύνοια στους μεγάλους

H πρώτη φορά που έγιναν προεδρικές εκλογές στην Τουρκία με λαϊκή ψήφο ήταν μόλις το 2014. Ως τότε ο πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλεγόταν έμμεσα, από την Εθνοσυνέλευση, και ο ρόλος του ήταν περισσότερο εθιμοτυπικός, παρά ουσιαστικός στην πολιτική ζωή.

To 2017 στην Τουρκία έγινε δημοψήφισμα για τη συνταγματική αναθεώρηση και τη μετατροπή του πολιτεύματος σε προεδρικό. Οι διατάξεις εγκρίθηκαν με μικρή διαφορά (το «ναι» συγκέντρωσε 51,41% και το «όχι» 48,59%) κι έτσι στα χέρια του προέδρου συγκεντρώνεται πλέον η εκτελεστική εξουσία.

Σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο, προβλέπεται διαδικασία δύο γύρων αν κανείς από τους υποψήφιους δεν συγκεντρώσει τις μισές συν μία ψήφους από την πρώτη Κυριακή. Στον δεύτερο γύρο, βέβαια, συμμετέχουν μόνο οι πρώτοι δύο της πρώτης ψηφοφορίας. Ο Ερντογάν κέρδισε τις εκλογές το 2014 και το 2018 χωρίς να χρειαστεί δεύτερο γύρο (ποσοστό 51,79% το 2014 και 52,59% το 2018). Αυτή τη φορά, πάντως, αν πιστέψουμε τις ως τώρα δημοσκοπήσεις, όχι μόνο θα χρειαστεί δεύτερος γύρος, αλλά το αποτέλεσμα αναμένεται και ιδιαίτερα οριακό.

Στις 14 Μαϊου θα γίνουν και οι βουλευτικές εκλογές για την ανάδειξη των 600 μελών της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης. Ο αριθμός των βουλευτών αυξήθηκε το 2018 από 550 σε 600 λόγω και της πληθυσμιακής αύξησης.

Η Τουρκία διαιρείται διοικητικά σε 81 επαρχίες. Η μεγάλη πλειοψηφία των επαρχιών ταυτίζεται και με τις εκλογικές περιφέρειες. Οι επαρχίες που συγκεντρώνουν μεγάλο πληθυσμό και, σύμφωνα με την απογραφή, τους αντιστοιχούν περισσότεροι από 15 βουλευτές, χωρίζονται σε επιμέρους εκλογικές περιφέρειες. Οι επαρχίες της Προύσας και της Σμύρνης χωρίστηκαν σε δύο εκλογικές περιφέρειες, αυτές της Άγκυρας και της Κωνσταντινούπολης σε τρεις.

Το πολεοδομικό συγκρότημα της Πόλης, με τις τρεις περιφέρειες, στέλνει 98 βουλευτές από τους συνολικά 600. Η μοναδική μονοεδρική περιφέρεια είναι αυτή του Μπαϊμπούρτ, στα βορειοανατολικά της χώρας, με περίπου 50.000 εκλογείς.

H κατανομή των εδρών γίνεται με το σύστημα D’Hondt, το οποίο ευνοεί τα μεγάλα κόμματα και λειτουργεί ως εξής: Οι συνολικός αριθμός ψήφων που συγκέντρωσε ένα κόμμα σε μία εκλογική περιφέρεια διαιρείται, πρώτα με 1, μετά με 2, με 3, κοκ μέχρι τον αριθμό των εδρών που πρέπει να συμπληρωθούν.

