Μικρή χώρα (Petit pays) του Γκαέλ Φάϊγ: Σε αναζήτηση της χαμένης παιδικής ηλικίας

Ο ταλαντούχος ράπερ τραγουδιστής-συνθέτης εισέρχεται με επιτυχία στον λογοτεχνικό χώρο με τη συγγραφή του πρώτου του μυθιστορήματος, στο οποίο αναδεικνύονται μυθοπλαστικό ταλέντο και ώριμη γραφή.

Αναμνήσεις

Ο συγγραφέας, μεταφερόμενος στα μέσα της δεκαετίας του 90, στο Μπουρούντι με κεντρικό ήρωα τον δωδεκαετή Γκάμπυ, αφηγείται αβίαστα, χωρίς την ανάγκη του λογοτεχνικού μπισκότου "μαντλέν" του Προυστ.

Στο έργο, οι αναμνήσεις αναδύονται με ενάργεια και περιγράφονται οι τόποι, η οικογένεια, οι φίλοι, οι σκανδαλιές, τα απρόοπτα : η απεραντοσύνη της λίμνης Τανγκανίκα, που δίνει την ψευδαίσθηση στους κατοίκους του Μπουρούντι ότι ζουν σε ακτή ωκεανού, η μπύρα μπανάνας – του επιτρέπει ο πατέρας του να πιει λίγες γουλιές, παρά το νεαρό της ηλικίας του, σε πεζοπορία στο δάσος Kibira – η πλούσια βλάστηση - ιβίσκοι, γκουάβες, λεμονιές, μπουκαμβίλιες – η γεύση των μάνγκο που έκλεβε με τους φίλους του από τον γείτονα. Πλήθος διαπολιτισμικών στοιχείων παρουσιάζονται με δεξιοτεχνία μέσα από αυθεντικούς διαλόγους, με ρέουσα αφήγηση, σ’ όλη την έκταση του κειμένου, με απλή, τρυφερή, απαλή γλώσσα, μουσικότητα και ποιητικότητα.

Το έργο κινείται μεταξύ μυθιστορήματος και αυτοβιογραφίας. Ο κεντρικός ήρωας-αφηγητής Γκάμπυ και η μικρή του αδερφή Ανά, είναι οι μυθιστορηματικές μεταφορές του ίδιου του συγγραφέα και της πραγματικής του αδελφής.

Ήθελα να διερευνήσω όλα τα θέματα της παιδικής ηλικίας, της ταυτότητας, της εξορίας, της γενοκτονίας-σφαγής στη Ρουάντα μεταξύ των Χούτου και Τούτσι και τον Εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε στο Μπουρούντι το 1993, δίχως να κουράσω με ημερομηνίες και γεωγραφικές λεπτομέρειες, αναφέρει ο ίδιος ο συγγραφέας σε συνέντευξή του.

Το 1993, ο Γκάμπυ είναι 11 ετών. Οι ημέρες του κυλούν ήρεμα στην πλούσια συνοικία Κινανίρα, της πόλης Μπουζουμπούρα, ζώντας άνετη ζωή ως «μικρός Γάλλος», με υπηρέτες καθώς και με τα παιχνίδια της παρέας του στο Μπουρούντι, και συγκεκριμένα, στο αδιέξοδο στενό Kinanira της συνοικίας τους δημιουργώντας τον δικό τους παράδεισο, το δικό τους Far West. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο μιγάς Γκάμπυ ενσωματώνεται με τους αφρικανούς φίλους του και ζει μια αυθεντική αφρικανική παιδική ηλικία.

Ας αναφερθεί ότι ο τυχοδιώκτης, επιχειρηματίας, γάλλος πατέρας του, άφησε πίσω τη Γαλλία και δεν σκοπεύει πλέον να ζήσει μακριά από την Αφρική. Η μητέρα του, μια Τούτσι από τη Ρουάντα, βρήκε καταφύγιο στο Μπουρούντι. Όταν στις αρχές της δεκαετίας του 1960, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα της, για να σωθεί από τα πογκρόμ που εξαπολύθηκαν μετά την ανεξαρτησία της Ρουάντας, δεν ήταν καν σε θέση να περπατήσει. Ζει με τη νοσταλγία της εγκαταλελειμμένης Εδέμ, και, στο Μπουρούντι, καταπιεσμένη, αντιμετωπίζοντας προβλήματα φτώχιας, αποκλεισμού, απόρριψης, ξενοφοβίας και κατάθλιψη, ζει ως άπατρις παρίας. Πολύ γρήγορα εμφανίζονται τα πρώτα σύννεφα στο γάμο, σημάδια που ο μικρός Γκάμπυ παρατηρεί και αναπτύσσει στις πρώτες σελίδες του μυθιστορήματος με ευαισθησία, αθωότητα και σεβασμό και ως προς τους δύο γονείς του, μέχρι τον χωρισμό τους. Έκτοτε, τα δύο αδέλφια μένουν με τον πατέρα τους, ενώ η μητέρα εξακολουθεί να ζει στο περιθώριο, και, υπό τις ψυχολογικές συνέπειες της τραγικής σφαγής των συγγενών της στη Ρουάντα, οδηγείται τελικά στην τρέλα.

