Η ΕΕ το 2025

Οι εκλογές σε Ολλανδία και Γαλλία φαίνεται ότι θα δώσουν πιο συντηρητικές κυβερνήσεις ενώ το δημοκρατικό έλλειμμα πάνω στο οποίο βασίστηκε η κρίση εκπροσώπησης, η άνοδος εθνικιστικών κινημάτων πάνω στην αποτυχία της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και η συνεχιζόμενη άρνηση της Ευρωπαϊκής πολιτικής ελίτ να αναγνώσει τις αιτίες της ευρωπαικής κρίσης, έχουν δημιουργήσει φυγόκεντρες τάσεις ακόμα και μέσα σε μερίδα της πάλαι ποτέ φιλοευρωπαικής πολιτικής τάξης.

Μέχρι στιγμής ο οδικός χάρτης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτυπωνόταν στην Έκθεση των 5 Προέδρων (Συμβούλιο, ΕΚΤ, Κομισιόν, Κοινοβούλιο και Eurogroup), μία Έκθεση που περιέγραφε με σταδιακά βήματα την θωράκιση της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης σε τομείς όπως η νομισματική ένωση, η τραπεζική ενοποίηση και οι θεσμικές αποφάσεις και εκπροσωπήσεις. Την Τετάρτη που πέρασε, ο οδικός αυτός χάρτης της ΕΕ, όχι μόνο δέχτηκε πλήγμα, άλλα σχεδόν αμφισβητήθηκε ανοιχτά από έναν εκ των συντακτών του, τον ίδιο τον Πρόεδρο της Κομισιόν. Ο ΖΚ Γιούνκερ, στην προσπάθειά του να ελέγξει την συζήτηση, επιχείρησε να καταγράψει μερικά από τα σενάρια τα οποία συζητάει η Κομισιόν για την ΕΕ του 2025. Η Λευκή Βίβλος όπως ονομάστηκε αυτή η Έκθεση, ανοίγει την συζήτηση με τρόπο ώστε να προσπαθήσει να την διαμορφώσει στο βαθμό που ο ευρωσκεπτικισμός συνεχίζει να κερδίζει έδαφος.

3 σημεία λοιπόν για την Λευκή Βίβλο και το μέλλον της ΕΕ όπως παρουσιάστηκαν την Τετάρτη στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

α) Η Λευκή Βίβλος κάνει μία απλού τύπου προσομοίωση χρησιμοποιώντας 5 σενάρια για την ΕΕ μέχρι το 2025. Κανένα δεν λαμβάνει καθόλου υπόψη του τις πραγματικές τάσεις ευρωσκεπτικισμού που υπάρχουν σε διάφορα επίπεδα διάσπαρτες στα κράτη μέλη ούτε τους λόγους που αυτός κερδίζει έδαφος. Ωστόσο τα σενάρια 3 και 4 έχουν ιδιαίτερο βάρος, όχι γιατί για αυτά μίλησε με θερμά λόγια ο ΖΚ Γιούνκερ άλλα γιατί επιβεβαιώνουν τα εναλλακτικά σχέδια που ενδεχομένως έχουν κάποιες χώρες οδηγοί του Ευρωπαϊκού καπιταλισμού (Γερμανία, Ολλανδία, Γαλλία) σε συνεργασία με αναδυόμενες πρόθυμες χώρες από την Ανατολική Ευρώπη. Το 3ο σενάριο υπό τον τίτλο "Those who want more, do more" εξηγεί πως η Ευρώπη μπορεί να δημιουργήσει de facto ταχύτητες (πέρα από την ήδη υπάρχουσα που δημιουργεί το κοινό νόμισμα) ώστε να απελευθερωθούν κάποια κράτη από τα κράτη-μέλη βαρίδια. Αυτό οριακά μπορεί να σημαίνει και αλλαγή συνθηκών στον βαθμό που θα πρέπει να δημιουργηθούν νέα όργανα και θεσμοί που θα φιλοξενήσουν αυτή την νέα δομή των προπορευόμενων κρατών.