Για παράδειγμα, αν σε μια περιφέρεια με 5 έδρες υπάρχουν τέσσερα κόμματα που έλαβαν: Κόμμα Α: 110.000 ψήφους, Κόμμα Β: 70.000 ψήφους, Κόμμα Γ: 40.000 ψήφους και Κόμμα Δ: 20.000 ψήφους, οι έδρες κατανέμονται ως εξής: Το κόμμα Α παίρνει την πρώτη έδρα με τις 110.000, το κόμμα Β τη δεύτερη με 70.000 ψήφους, το κόμμα Α πάλι την Τρίτη με 55.000 ψήφους (110.000/2), το κόμμα Γ την τέταρτη με 40.000 ψήφους και το κόμμα Α την Πέμπτη με 36.667 ψήφους (110.000/3). Δηλαδή το Κόμμα Α με λιγότερες από τις μισές ψήφους παίρνει τις 3 από τις 5 έδρες.

3. Όριο εισόδου: Το πιο μεγάλο παγκοσμίως

Πολλοί εκλογικοί νόμοι έχουν υιοθετήσει το όριο εισόδου, για μια σειρά από λόγους που σχετίζονται είτε με την σοβαρότητα της ψήφου, είτε με τον τεχνητό αποκλεισμό συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων/μειονοτήτων από την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Πουθενά, όμως, δεν είχε παρατηρηθεί διψήφιο όριο για είσοδο στη βουλή. Η Τουρκία επί σχεδόν δύο δεκαετίες πορεύτηκε μ’ ένα στρεβλωτικό και θηριώδες 10% όριο εισόδου, το οποίο είχε διπλό στόχο: Αφ’ ενός να δυσκολέψει αφάνταστα, ως και να αποκλείσει, την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση κομμάτων της κουρδικής μειονότητας, κι αφ’ ετέρου να ενισχύσει τη λογική της χαμένης ψήφου, άρα και να αποθαρρύνει τη δημιουργία πολλών μικρών κομμάτων.

Οι συνέπειες αυτής της τακτικής ήταν τραγελαφικές. Το 2002, μάλιστα, τη χρονιά που το AKP του Ερντογάν κέρδισε τις πρώτες εκλογές, κατέλαβε σχεδόν τα 2/3 των εδρών της Εθνοσυνέλευσης (363/550) αν και συγκέντρωσε ποσοστό μόλις 34,28%. Κι αυτό, διότι πέρα από το παραδοσιακό CHP, κανένα άλλο από τα πέντε «μεγάλα» κόμματα που συμμετείχαν δεν κατάφερε να περάσει το όριο του 10%.

Στις εκλογές που έχουμε μπροστά μας το όριο έχει μειωθεί. Βρίσκεται πλέον στο 7%. Θεωρήθηκε μια σημαντική υποχώρηση από τον Ερντογάν, όχι όμως χωρίς υστεροβουλία: Βλέποντας στις δημοσκοπήσεις ότι πιθανότατα θα απωλέσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία ως αυτόνομο κόμμα, προσπάθησε να διευκολύνει την κατάσταση για τον εταίρο του στον κυβερνητικό συνασπισμό, τον εθνικιστή Ντεβλέτ Μπαχτσελί του MHP. Ο Μπαχτσελί είχε συγκεντρώσει 11,90% στις προηγούμενες εκλογές του 2018 και θεωρητικά κινδύνευε.

Για να το κάνει ακόμα πιο δελεαστικό, ο Τούρκος πρόεδρος πέρασε διάταξη που στην ουσία καταργεί κι αυτό το όριο, αρκεί το κόμμα που συμμετέχει να έχει δηλώσει πριν τις εκλογές ότι συμμετέχει σ’ έναν συγκεκριμένο συνασπισμό. Αφού το MHP του Μπαχτσελί έχει ενταχθεί σε συνασπισμό με το AKP του Ερντογάν, θα μπορέσει να εκλέξει βουλευτές ακόμα κι αν δεν ξεπεράσει το 7%, αφού οι ψήφοι των συνασπισμών αθροίζονται στην τελική καταμέτρηση.

