Οι Συνεργασίες ως προϋπόθεση Βιωσιμότητας, η ευρύτερη έννοια του Πολιτισμού

Από αυτές τις διαστάσεις ενδιαφέροντος, θα μείνω ειδικότερα στις “σχέσεις” ΣΥΝαρτήσεων, που περιλαμβάνουν πολλά “ΣΥΝ” αλληλένδετα σε ένα πλέγμα κοινής αναφοράς, όπως έχω ξαναγράψει για την Ευθύνη (Responsibility) και στο παρελθόν: ΣΥΝαναστροφών, ΣΥΝαντιλήψεων και ΣΥΝεκτιμήσεων, ΣΥΓκλίσεων και ΣΥΜπορεύσεων, ΣΥΝενώσεων, ΣΥΝοχής, ΣΥΝέχειας και ΣΥΝέπειας, ΣΥΜφωνιών και λοιπών ΣΥΝ-εννοιών που διευρύνουν ΣΥΝολικά το οραματικό αφήγημα ως ιδέα και πράξη, σε κάθε ΣΥΝεργασία.

Αυτός είναι, έχω την πεποίθηση, ο λόγος που όλοι οι Στόχοι 1-16 των SDGs χωρίς τον Στόχο 17 αδειάζουν από περιεχόμενο και δυναμική, έχουν περιορισμένη σημασία. Με άλλα λόγια, έρχεται ο Στόχος των Συνεργασιών, να ΣΥΝδέσει ως κοινός παρονομαστής όλους τους άλλους θεματικούς Στόχους, προσδίδοντάς τους την προστιθέμενη αξία εκθετικής προόδου στην προσέγγιση και στην επίτευξη.

Ποιός είναι ο Στόχος 17; Από τον ορισμό του Ο.Η.Ε., αναφέρεται στην ενίσχυση των μέσων εφαρμογής και την αναζωογόνηση της Παγκόσμιας Σύμπραξης για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στη χρηματοδότηση, στην τεχνολογία, στην οικοδόμηση ικανοτήτων, στο εμπόριο, στα συστημικά θέματα (πολιτική και θεσμική συνοχή, πολυμερείς συμπράξεις, δεδομένα, παρακολούθηση και λογοδοσία).

Σε επιχειρηματικό επίπεδο ειδικότερα, με τις Συνεργασίες επιτυγχάνεται -πέρα από την πολλαπλάσια αξία- η άμβλυνση αντιπαλοτήτων, που μπορεί να διολισθαίνουν ενίοτε και σε πρακτικές αθέμιτου ανταγωνισμού, σε κανιβαλισμό και τοξικότητα (“ο θάνατός σου η ζωή μου”). Οριοθετείται, έτσι, ένας ανταγωνισμός συνεργατικής άμιλλας σε πλαίσιο αρχών Επιχειρηματικής Ηθικής, Ακεραιότητας και Διαφάνειας, μακριά από αθέμιτες ενέργειες.

Άλλωστε, το θεσμικό πλαίσιο της διεθνούς πολιτικής για έναν ανταγωνισμό Δικαίου, που έχει χαραχθεί από τα κέντρα αποφάσεων και κατευθύνσεων (Ο.Η.Ε., Ευρωπαϊκή Ένωση) είναι σαφές. Η Βιωσιμότητα δεν εξατομικεύεται, δεν αποτελεί μοναχική υπόθεση ναυαγού σε μια τρικυμιώδη θάλασσα. Στην εξίσωση της Βιωσιμότητας υπάρχουν τα “διασωστικά” μέσα και οι τρόποι, όπως και το καλαφάτισμα ενός ανθεκτικού, καινούριου καραβιού όπου όλοι χωρούν. Η Βιωσιμότητα μια κοινή υπόθεση σε μια αλυσίδα συμπράξεων, αλληλεγγύης και συλλογικής προσπάθειας με ευδιάκριτους όρους για την Κοινωνία, το Περιβάλλον, την Οικονομία και τη Διακυβέρνηση (αυτό πρεσβεύει ο κώδικας των ESG κριτηρίων). Πρακτικά, είναι η “κοινή γλώσσα” για φορείς και επιχειρήσεις που θέλουν να συμβάλλουν στη Διαπολιτισμική Επικοινωνία και Δημιουργία.