Το 4ο σενάριο υπό τον τίτλο "Doing less more efficiently", προχωράει σε προσομοίωση μίας ΕΕ που έως το 2025 θα έχει μειώσει έντονα τον παρεμβατισμό της, επιλέγοντας μόνο μία σειρά από προτεραιότητες για κοινή δράση. Δεν είναι τυχαίο ότι στους τομείς που θα αποσυρθούν από την ευθύνη της ΕΕ, είναι η απασχόληση και η Κοινωνική πολιτική. Με άλλα λόγια, η ΕΕ μπροστά στην αδυναμία της να επεκταθεί (να υπενθυμίσουμε ότι 8 κράτη είναι στην λίστα αναμονής για να γίνουν κράτη-μέλη της ΕΕ και όπως φαίνεται δεν θα προχωρήσει καμία διαδικασία μέχρι να ξεκαθαρίσει το τοπίο), αποφασίζει να αποσυρθεί από τον μεγάλο της στόχο, που είναι οι κοινές ευρωπαϊκές πολιτικές.

β) Ως εκ τούτου, τίθεται ένα σημαντικό ζήτημα. Είναι η Έκθεση των 5 Προέδρων, ακόμα σε ισχύ ή όχι? Η επίσημη απάντηση είναι φυσικά ότι ισχύει μιας και αποτελεί τον βασικό οδικό χάρτη σε μία σειρά από ζητήματα. Όταν όμως η ίδια η Κομισιόν ανοίγει και επίσημα συζήτηση για το μέλλον της ΕΕ στην οποία δείχνει προτίμηση για τα παραπάνω σενάρια, τότε η Έκθεση των 5 Προέδρων είναι λογικό να αμφισβητείται ανοιχτά από τους ίδιους θεσμούς που πριν λίγο καιρό ξόρκιζαν σενάρια αποσυσπείρωσης της ΕΕ. Το αντίκτυπο που θα έχει η Λευκή Βίβλος στον τρόπο που λειτουργεί η ΕΕ, θα είναι τόσο μεγάλο που πλέον σχεδόν νομιμοποιούνται στο εσωτερικό των θεσμών απόψεις που μιλούν για μικρότερη ή για πιο αδύναμη Ένωση.

γ) Οι κραδασμοί που δέχεται η Ένωση περνούν και στην βαθιά γραφειοκρατία, κυρίως όμως στον ΖΚ Γιούνκερ, ο οποίος φαίνεται ότι προσπαθεί να δει ένα βήμα πιο μπροστά από την υπόλοιπη πολιτική ελίτ. Είναι η πρώτη στιγμή στην ιστορία της ΕΕ τα τελευταία 60 χρόνια, όπου η διαδικασία Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης όχι μόνο σηκώνει απότομα χειρόφρενο, άλλα είναι διατεθειμένη να κάνει και βήματα πίσω, και στην μορφή που αυτή θα έχει άλλα και στο περιεχόμενο της πολιτικής. Αυτό συνιστά εσωτερίκευση της ήττας και θεμελιώδη αποδοχή της ΕΕ ότι το τρένο της ολοκλήρωσης, έχει και όπισθεν.

Ο Ευρωπαϊκός καπιταλισμός είναι σε κατάσταση σύγχυσης και το νεοφιλελεύθερο στρατόπεδο για την ώρα παρουσιάζεται χωρίς συγκεκριμένη στρατηγική που να μπορεί να στοιχήσει πίσω του την πολιτική ελίτ. Σε μικρότερο βαθμό το ίδιο ισχύει και για την Αριστερά η οποία ακόμα δεν έχει κατανοήσει το τι τις μεταβαλλόμενες παραμέτρους και για αυτό συνεχίζει και ανακυκλώνει αναλύσεις για την ΕΕ που έχουν την ρίζα τους στην δεκαετία του 80. Είναι σχεδόν αδύνατο να υπάρξει ασφαλής πρόβλεψη για το αν θα υπάρχει ΕΕ το 2025 και πως αυτή θα μοιάζει. Σίγουρο είναι ότι η Ευρωπαϊκοί Θεσμοί, βαθιά αποκομμένοι από τις κοινωνίες, αδυνατούν να αναγνωρίσουν την ήττα του σχεδίου τους, γεγονός που τους οδηγεί σε νευρικές μανούβρες. Τα τρένα όμως, μανούβρες δεν μπορούν να κάνουν, εκτός και αν ξηλωθούν οι ράγες πάνω στις οποίες κινούνται.

Ο Στέλιος Φωτεινόπουλος, είναι Πολιτικός Επιστήμονας/Αναλυτής