Η ανεπαρκής αριστεία μιας λειψής νοημοσύνης

Ο δημόσιος διάλογος όμως περιορίζεται από όλες τις πλευρές στις φράσεις κλισέ και δεν μπαίνει στο θέμα της ουσίας, που είναι η επάρκεια και η πληρότητα των προγραμμάτων του εκπαιδευτικού συστήματος, που αποτελούν και την βάση της αριστείας.

Στο άρθρο αυτό ισχυρίζομαι ότι η αριστεία που είναι εφικτή σήμερα στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα μέχρι και το Λύκειο είναι ανεπαρκής, αφού στοχεύει στην ανάπτυξη μιας λειψής νοημοσύνης στον μαθητή.

Αναφέρομαι στις βαθμίδες εκπαίδευσης μέχρι και το Λύκειο, επειδή όπως δείχνουν και σχετικές έρευνες αυτά είναι τα κρίσιμα χρόνια για την ανάπτυξη του μαθητή.

Ένα εκπαιδευτικό σύστημα έχει στόχο να αναπτύξει ανάμεσα στα άλλα τη νοημοσύνη του μαθητή. Τι είναι όμως η νοημοσύνη;

Ακόμη και σήμερα πολλοί θεωρούν ότι η νοημοσύνη είναι η ευφυΐα, δηλαδή η ικανότητα λογικής σκέψης.

Μια τέτοια άποψη όμως είναι σήμερα ξεπερασμένη. Ενδεικτικά αναφέρω ότι ο Howard Gardner, αναπτυξιακός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Harvard, ΗΠΑ, ανέπτυξε το 1983 την θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος γεννιέται με τη δυνατότητα να αναπτύξει οκτώ τύπους νοημοσύνης: γλωσσική, μαθηματική - λογική, μουσική,
χωροταξική, σωματικό - κινησιοαισθητική, διαπροσωπική και ενδοπροσωπική νοημοσύνη, ενώ η φυσιοκρατική νοημοσύνη προστέθηκε το 1999.

Στην Ελληνική Παιδεία τα αναλυτικά προγράμματα εστιάζουν στην ανάπτυξη της γλωσσικής και λογικής – μαθηματικής νοημοσύνης του μαθητή και μόνον, δηλαδή δύο από τους οκτώ τύπους νοημοσύνης της θεωρίας του Gardner. Ο μαθητής αποκτά γνώσεις σε διάφορες θεματικές ενότητες. Ο καλός μαθητής είναι «έξυπνος» και αποκτά πολλές γνώσεις.

Δεν είναι τυχαίο το ότι οι Έλληνες πτυχιούχοι Πανεπιστημίων που μεταναστεύουν για μια καλύτερη ζωή αποκαλούνται «τα μυαλά». Η Ελληνική κοινωνία (και όχι μόνο το Υπουργείο Παιδείας) φαίνεται να έχει μια μονιστική προσήλωση στη λογική – μαθηματική νοημοσύνη, παραβλέποντας τους άλλους τύπους.

Τα υπάρχοντα αναλυτικά προγράμματα εστιάζουν σχεδόν αποκλειστικά στην ανάπτυξη της γλωσσικής ικανότητας και της λογικής, παραμελώντας τα συναισθήματα και την κοινωνική διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης και ως εκ τούτου είναι ελλιπή.

Η αριστεία όπως την ορίζουμε σήμερα στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι εστιασμένη στις ακαδημαϊκές γνώσεις, αλλά δεν περιλαμβάνει τις απαιτούμενες δεξιότητες στην μεγάλη και σημαντική περιοχή των συναισθημάτων και της επικοινωνίας.

Ίσως η σημαντικότερη έλλειψη αφορά την συναισθηματική νοημοσύνη. Ο Daniel Goleman είναι ο πιο γνωστός εκφραστής της, και την διαχώρισε από τις γνωστικές ικανότητες που τις μετράμε με τον «Δείκτη Νοημοσύνης» (I.Q.).

H συναισθηματική νοημοσύνη αφορά τις δεξιότητες εκείνες που είναι απαραίτητες προκειμένου ο μαθητής να αναπτύσσει και διαχειρίζεται τα συναισθήματα του και να εντάσσεται και να λειτουργεί σωστά σε ομάδες.