Τι νοείται ως “Πολιτισμός”- η ολιστικότητα της έννοιας

Η έννοια “Πολιτισμός”, συνήθως, περιορίζεται κατά την χρήση της στα πεδία των Γραμμάτων και των Τεχνών, ως παρακαταθήκη αλλά και ως νέο περιεχόμενο. Ασφαλώς, εκεί γίνεται αιχμή και αποδίδει την εικόνα της κάθε εποχής - την ακμή και την παρακμή της. Όμως, επί της ουσίας ως Πολιτισμός νοείται η συστατική ύλη κάθε μορφής έκφρασης και δημιουργίας στην κοινωνική και οικονομική ζωή.

Σύμφωνα με τον ορισμό χρήσης από τη Eurostat στο ερευνητικό πεδίο, η έννοια “Πολιτισμός” συμπεριέχει τους τομείς / τα οικοσυστήματα των εικαστικών - πλαστικών τεχνών, της αρχιτεκτονικής - των δομικών τεχνών, των οπτικοακουστικών μέσων, των αρχείων, των βιβλιοθηκών, των βιβλίων - του Τύπου, της διαφήμισης και της χειροτεχνίας, σε διακριτά επίπεδα δραστηριοτήτων. Αυτά τα επίπεδα είναι η δημιουργία, η παραγωγή ή έκδοση, η διάδοση και το εμπόριο, η διατήρηση, η εκπαίδευση και η διαχείριση ή ρύθμιση. Τουλάχιστον, με αυτή την παραδοχή αναπτύσσονται ερευνητικές εργασίες γύρω από το πολιτιστικό προϊόν (το 2023 και από τη ΔιαΝΕΟσις, με αξιόλογα ευρήματα και συμπεράσματα για τον Πολιτισμό στην Ελλάδα - “Πώς μπορεί ο Πολιτισμός να γίνει φορέας Βιώσιμης Ανάπτυξης και πηγή Κοινωνικής Αξίας”).

Ωστόσο, με τη στοιχειώδη εμβάθυνση ο Πολιτισμός γίνεται κατανοητός ως μια ευρύτερου περιεχομένου έννοια-ομπρέλα. Δεν χωρεί αμφιβολία πως ο Πολιτισμός ορίζεται και χαρακτηρίζει-χαρακτηρίζεται (αμφίδρομη η νοηματοδότηση) από τα ζητήματα οργανωμένης αντιμετώπισης και διαχείρισης (G - government) της φτώχειας, της πείνας, της υγείας, του μορφωτικού συστήματος, της εργασίας, της ισότητας, συμπερίληψης, της ισονομίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των βιώσιμων πόλεων και της αστικής καθημερινότητας, της οικονομικής ανάπτυξης και αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού με επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων και μείωση του δημόσιου χρέους.

Όλα αυτά τα ζητήματα, αποτελούν ή παρέχουν δείκτες Πολιτισμού μέσα στη μεγάλη εικόνα της ευκταίας ευημερίας και προσδοκώμενης κοινωνικής δικαιοσύνης (S - social). Όπως επίσης, είναι θεμελιώδης η παραδοχή ότι ο Πολιτισμός ορίζεται και χαρακτηρίζεται από τη “συνομιλία” εκτίμησης, σεβασμού, προστασίας και συνύπαρξης του ανθρώπου και των κοινοτήτων με το φυσικό περιβάλλον, τη ζωή στη στεριά και στη θάλασσα, τη συνετή χρήση των φυσικών πόρων (E - environment).

Τούτο σημαίνει, κατά τη γνώμη μου, πως όταν μιλούμε για Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, όταν αναγνωρίζουμε επιτεύγματα ή -σημείο των καιρών μας- συνειδητοποιούμε παντός είδους κρίσεις (γεωπολιτικές, μεταναστευτικές, υγειονομικές, κλίματος και ενέργειας κ.ά. - που όλες καταλήγουν να μεταφράζονται σε ανθρωπιστικές όντας κατά μείζονα λόγο και ανθρωπογενείς), έχουμε να κάνουμε λογαριασμούς με πολιτιστικά δεδομένα.

Όταν μιλούμε για Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, οφείλουμε να βλέπουμε ως συγκοινωνούντα δοχεία τον πολιτικό-πολιτειακό και διακυβερνητικό-δημοκρατικό πολιτισμό, τον επιχειρηματικό πολιτισμό, τον τεχνολογικό πολιτισμό, τον εκπαιδευτικό πολιτισμό και παραπλεύρως, τον πολιτισμό του στοχασμού - της φιλοσοφίας και των τεχνών για την αγωγή του πνεύματος και της ψυχής.