Το όριο, πάντως, ανέκαθεν δεν ίσχυε για τις ανεξάρτητες υποψηφιότητες. Γι’ αυτό και την τελευταία 20ετία αρκετοί υποψήφιοι της κουρδικής μειονότητας από τις νοτιοανατολικές επαρχίες δήλωναν ανεξάρτητοι, προκειμένου να εκλεγούν, αλλά η δύναμή τους στην Εθνοσυνέλευση ήταν μηδαμινή.

4. Ο αντίπαλος του Ερντογάν: Ιμάμογλου από το μπουντρούμι;

Στο πρόσωπο του βασικού αντιπάλου του Ερντογάν συγκεντρώνεται όλο το ζουμί της εκλογικής αντιπαράθεσης στις προεδρικές εκλογές. Η συμφωνία του παραδοσιακού CHP με το επίσης κεμαλικό IYI της Μεράλ Ακσενέρ να στηρίξουν το ίδιο πρόσωπο πριμοδοτεί τον δυνητικό υποψήφιο μ’ ένα ποσοστό που σύμφωνα με τις περισσότερες δημοσκοπήσεις ξεπερνάει το 40%. Το ζήτημα είναι αν η λάμψη αυτού του προσώπου μπορεί να δώσει το κάτι παραπάνω, ώστε να πείσει τους υπόλοιπους να τον στηρίξουν απέναντι στον πανίσχυρο (και στο παρασκήνιο) Ερντογάν.

Το 2014 ο συνασπισμός της αντιπολίτευσης (κυρίως το CHP και το MHP) κατέληξαν στο πρόσωπο του Εκμελεντίν Ιχσάνογλου, πρώην γενικού γραμματέα του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας και μιας γενικά σεβαστής προσωπικότητας, ο οποίος όμως ήταν ελάχιστα γνωστός μέσα στην Τουρκία και δεν έκανε γκελ στον κόσμο, ως εκ τούτου περιορίστηκε στο 38,4%. Το 2018 ο Μουχαρέμ Ιντζέ, καθηγητής φυσικής και πρόεδρος του μικρού κόμματος Πατρίδα, ήταν ο υποψήφιος που στήριξαν οι κεμαλιστές του CHP και πήρε ακόμα μικρότερο ποσοστό (30,64%), αφού η Ακσενέρ του IYI αποφάσισε να κατέβει κι αυτή και πήρε 7,29%.

Ποιος θα είναι φέτος; Η αντιπολίτευση δεν έχει ανοίξει τα χαρτιά της, περιμένει να ξεκαθαρίσει η κατάσταση με τον Εκρέμ Ιμάμογλου. Ο νυν δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης μοιάζει να είναι ένα από τα λίγα πρόσωπα που μπορούν να κοιτάξουν στα μάτια τον Ερντογάν και να τον νικήσουν. Ως υποψήφιος της αντιπολίτευσης κατάφερε να κερδίσει τον πολυπληθέστερο μητροπολιτικό δήμο της χώρας και μάλιστα δύο φορές, αφού η πρώτη εκλογή ακυρώθηκε από τον Ερντογάν «λόγω παρατυπιών». Ο Ιμάμογλου είχε επικρατήσει με 13.000 ψήφους διαφορά. Λίγους μήνες αργότερα, επικράτησε με 800.000 ψήφους διαφορά.

Ο Ερντογάν, αν μη τι άλλο, ξέρει να αναγνωρίζει τους εχθρούς του. Πριν λίγο καιρό ανέσυρε μια δήλωση του Ιμάμογλου την εποχή της ακύρωσης της εκλογής του (είχε αποκαλέσει «ηλίθιους» τα μέλη του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου) και τον έσυρε σε δίκη για προσβολή κρατικών αρχών. Ο Ιμάμογλου καταδικάστηκε σε δύο χρόνια φυλάκιση και (κυρίως) στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων, μια ποινή που ισχύει από τον περασμένο Δεκέμβριο. Αυτή την περίοδο εκδικάζεται σε δεύτερο βαθμό η υπόθεση.

