Ντανύ Λαφεριέρ : Το αίνιγμα του γυρισμού

Ένα από τα καλύτερα σύγχρονα μυθιστορήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, το οποίο θα έπρεπε να βρίσκεται στη βιβλιοθήκη μας, είναι το έργο Το αίνιγμα του γυρισμού (L’énigme du retour) του γαλλόφωνου καναδού συγγραφέα Ντανύ Λαφεριέρ, που κατάγεται από την Αϊτή.

Στην Ελλάδα, έγινε γνωστός από τα δύο μεταφρασμένα έργα του με τους προκλητικούς τίτλους: Πώς να κάνετε έρωτα µε ένα νέγρο χωρίς κόπο (Εκδ. ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ, 2000) και Η σάρκα του αφέντη (Εκδ. Άγρα, 2006) και το τρίτο του έργο, που θα κυκλοφορήσει σε λίγους μήνες από τον εκδ. οίκο Θίνες, είναι το πολυβραβευμένο και βαθυστόχαστο μυθιστόρημα του συγγραφέα Το αίνιγμα του γυρισμού (2009, λογοτεχνικό βραβείο Médicis).

O Λαφεριέρ είναι γνωστός συγγραφέας-διανοούμενος.

Γεννημένος το 1953 στο Πορτ-ο-Πρενς, ζει από τα είκοσί του στο Μόντρεαλ του Καναδά. Εισέρχεται στο λογοτεχνικό χώρο το 1985 µε το πρώτο του µυθιστόρηµα Πώς να κάνετε έρωτα µε ένα νέγρο χωρίς κόπο.

Έκτοτε, η λογοτεχνική του παραγωγή θα εµπλουτιστεί µε πολλά µυθιστορήµατα, δοκίµια, σενάρια, κατακτώντας διθυραµβικές κριτικές και πολλά βραβεία. Το 2013 εκλέγεται µέλος της Γαλλικής Ακαδηµίας στην έδρα, αρ. 2, που κατείχε ο Μοντεσκιέ, ο υιός Δουμάς και ο προσφάτως εκλιπών Έκτορας Μπιανκότι και γοητεύει µε τη γλώσσα, τη γραφή και το ύφος του. Είναι ο δεύτερος μαύρος συγγραφέας, µετά από τον γνωστό σενεγαλέζο ποιητή και πολιτικό Λεοπόλντ Σεντάρ Σενγκόρ, που γίνεται µέλος της Γαλλικής Ακαδηµίας.

Γνωρίζετε τα κριτήρια με τα οποία εκλέγεται κάποιος στη Γαλλική Ακαδημία; Σύμφωνα με τον διπλωμάτη και ιστορικό Jacques Chastanet: «Πρέπει να έχεις ταλέντο, φήμη και να είσαι καλή συντροφιά " [...] Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, ο Λαφεριέρ είναι μεγάλος συγγραφέας, ευχάριστος άνθρωπος που κατάφερε να εισαχθεί στον κορυφαίο αυτό θεσμό χάρη στο ταλέντο και την προσωπικότητά του.

Βιολογικά γεννήθηκε στην Αϊτή, αλλά ως συγγραφέας στο Μόντρεαλ. Ενσαρκώνει την καθολικότητα της γαλλοφωνίας, τη γλωσσολογική και πολιτιστική ποικιλομορφία της, βιώνει την εξορία, εσωτερική και εξωτερική, την οποία έχει μετουσιώσει σε ΄΄ταξίδι΄΄ και επιτυγχάνει αρμονική επαγγελματική και κοινωνική ένταξη σε μία συνεχώς μεταβαλλόμενη κοινωνία.

Ο Λαφεριέρ ανέπτυξε τη φιλοσοφία της ΄΄ταυτότητας του μη ανήκειν΄΄, φιλοσοφία που έχει βιώσει ο ίδιος μέσα από βαθείς προβληματισμούς και παιγνιώδεις αντιφατικές εμπειρίες και έχει αναδειχθεί σε αληθινό και καυστικό παραμυθά, ένθερμο αναγνώστη των κλασσικών συγγραφέων. Άλλωστε, η ανάγνωση και ο στοχασμός τον οδήγησαν στη συγγραφή.

