Τζένη Μανάκη, Στη σκιά της αμφιβολίας

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η συγγραφέας Τζένη Μανάκη γνωρίζoντας σε βάθος τον άνθρωπο, την πολυπλοκότητα της ψυχής του, τις διαπροσωπικές σχέσεις που συνάπτει με ερωτικούς συντρόφους, φίλους και γονείς, επιχειρεί να διερευνήσει τα ΄΄προσωπεία΄΄ με τα οποία ο καθένας μας εμφανίζεται σ‘ αυτές καθώς και τους τρόπους με τους οποίους επηρεάζεται, και τελικά διαμορφώνεται απ’ αυτές. Άλλωστε, ο άνθρωπος είναι προϊόν βιωμάτων και του τρόπου πρόσληψης και ερμηνείας των. Γι' αυτό γράφει η Τζένη Μανάκη.

Ο γάλλος ακαδημαϊκός, συγγραφέας και ποιητής, Ζωρζ Ντιαμέλ, αναφέρει: « Ο απώτερος στόχος του συγγραφέα είναι να μας δώσει τη δυνατότητα να δούμε την ανθρώπινη ψυχή, να τη γνωρίσουμε και να την αγαπήσουμε μέσα από το μεγαλείο και τη δυστυχία της, τις νίκες και τις ήττες της. Θαυμασμός και συμπόνια, είναι η βάση του μυθιστορήματος ». Συμπόνια πηγάζει από τα πάθη των ηρώων και θαυμασμός από τις εναγώνιες προσπάθειές τους για απελευθέρωση.

Ο βασικός άξονας του έργου αναδεικνύει τις μεταμορφώσεις που υφίσταται ο άνθρωπος διαμέσου των ποικίλλων διαπροσωπικών σχέσεων. Η έννοια της ταυτότητας και οι προσεγγίσεις της αποτελούν προνομιακό πεδίο έρευνας πολλών ανθρωπιστικών επιστημών, όπως η ψυχολογία, η ψυχανάλυση, η παιδαγωγική και, βεβαίως, η φιλοσοφία. Μέσω της λογοτεχνίας, η Τζένη Μανάκη, ΄΄ψυχολόγος της πένας΄΄, περιγράφει, γλαφυρά, τρόπους με τους οποίους διαμορφώνεται η ταυτότητα, ως αποτέλεσμα συνεχούς αλληλεπίδρασης ανθρώπινων εμπειριών και συμπεριφορών.

Η συγγραφέας, επηρεασμένη από τους Χαβιέ Μαρίας και Πιραντέλλο, παρουσιάζει το -υπαρξιακό- δεύτερο μυθιστόρημά της, το οποίο περιστρέφεται γύρω από δύο κεντρικούς ήρωες, την Ειρήνη και τον Γιάννο. Σε όλο το έργο κυριαρχεί η θυελλώδης, εξαρτημένη, ταπεινωτική και τραγική σχέση της Ειρήνης με τον Πέτρο και, δευτερευόντως, η προβληματική σχέση του Γιάννου με τους γονείς του και τον ομοφυλόφιλο αδελφό του Χάρη καθώς και η ιδιόρρυθμη φιλία του με τον συνάδελφό του Χρήστο. Η θεματική του έργου εδράζεται στην ανισοτιμία ερωτικών αισθημάτων και περιστρέφεται γύρω από τον έρωτα και την προδοσία, τη μνήμη και το χρόνο, το αλκοόλ και την τέχνη, τη φιλία και την οικογένεια. Μέσα από ζωντανούς διαλόγους και επώδυνες ενδοσκοπήσεις των ηρώων, η συγγραφέας παρουσιάζει με ενάργεια τη φιλοσοφία και τις απόψεις τους για τη ζωή.