Αν δεν είναι ο Ιμάμογλου υποψήφιος, τότε ποιος; Ο Κεμάλ Κιλιντσάρογλου, ηγέτης του CHP, είναι μια περίπτωση, αν και ο ίδιος λέει ότι θα ήθελε έναν πιο υπερκομματικό υποψήφιο, που να μην περιορίζεται στο κόμμα. Ο Αχμέτ Νταβούτογλου, πρώην πρωθυπουργός του Ερντογάν που τον εγκατέλειψε, θα ήταν μια ενδιαφέρουσα μάχη.

Μέχρι και η Τανσού Τσιλέρ, πρωθυπουργός την τριετία 1993-96 και 76 ετών σήμερα, έχει εκφράσει την επιθυμία να εκτεθεί εκλογικά.

5. Εκλογείς εξωτερικού: Κάλπες σε 60 χώρες

Σε αντίθεση με άλλα, φοβικά, εκλογικά συστήματα, οι Τούρκοι έχουν θεσπίσει ήδη από το 2014 την ψήφο των απόδημων. Αυτή θα είναι η τέταρτη εκλογική αναμέτρηση κατά σειρά που οι Τούρκοι ψηφοφόροι του εξωτερικού θα έχουν άμεσο λόγο στην εκλογή του προέδρου της χώρας. Οι ψήφοι τους θα μετρήσουν, βέβαια, μόνο για το πρόσωπο του προέδρου και όχι για την κατανομή βουλευτών στις περιφέρειες.

Περισσότερα από 3 εκατομμύρια είναι οι Τούρκοι που έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον να ψηφίσουν στις εκλογές. Το 30% είναι συγκεντρωμένοι στη Γερμανία, με την θηριώδη τουρκική κοινότητα, αλλά κάλπες θα στηθούν ούτε σε πέντε και δέκα, αλλά σε 60 χώρες σε όλο τον κόσμο, ακόμα και σε κράτη που δεν έχουν μεγάλη κοινότητα, όπως το Σουδάν και η Νέα Ζηλανδία.

Παραδοσιακά οι υποψήφιοι της αντιπολίτευσης προηγούνται στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων στις περισσότερες χώρες, αλλά ο Ερντογάν ισοφάριζε τη διαφορά με τεράστιες διαφορές υπέρ του σε κράτη με παραδοσιακά μεγάλη κοινότητα, όπως η Γερμανία, η Αυστρία, η Ολλανδία και το Βέλγιο.

6. Κούρδοι: Ο φυλακισμένος ηγέτης και η νοικοκυρά-σύμβολο

Έχει αναφερθεί ήδη ότι η κουρδική μειονότητα προσπάθησε να παρακάμψει τα πολύ υψηλά όρια για την εκλογή βουλευτών στην Εθνοσυνέλευση με την πριμοδότηση ανεξάρτητων βουλευτών. Το 2007 είχαν εκλεγεί 26 ανεξάρτητοι βουλευτές από τις νοτιανατολικές περιοχές και το 2011 αυξήθηκακαν σε 35.

Δεν έλλειψαν, βέβαια, και οι φορές που προσπάθησαν να εισέλθουν στο κοινοβούλιο με τη σημαία μειονοτικών κομμάτων. Σ’ αυτή την προσπάθεια το πρόσωπο του Σελαχετίν Ντεμιρτάς παίρνει διαστάσεις θρύλου. Ο 49χρονος σήμερα Κούρδος πολιτικός ήταν ηγέτης του μειονοτικού Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος (HDP) από το 2014. Στις εκλογές του Ιουνίου 2015 οδήγησε το κόμμα σ’ ένα άνευ προηγουμένο ποσοστό 13,12% και στην εκλογή 80 βουλευτών. Λίγους μήνες αργότερα, στη λεγόμενη «επαναληπτική εκλογή», σε συνθήκες ακραίας πόλωσης, το κόμμα διατηρήθηκε εντός Εθνοσυνέλευσης με το οριακό 10,76% και 59 βουλευτές.