Αναπτύσσοντας δεξιότητες συναισθηματικής νοημοσύνης, ο μαθητής καταλαβαίνει και γνωρίζει τον εαυτό του, και επικοινωνεί καλύτερα με τους άλλους, αφού το να μπορούμε να ακούμε τον άλλο αποτελεί ένα βασικό ζητούμενο. Κατανοούμε επίσης πόσο σημαντικό είναι το να βάζουμε τον εαυτό μας στην θέση του άλλου, προκειμένου να συμβάλουμε στην επίλυση διαφορών και συγκρούσεων.

Επειδή η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι απαραίτητη για την ομαλή ένταξη και λειτουργία του μαθητή στην κοινωνική ομάδα, σχετίζεται άμεσα και με την μελλοντική επαγγελματική του επιτυχία. Στην δική μου επαγγελματική εμπειρία, έχω δει νέους με αριστεία σε γνώσεις να αποτυγχάνουν σε θέματα συναισθηματικής νοημοσύνης, αφού δεν μπορούν να εργασθούν ομαδικά, και δεν ακούν κανένα παρά τον εαυτό τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι νέοι που στερούνται τις δεξιότητες της συναισθηματικής νοημοσύνης επιχειρούν να τα κάνουν όλα μόνοι τους. Ακόμη και όταν αναθέτουν εργασίες σε άλλους, το κάνουν με ελλιπή τρόπο.

Σύγχρονες έρευνες στον χώρο των επιχειρήσεων επιβεβαιώνουν την μεγάλη σημασία της συναισθηματικής νοημοσύνης, σε βαθμό που δεν μπορεί κάποιος σήμερα να γίνει Διευθύνων Σύμβουλος μιας επιχείρησης χωρίς να έχει τις στοιχειώδεις δεξιότητες της συναισθηματικής νοημοσύνης.

Οι οργανωμένες εταιρείες σήμερα και στην Ελλάδα και στον Κόσμο, έχουν ανάγκη από στελέχη που μπορεί να λειτουργήσουν ομαδικά, να γίνουν αποδεκτά από τα μέλη της ομάδας τους, και στο μέλλον να αποκτήσουν ηγετικό ρόλο όχι πάνω στη βάση χαρισματική, αλλά σε βάση συναίνεσης και αποδοχής.

Όσοι λοιπόν εστιάζουν την εκπαίδευση των νέων Ελλήνων αποκλειστικά σε ακαδημαϊκές γνώσεις και παραμελούν βάζοντας σε κατώτερο επίπεδο τις δεξιότητες της συναισθηματικής νοημοσύνης, κάνουν μεγάλο λάθος που έχει αρνητικές επιπτώσεις στην μελλοντική εξέλιξη των νέων.

Ένα επιχείρημα που ακούγεται σχετικά με την συναισθηματική νοημοσύνη είναι ότι δεν είναι επιστημονικά πλήρης και επομένως δεν μπορεί να μπει στο πρόγραμμα. Μέγα σφάλμα! Ποιος είπε ότι στο πρόγραμμα θα πρέπει να περιλαμβάνονται μόνο οι επιστήμες; Οι πρακτικές δεξιότητες είναι εξίσου, αν όχι πιο σημαντικές.

Σήμερα η συναισθηματική νοημοσύνη σχεδόν απουσιάζει από τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών στην Ελλάδα και – όπου υπάρχει - εντάσσεται στα προγράμματα Αγωγής Υγείας.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η αριστεία για την οποία μιλάμε με τόσο πάθος είναι στην καλύτερη περίπτωση ανεπαρκής, και αναφέρεται σε μια λειψή νοημοσύνη. Καλό θα έιναι οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας έστω και καθυστερημένα, να ασχοληθούν με το πως θα βελτιώσουν σημαντικά την εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες μέχρι και το Λύκειο, προκειμένου οι νέοι να αποκτήσουν τις απαραίτητες για τη ζωή δεξιότητες συναισθηματικής νοημοσύνης, και να μάθουν με πρακτικό τρόπο το τι σημαίνει να γνωρίζεις τον εαυτό σου, να ακούς αυτά που σε λένε οι άλλοι, να εργάζεσαι σωστά σε μια ομάδα, και να μπορείς να βάζεις τον εαυτό σου στην θέση του άλλου.

*Ο Νίκος Μορόπουλος είναι Σύμβουλος Εταιρικών Μετασχηματισμών (MSc)