Το µυθιστόρηµα L’énigme du retour [Το αίνιγµα του γυρισµού] είναι το µυθιστόρηµα της επιστροφής από την εξορία και αναδεικνύεται ως το βιβλίο της ΄΄αναγέννησης΄΄ του συγγραφέα. Όπως και ο πατέρας του, έτσι και ο Ντανύ Λαφεριέρ, εκδιώχτηκε από το δικτατορικό καθεστώς των ΄΄Παπά Ντοκ΄΄ και ΄΄Μπείμπι Ντοκ΄΄, και θα επισκεφτεί τη γενέθλια πατρίδα του, ύστερα από 35 χρόνια απουσίας.

Ο τίτλος του παραπέμπει στο Αίνιγμα της άφιξης του μυθιστοριογράφου Β. Σ. Νάϊπολ και στον ομότιτλο πίνακα του Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο. Σε όλο το ονειρικό και ρεαλιστικό έργο κυριαρχεί επίσης η προσωπικότητα και το έργο του συγγραφέα από τη Μαρτινίκα, Εμέ Σεζέρ. Η πρωτότυπη και τολμηρή μορφή αυτού του εγχειρήματος, μεταξύ πεζού λόγου και χαϊκού, ενισχύει το σπουδαίο λογοτεχνικό έργο του συγγραφέα, ο οποίος ξέρει να θέτει τον χρόνο και τον χώρο στην καρδιά της λογοτεχνίας.

Περίληψη

Ένας ώριμος άνδρας, πετυχημένος συγγραφέας στο Μόντρεαλ, μαθαίνει τηλεφωνικά το θάνατο του πατέρα του, Αϊτινού πολιτικού εξόριστου στη Νέα Υόρκη, για τον οποίο δεν γνωρίζει πολλά.

Η είδηση κόβει τη νύχτα στα δυο.

Το μοιραίο τηλεφώνημα

που κάθε ώριμος άντρας

δέχεται μια μέρα.

Ο πατέρας μου μόλις πέθανε.

Η τραγική είδηση του θανάτου του πατέρα ξυπνά μέσα του πληθώρα συναισθημάτων και αποφασίζει να αναζητήσει τις ρίζες του στην Αϊτή. Οι αισθήσεις του είναι συνεχώς σε επιφυλακή σε αυτή τη χώρα όπου η βία, η εξέγερση, η φτώχεια και η ποίηση συνδιαλέγονται καθημερινά. Αναζητά και βρίσκει τη γη των προγόνων του και μαθαίνει για τον πατέρα του, από τα αποδεικτικά στοιχεία που συγκεντρώνει και τις ιστορίες όσων τον γνώρισαν. Όλο το έργο πλημμυρίζει από εικόνες σαν πίνακες τέχνης ναϊφ, οράματα, μυρωδιές, συναντήσεις, και το επιτυγχάνει χρησιμοποιώντας πυκνό πεζό και μερικές φορές ελλειπτικό λόγο καθώς και τη σύντομη ιαπωνική ποιητική φόρμα, χαϊκού.

Πρόκειται για ένα άκρως ποιητικό – « ποιητική » εµπνευσµένη από τον µεγάλο διανοητή, ποιητή κι εκφραστή της «νεγροσύνης» από την Μαρτινίκα, τον Εµέ Σεζέρ και κυρίως από το έργο του Τετράδιο επιστροφής στη γενέθλια γη – και αυτοβιογραφικό µυθιστόρηµα, που αγγίζει το θέµα της ακούσιας εξορίας και των συνεπειών της. Είναι ένα ευφυές µυθιστόρηµα, µε ευρηµατικότητα, ανθρωπιά, που αποκαλύπτει, µε περίσσιο ταλέντο, τα στοιχεία που συνθέτουν τις πολλαπλές ταυτότητες του Λαφεριέρ, τις ευαισθησίες του, τις προσπάθειες προσαρµογής του στις δύο χώρες – Καναδά, Αμερική και Αϊτή - και τον τρόπο µε τον οποίο καταφέρνει να συµφιλιώσει την χώρα των παιδικών του χρόνων µε τη χώρα που αντικρύζει στο γυρισµό του. Αν και ο δικτάτορας έσπρωξε τότε τον Λαφεριέρ μακριά από τη χώρα του, κατάφερε να επιστρέφ-ψει πια, διά της γραφής, μετατρέποντας την τιμωρία των δικτατόρων σε ποιητική νέμεση.