Η Ιστορία

Η συνέχεια ανήκει στην Ιστορία. Είναι τραγικό το γεγονός ότι τα πολιτικά και ιστορικά γεγονότα εμπλέκονται με τη ζωή των ηρώων, οι οποίοι το 1994 έρχονται αντιμέτωποι με τη βίαιη πραγματικότητα και τον αποδεκατισμό των Τούτσι. Στο Μπουρούντι ξεσπά αιματηρός εμφύλιος πόλεμος ως αποτέλεσμα της μακρόχρονης διαμάχης μεταξύ των εθνοτικών ομάδων Χούτου και Τούτσι. Ο μικρός Γκάμπυ δεν θα αργήσει να έρθει αντιμέτωπος με τις δύο ταυτότητες, αυτή των Τούτσι από την πλευρά της μητέρας του και τη γαλλική, από την πλευρά του πατέρα, όταν, στην τεταμένη περίοδο του Μπουρούντι, αντιμετωπίζεται ως βρώμικος Τούτσι από τους φίλους-γνωστούς του Χούτου και, γενικότερα ως γάλλος αποικιοκράτης από τους ντόπιους.

Παράλληλα, και, ευτυχώς, ανακαλύπτει τον κόσμο των βιβλίων, μέσω της προτροπής της ηλικιωμένης ελληνίδας κας Εκονομόπουλος, η οποία του δανείζει μερικά σημαντικά βιβλία. Διαβάζοντάς τα, ο κόσμος του Γκάμπυ διευρύνεται, οι επιθυμίες του, οι φοβίες του και οι αγωνίες αποκτούν άλλη διάσταση. Όπως έλεγε και ο Αιμέ Σεζέρ, « το βιβλίο είναι ένα θαυματουργό όπλο ».

Το 1995, σε ηλικία 13 ετών, ο Γκάμπυ και η αδελφή του εγκαταλείπουν το Μπουρούντι για τη Γαλλία. Ενώ η αδελφή του χωρίς ενδοιασμούς θα γυρίσει σελίδα, ο Γκάμπυ θα παραμείνει με ερωτήματα, που τον στοιχειώνουν:

- "Ζω πλέον στο πουθενά», γράφει, ΄΄όπως ένα παιδί που γεννήθηκε στο Χ μέρος και έγινε, όπως και η μητέρα του, άπατρις΄΄.

- "Δεν θα βρεις τίποτα εκεί, εκτός από φαντάσματα και ένα σωρό ερείπια», του λέει η αδελφή του, για να τον αποτρέψει να επιστρέψει΄΄.

Η επιστροφή

Όμως επιστρέφει και ιχνηλατεί το παρελθόν, είκοσι χρόνια μετά, για να αντιληφθεί ότι δεν είναι η χιλιομετρική απόσταση που καθιστά το ταξίδι μακρινό, αλλά ο χρόνος που κύλησε. Την εποχή που ζούσε στην Αφρική, ήταν περιτριγυρισμένος από την οικογένεια, τους φίλους, με περισσή αγάπη. Ξαναβρήκε τον τόπο ετούτο, άδειο όμως από εκείνους που του έδωσαν τότε ζωή, ψυχή τε και σώματι. Στην αρχή, πίστευε ότι ήταν εξόριστος από την χώρα του. Τώρα, συνειδητοποιεί, όπως κάθε ενήλικας, ότι είναι εξόριστος της παιδικής του ηλικίας.

Με το μυθιστόρημα αυτό, ο Γκαέλ Φάϊγ έχει κερδίσει τόσο το κοινό όσο και κριτικούς και καταξιωμένους συγγραφείς... Ας του ευχηθούμε να κερδίσει και το βραβείο Γκονκούρ.

*Η Κατερίνα Σπυροπούλου είναι Δρ Γαλλόφωνης και Συγκριτικής Γραμματολογίας