Κοινωνική Δικαιοσύνη: Ανάγκη Nοηματοδότησης των Λέξεων

Ωστόσο, στη σύγχρονη δυστοπική εποχή, όχι μόνο η κοινωνική δικαιοσύνη, ήτοι η δίκαιη διανομή των πόρων της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και ο ίδιος ο σεβασμός στην αξία του ανθρώπου, φαντάζουν ουτοπία.

Η πραγματικότητα είναι παράλογη, σκληρή, εφιαλτική: Υπάρχουν ακόμη κοινωνίες επικίνδυνες για τον άνθρωπο, που εξουθενώνουν και αλλοτριώνουν, με κύρια χαρακτηριστικά τη διασάλευση των αξιών, την απουσία ηθικών φραγμών, κατά συνέπεια, κοινωνίες που γεννούν εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Επίκαιρη, λοιπόν, παραμένει η Θεωρία των Ικανοτήτων, την οποία ανέπτυξε η Αμερικανίδα φιλόσοφος Martha Nussbaum^[1], κέντρο της οποίας είναι ο άνθρωπος και οι ικανότητές του, ιδωμένες ως ουσιώδεις ελευθερίες που πηγάζουν από την αξιοπρέπεια και τον σεβασμό στην αξία του. Η εν λόγω θεωρία οδηγεί στην κοινωνική δικαιοσύνη, γιατί σε σχέση με την τελευταία, θέτει το σαφές ερώτημα: «Τι χρειάζεται μια ζωή αντάξια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας;».

Και απαντά: Δέκα τουλάχιστον Κεντρικές Ικανότητες, την προστασία των οποίων οφείλει να εξασφαλίζει κάθε ευνομούμενη πολιτεία. Ικανότητα στη ζωή, άξια να βιωθεί από τον καθένα. Ικανότητα στη σωματική υγεία, συμπεριλαμβανομένων της επαρκούς τροφής και κατάλληλης στέγης. Ικανότητα στη σωματική ακεραιότητα. Ικανότητα στη χρήση των αισθήσεων, της φαντασίας, της σκέψης και του λόγου, ήτοι όσα καθιστούν το άτομο αληθινά ανθρώπινο. Ικανότητα στα συναισθήματα, δηλαδή σύνδεση με πράγματα και ανθρώπους έξω από τον εαυτό. Ικανότητα στον πρακτικό λόγο, ιδίως, προς διαμόρφωση αντίληψης περί της έννοιας του αγαθού. Ικανότητα στο σχετίζεσθαι, ζωή μαζί και σε σχέση με άλλους, ζωή με ενσυναίσθηση προς όλα τα ανθρώπινα όντα. Ικανότητα ενσυναίσθησης και προς τα άλλα είδη της φύσης, όπως ζώα και φυτά. Ικανότητα για παιχνίδι, γέλιο, διασκέδαση μέσω δραστηριοτήτων αναψυχής. Ικανότητα ελέγχου επί του πολιτικού και υλικού περιβάλλοντος, δηλαδή, ιδίως, ικανότητα συμμετοχής σε πολιτικές διαδικασίες και ικανότητα απόκτησης ιδιοκτησίας και εργασίας με ανθρώπινες συνθήκες.

Όσο υπάρχουν άνθρωποι που βρίσκονται εκτός ικανοτήτων στα προαναφερόμενα πεδία, ο σεβασμός της αξίας του ανθρώπου ελλείπει, το ίδιο και η κοινωνική δικαιοσύνη άρα και η ειρήνη. Και είναι ακριβώς όπως το θέτει ο George Steiner^[2], χρειάζεται να αποκαταστήσουμε το νόημα στις λέξεις, κυρίως, όσων χρησιμοποιούνται στη νομοθεσία και τις πολιτικές δράσεις.

Από λέξεις που σημαίνουν, ξεκινούν γεγονότα να συμβαίνουν, ειδάλλως, η ανθρωπότητα οδεύει προς την παρακμή της εγγράμματης εποχής, και κινδυνεύει να τερματίσει στη σιωπή μες στην οποία και θα αφανιστεί. Η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Κοινωνικής Δικαιοσύνης, ας αφιερωθεί σε αυτή την υπενθύμιση-προειδοποίηση του επερχόμενου κινδύνου.

^[1] Martha C. Nussbaum, «Δημιουργώντας Ικανότητες, Η Θεωρία της Ανθρώπινης Ανάπτυξης», (Κεφάλαια 1 έως 4), Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου, Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου, Σύγχρονοι Στοχαστές για τη Δημοκρατία και το Σύνταγμα, Μετάφραση-Εισαγωγή: Βασιλική Χρήστου, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2020.

^[2] George Steiner, «Η Απόσυρση από τη Λέξη», Μετάφραση Στέφανου Ροζάνη, Επίμετρο Βασίλη Αλεξίου, Εκδόσεις Έρασμος, Δοκίμια 23, 2021.

* Η Ειρήνη Καλπάκα είναι δικηγόρος στη LAMNIDIS LAW