Tο έργο είναι δομημένο σε κεφάλαια πρωτοπρόσωπης αφήγησης των δύο κεντρικών ηρώων, με θεατρικό λόγο, τα οποία μπορούν να υπάρξουν και ως αυτοτελή διηγήματα. Εδώ αναδεικνύεται το αφηγηματικό ταλέντο της Μανάκη που με τον ρέοντα, μεστό λόγο σε συνεπαίρνει από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου.

Αφορμώμενη από τη σύντομη, αδιέξοδη, νεανική ερωτική σχέση των δύο κεντρικών ηρώων στο Παρίσι, η Τζένη Μανάκη ξεδιπλώνει τις ζωές τους, σταθμίζει τις αμφιβολίες τους, περιγράφει τη ματαίωση των προσδοκιών τους, φωτίζει όσα ήθελαν και απαρνήθηκαν, αναλύει τα αδιέξοδα των εμμονών τους, ιχνηλατεί τις σχέσεις που συνήψε ο καθένας τους στην πορεία της ζωής, βυθισμένος στην αποξένωση και την αμφιβολία. Ουσιαστικά, η μετά από χρόνια, συνάντηση του Γιάννου με την Ειρήνη στη Θεσσαλονίκη ανακαλεί αισθήματα και προκαλεί υπαρξιακές αναθεωρήσεις. Όλο το έργο, κινείται αριστοτεχνικά, εναλλάξ, μεταξύ παρόντος-παρελθόντος και Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Παρισιού και ταξιδεύουμε στον χωροχρόνο και στα μύχια της ανθρώπινης ύπαρξης. Ασφαλώς, δευτερεύοντες χαρακτήρες συμπληρώνουν την ιστορία και ανατρέπουν τη ζωή του Γιάννου και της Ειρήνης, επιτρέποντας στη Μανάκη να τους αφήσει να πληγωθούν και να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους για τις ανθρώπινες σχέσεις.

Ολόκληρο το μυθιστόρημα βασίζεται στην τεχνική του εγκιβωτισμού – δηλαδή στην ενσωμάτωση μιας άλλης ιστορίας μέσα στο έργο, ως εικόνα μέσα στην όλη εικόνα - δια του οποίου οι ήρωες μεταφέρονται σε ποικίλα περιβάλλοντα και εκδηλώνουν διαφορετικές πτυχές του ψυχισμού τους. Παράδειγμα, με εξαιρετική συναρμογή και άρωμα μυστηρίου, είναι η ιστορία της γνωριμίας και η σχέση της Ειρήνης με τον αντιήρωα Ανρί, καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης. Η Μανάκη, για να προσεγγίσει την αλήθεια, παίζει με τη σχετικότητα των λέξεων και των απόψεων και αυτός ο συνδυασμός αποτελεί την, εκ των ων ουκ άνευ, προϋπόθεση, για να φωτίσει τα ανθρώπινα συναισθήματα και την πολυπλοκότητα της ζωής.

Για τη συγγραφέα, κάθε ανθρώπινη ύπαρξη είναι μια ανοικτή, διαρκώς μεταβαλλόμενη δυνατότητα, που κατευθύνεται προς ένα απροσδιόριστο μέλλον. Η ιδέα της πολλαπλότητας του ατόμου, της διάσπασης και ανασύνθεσής του, αλλά και της αναπόδραστης αντιμετώπισης της αλήθειας, διατρέχει όλο το έργο.

Η Σκιά της Αμφιβολίας είναι ένα καλογραμμένο μυθιστόρημα, σε κλασικό ύφος που χαρακτηρίζει τη συγγραφέα και η οποία κατορθώνει να μετατρέψει την πραγματικότητα της εμπειρίας σε έργο τέχνης. Είναι ένα μυθιστόρημα μέσα σε μυθιστόρημα, με ρεαλιστική θεματική που, παρά τις διαψευσμένες και εφαπτόμενες ερωτικές σχέσεις και την απώλεια της κεντρικής ηρωίδας, μάς επιφυλάσσει αισιόδοξο τέλος, προδιαγράφοντας νέο ξεκίνημα ζωής για τον κεντρικό ήρωα Γιάννο.