Παρά την προσοχή που έδειξε και στις δηλώσεις και στις κινήσεις του, η επιτυχία του τον είχε κάνει στόχο. Λίγες μέρες μετά τις εκλογές έγινε απόπειρα δολοφονίας εναντίον του. Συνελήφθη στις 4 Νοεμβρίου 2016 με την κατηγορία ότι έναν μήνα πριν σε δήλωσή του είχε επικροτήσει τις ταραχές στην πόλη Κομπάνι της βόρειας Συρίας (όπου ο πληθυσμός είναι κατ’ εξοχήν κουρδικός) στις επιχειρήσεις που έκανε εκεί ο τουρκικός στρατός κατά του Ισλαμικού Κράτους.

Ο Ερντογάν τον κατηγόρησε ευθέως ότι το κόμμα του βρισκόταν πίσω από τις λεγόμενες «διαδηλώσεις του Κομπάνι» που έγιναν το 2014 σε πολλές τουρκικές πόλεις και προκάλεσαν το θάνατο πάνω από 50 ανθρώπων.

Μετά τη σύλληψή του έχουν απαγγελθεί εναντίον του περισσότερες από 90 διαφορετικές κατηγορίες, για απόψεις καταγεγραμμένες σε λόγους που έχει εκφωνήσει. Οι κατηγορίες καταλήγουν, φυσικά, σε καταδίκες. Συνολικά αντιμετωπίζει ποινές που υπερβαίνουν τα 142 χρόνια κάθειρξης.

To HDP παραδοσιακά έχει δυαρχία, έναν άνδρα και μία γυναίκα. Στις εκλογές θα πάει με ηγέτες τον Μιτχάτ Σαντζάρ και την Περβίν Μπουλντάν. Ο Σαντζάρ, καθηγητής συνταγματικού δικαίου με αραβικές ρίζες, ήταν ο ιδρυτής του Ιδρύματος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το 1990. Η Μπουλντάν, χήρα του Κούρδου επιχειρηματία Σαβάς Μπουλντάν που δολοφονήθηκε από παρακρατικούς το 1994, άφησε τα οικιακά με τα οποία ασχολούταν κι εξελίχθηκε σε ένα σύμβολο του κουρδικού αγώνα.

Από το 2021 το κόμμα αντιμετωπίζει κατηγορίες συνωμοσίας έναντι του κράτους και ο γενικός εισαγγελέας Μπεκίρ Σαχίν έχει προτείνει τη διάλυσή του και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων σε 686 στελέχη του.

Το HDP δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να ενταχθεί σε κανέναν συνασπισμό μεγάλων κομμάτων, αλλά έχει κάνει ανοίγματα προς πολλά μικρά αριστερά κόμματα υιοθετώντας μια γενικότερη ατζέντα υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών, της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας και των μειονοτήτων γενικότερα. Το 7% φαίνεται βατό όριο για τα δεδομένα του, το ξεπερνάει σε όλες τις δημοσκοπήσεις που έχουν δημοσιευτεί μέσα στο 2023.

7. Κάλυψη από ΜΜΕ: «Μετρήστε μας με τον άβακα»

Όποια κι αν είναι τα πρόσωπα που θα διεκδικήσουν τις ψήφους του λαού, ένα σημαντικό ζήτημα είναι το πόσο θα προβληθούν. Δεδομένου ότι το κόμμα του Ερντογάν, με την υπερ-εικοσαετή παρουσία του στην εξουσία ελέγχει πια σχεδόν απόλυτα το κρατικό TRT, αλλά και το σύνολο σχεδόν του τηλεοπτικού τοπίου, το πόσο θα προβληθούν οι εκδηλώσεις και οι απόψεις της αντιπολίτευσης παραμένει θολό.

Δεν υπάρχει νομοθεσία στην Τουρκία που να καθορίζει και να ελέγχει την προβολή των κομμάτων. Ακόμα και το κρατικό TRT δεν υποχρεούται καν να παρίσταται στις εκδηλώσεις των κυριότερων κομμάτων, οπότε οι ιθύνοντες δρουν κατά τη λογική τους.

Το 2018 το τερμάτισαν, κατά το κοινώς λεγόμενο: Το TRT ήταν απών από τις δύο πρώτες προεκλογικές συγκεντρώσεις του Μουχαρέμ Ιντζέ, υποψήφιου της αντιπολίτευσης. Οργισμένος ο Ιντζέ απείλησε ότι θα κάνει πορεία διαμαρτυρίας στα κεντρικά κτίρια του TRT παρέα με τους 130 βουλευτές του CHP και θα προγραμματίσει την επόμενη συγκέντρωσή του μπροστά στην πόρτα του κρατικού καναλιού. Οι κρατικές κάμερες φιλοτιμήθηκαν να παίρνουν κάποια τυπικά πλάνα από τις συγκεντρώσεις του, τα οποία προβάλλονταν αποσπασματικά και έβρισκαν πολύ λίγο χώρο σε δελτία και ενημερωτικές εκπομπές.

Η Μεράλ Ακσενέρ του κόμματος IYI είχε πολύ πιο εμπνευσμένη αντίδραση: Έστειλε στον πρόεδρο του TRT φωτογραφίες από το προεκλογικό συνέδριο του κόμματος, έναν άβακα κι ένα κομπιουτεράκι, με τη σύσταση «να μετρήσουν πόσους βλέπουν στις φωτογραφίες». Αργότερα η Ακσενέρ είπε ότι δεν περίμενε τίποτα περισσότερο από την ελάχιστη προβολή της από τα μέσα.

Στη διάθεση της αντιπολίτευσης υπάρχει μόνο το Halk TV, το οποίο έχει παραδοσιακούς δεσμούς με το CHP (αν και όχι με τον τωρινό ηγέτη Κιλιντσάρογλου). Παρ’ όλα αυτά, οι περισσότερες καμπάνιες που ετοιμάζονται αφορούν κυρίως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κατά σειρά σπουδαιότητας το Twitter, το TikTok, το Facebook και το Instagram. Λέγεται, μάλιστα, ότι τα τηλεοπτικά σποτ που θα ετοιμάσουν θα παρακινούν τους ψηφοφόρους να κλείσουν την τηλεόραση.

8. Βία και νοθεία: «Τελειώστε τη δουλειά πριν γίνει»

To ζήτημα είναι πολύ λεπτό και κανείς δεν αναφέρεται σ’ αυτό ανοιχτά, εκτός αν υπάρχουν χειροπιαστά στοιχεία.

Ένα από τα ελάχιστα που έχουν διαρρεύσει είναι ένα βίντεο με ομιλία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σε στελέχη του κόμματος ΑΚΡ στις 15 Ιουνίου 2018, εννέα ημέρες πριν τις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές.

Σε εκείνο το βίντεο, το οποίο κυκλοφόρησε ευρύτατα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρά τις προσπάθειες του ΑΚΡ, ο Ερντογάν προτρέπει τους τοπικούς αξιωματούχους να παραστούν μαζικά στα εκλογικά κέντρα ως αντιπρόσωποι και «να πάρουν τον έλεγχο της κάλπης» και τους διαβεβαιώνει ότι «η δουλειά εκεί θα έχει γίνει πριν ακόμα αρχίσει η ψηφοφορία». Τους τονίζει, επίσης, ότι το ΑΚΡ έχει στη διάθεσή του λίστες ψηφοφόρων του φιλοκουρδικού κόμματος HDP, που θα τους βοηθήσουν στο «ειδικό τους έργο». Η ομιλία του κλείνει με τον κίνδυνο επανάληψης «της εμπειρίας της 7ης Ιουνίου», δηλαδή των πρώτων εκλογών του 2015, όταν το ΑΚΡ έχασε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία διότι «δεν πρόσεξε».

Ο Ερντογάν δεν κλήθηκε ποτέ να απαντήσει επισήμως γι’ αυτό το βίντεο. Ο τότε υποψήφιος της αντιπολίτευσης Ιντζέ αρκέστηκε να δηλώσει ότι «αισθάνεται βαθιά λύπη για την Τουρκία» και κατηγόρησε τον Ερντογάν ότι δεν πιστεύει στη δημοκρατία, αλλά δεν πρωταγωνίστησε σε καμία νομική ενέργεια, ούτε καν για την αποσαφήνιση όσων λέγονται στο βίντεο.

9. Οικονομία: To κανόνι που έγινε βαρίδι

Το αφήγημα που πούλησε το AKP την 20ετία της παντοδυναμίας του στην τουρκική πολιτική σκηνή ήταν η οικονομία. Ο Ερντογάν πάτησε πάνω στην οικονομική κατάρρευση του 1999 για να ανέβει πάνω στο κύμα της λαϊκής οργής και να κατακτήσει την εξουσία, και μέσα σε 15 χρόνια κατάφερε με συνεχείς ρυθμούς ανάπτυξης να αλλάξει το οικονομικό επίπεδο σε πολλούς συμπατριώτες του, ειδικά στις παραδοσιακά φτωχότερες επαρχίες του εσωτερικού και τα βορειοανατολικά. Στα παραδοσιακά καφενεία, όπου γίνονταν οι πολιτικές συζητήσεις, ο κόσμος ήταν διατεθειμένος να ακολουθήσει τον Ερντογάν σε ακραίες επιλογές όσον αφορά την εξωτερική πολιτική και να ανεχτεί ακόμα και την προσωπική του ευμάρεια (το παλάτι που έχτισε, τις πανάκριβες τσάντες της συζύγου του κτλ.) αφού και ο ίδιος έβλεπε λεφτά στην τσέπη του.

To 2021 τo ΑΕΠ της Τουρκίας σημείωσε αύξηση 11% κι έφτασε στα 755 δισ. δολάρια, ανάμεσα στις 20 μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη. Παρ’ όλα αυτά, λόγω της αύξησης του πληθυσμού, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν 9.100 δολάρια, μειωμένο κατά 25% σε σχέση με τα 12.600 που ήταν το 2013. Σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές, η ανεργία βρίσκεται στο 13%, αλλά ανεξάρτητες μελέτες δείχνουν τουλάχιστον διπλάσιο ποσοστό, κάποιοι το ανεβάζουν μέχρι και το 40% υπολογίζοντας και τις γυναίκες της επαρχίας που ασχολούνται με «οικιακές εργασίες». Σύμφωνα με διεθνή στοιχεία, παραπάνω από 17 εκατομμύρια Τούρκοι ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας.

Το ράλι αυξήσεων στις τιμές λόγω της πανδημίας, της οικονομικής κρίσης και του πολέμου στην Ουκρανία ήλθε να επιβαρύνει η κατάρρευση του εθνικού νομίσματος. Το 2005 η κυβέρνηση του AKP είχε αποφασίσει τη νομισματική αναθεώρηση, αφού με την παλιά αναλογία αντιστοιχούσαν 1.350.000 τουρκικές λίρες για ν’ αγοράσει κανείς ένα δολάριο.
Η ισοτιμία του νέου νομίσματος, της νέας λίρας, ξεκίνησε από το 1 λίρα=1,344 δολάρια. Το 2018 αντιστοιχούσαν 4,82 λίρες σ’ ένα δολάριο. Το 2021 έπρεπε να δώσει κανείς 13,5 λίρες για ένα δολάριο. Στα μέσα Ιανουαρίου του 2023 η τιμή διαπραγμάτευσης ξεπέρασε τις 19 λίρες για ένα δολάριο.

Ο κόσμος πλέον χρεώνει στον Ερντογάν τη δύσκολη καθημερινότητά του. Το πόσο αυτό θα είναι ικανό να απομακρύνει παραδοσιακούς ψηφοφόρους του AKP θα φανεί στην κάλπη.

10. Ελληνοτουρκικά: Το κρυφτούλι της ημερομηνίας και οι φόβοι της ακυβερνησίας

Γιατί μας ενδιαφέρουν όλα αυτά εμάς; H σύνδεση είναι φανερή. Ο Ερντογάν στην πολυετή του θητεία γνώρισε και κουβέντιασε με έξι διαφορετικούς εκλεγμένους πρωθυπουργούς (Κώστα Σημίτη, Κώστα Καραμανλή, Γιώργο Παπανδρέου, Αντώνη Σαμαρά, Αλέξη Τσίπρα, Κυριάκο Μητσοτάκη). Το τελευταίο που θέλει είναι να βρίσκεται η χώρα του σε μια περίοδο ακυβερνησίας (τις εβδομάδες μεταξύ του πρώτου και δεύτερου γύρου των εκλογών η Τουρκία θα είναι ουσιαστικά ακέφαλη) ενώ στη δική μας θα έχουν ξεκαθαρίσει τα πράγματα. Γι’ αυτό και όρισε τις εκλογές σε μια περίοδο, όπου σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις και η Ελλάδα θα βρίσκεται σε ανάλογη κατάσταση.

Το αν ο Ερντογάν θα εξασφαλίσει μία ακόμη θητεία ή θα έχουμε να κάνουμε με έναν άλλο συνομιλητή μετά από 20 χρόνια είναι κάτι που προφανώς απασχολεί έντονα και την εξωτερική μας πολιτική, αλλά και την κοινωνία.

Οι θέσεις που θα πάρουν οι πιθανοί του διάδοχοι στα ελληνοτουρκικά απέχουν πολύ από το να χαρκτηριστούν φιλελληνικές, ωστόσο υπάρχει πάντα η αισιοδοξία που φέρνουν τα νέα πρόσωπα και κυρίως η αποφυγή της πολιτικής αλαζονείας, κάτι που χαρακτήριζε τον Τούρκο πρόεδρο για το μεγαλύτερο μέρος της παραμονής του στα υψηλότατα αξιώματα.

Αν αφουγκραζόμαστε σωστά, πάντως, όσο φοβόμαστε εμείς την ακυβερνησία και το ενδεχόμενο να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από την άλλη πλευρά, άλλο τόσο τη φοβούνται και οι απέναντι. Το ενδεχόμενο ενός θερμού επεισοδίου, το οποίο θα μπορούσε να «πουλήσει» ο Ερντογάν στο εσωτερικό του ακροατήριο για να ενισχύσει τη θέση του ως στιβαρός ηγέτης, δεν έχει αποκλειστεί 100%, αλλά η πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο στο Αιγαίο μειώνεται όλο και περισσότερο και μεταφέρεται πια στα νοτιοανατολικά σύνορα της Τουρκίας με Συρία και Ιράκ.

Αυτό που έχει αποκλειστεί πια από τους διεθνείς αναλυτές είναι ένα σενάριο που υποστηρίχθηκε πολύ έντονα πριν λίγο καιρό: Ότι ο Ερντογάν θα στήσει ένα σκηνικό ταραχών προκειμένου να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να αναβάλλει τις εκλογές. Από τη στιγμή που τις προκήρυξε, και μάλιστα σε σημαδιακή ημερομηνία, δεν θα κάνει πίσω. Και όπως λέει μια άλλη τουρκική παροιμία «Gün doğmadan neler doğar». Σε ελεύθερη μετάφραση, αύριο είναι μια άλλη μέρα, οπότε κανείς δεν πρέπει να χάνει τις ελπίδες του.