Πιστεύω πως το γεγονός ότι δεν έχει διατυπωθεί ειδικότερος Στόχος για τον Πολιτισμό στα SDGs οφείλεται στην αυτονόητη, κοινή παραδοχή που διατυπώνω εδώ: πως ο Πολιτισμός (Culture), ως παράδοση πνευματικών και υλικών κεκτημένων με εξελικτική συνέχεια, διαπερνά όλους τους Στόχους: είναι Ολιστικός. Και βέβαια, στηρίζεται στην πολλαπλασιαστική ισχύ του 17ου Στόχου: στις Συνεργασίες.

Το “ΔΙΑΖΩΜΑ”, ένας υποδειγματικός τόπος αναφοράς Συνεργασιών

Εκτιμώ ότι στον τόπο μας έχουμε το πιο χαρακτηριστικό, απτό παράδειγμα Συνεργασιών για τον Ολιστικό Πολιτισμό: είναι το “Διάζωμα”. Πρόκειται για ένα σωματείο - κίνημα ενεργών πολιτών εθελοντών, που αντλεί λειτουργικούς πόρους μόνον από τα φυσικά και εταιρικά μέλη του, απέχοντας από οποιαδήποτε κρατική ενίσχυση. Κατά τη μεστή και πολυδιάστατη διαδρομή του, από την πρώτη σπορά της ιδέας για τη σύστασή του το 2000, τη συγκρότησή του με το πρώτο καταστατικό το 2005 και από το 2008, όταν με εμπλουτισμένο και οριστικό το καταστατικό του χάραξε τον διευρυμένο δρόμο του, το σωματείο διαδραματίζει κομβικό ρόλο για τη συνισταμένη ανάδειξη και αξιοποίηση του πλούτου της πολιτιστικής κληρονομιάς: των μνημείων της Φύσης και του Πολιτισμού στην Ελλάδα, ως “φορέας διαχείρισης μεγάλων ιδεών”.

Το κίνημα, με επικεφαλής σημαίνουσες προσωπικότητες, έχει επιτύχει κάτι πολύτιμο: να συσπειρώσει και να ενεργοποιήσει την ιδιωτική πρωτοβουλία, προκαλώντας μια δημιουργική σύζευξη και σκυταλοδρομία συνδρομής μεταξύ του ιδιωτικού επιχειρείν -εταιρειών, ιδρυμάτων και θεσμικών φορέων- και του δημοσίου τομέα, τόσο επί του αποτελέσματος για μεγάλα έργα του πολιτιστικού αποθέματος, όσο και της αναζωογόνησης της κοινωνίας τοπικά και στην επικράτεια. Πρόκειται για έναν “θρίαμβο των Συνεργειών”, όπως χαρακτηρίζει αυτό το γεγονός ο Σταύρος Μπένος, εμπνευστής και πρόεδρος του σωματείου.

Σε αυτή την πορεία, το “Διάζωμα” έχει να επιδείξει τρεις σταθμούς:

• Πρώτος σταθμός είναι τα Αρχαία Θέατρα, ως ένας ύμνος στις συνέργειες για την ανάδειξη, την προστασία και διαχείρισή τους. Ο ρόλος του σωματείου θέτει τις βάσεις, σε τέσσερεις πρώτες φάσεις -γεωφυσικές έρευνες, απαλλοτριώσεις, ανασκαφές, ανάθεση μελετών αποκατάστασης- που προετοιμάζουν την τελευταία φάση που είναι οι εργασίες αποκατάστασης των θεάτρων. Είναι χαρακτηριστικό ότι το “Διάζωμα” χάρις στις συνέργειες κατάφερε να βάλει σε διαδικασίες αποκατάστασης 50 αρχαία θέατρα μέσα σε μια δεκαετία, ξεκλειδώνοντας χρηματοδοτήσεις της τάξεως των 83 εκατ. ευρώ (κυρίως από τα προγράμματα ΕΣΠΑ), με τη συγκέντρωση κεφαλαίου 1,3 εκατ. για μελέτες από συνεργούς: δωρεές, χορηγίες και crowdfunding. Ας σημειωθεί ότι τα προηγούμενα 200 χρόνια οι κρατικοί φορείς, μόνοι τους με τις χρονοβόρες και γραφειοκρατικές διαδικασίες, είχαν δρομολογήσει την αποκατάσταση μόλις σε 25 αρχαία θέατρα…
• Δεύτερος σταθμός, τα Ολιστικά Προγράμματα για την απογείωση και τη θέαση της μεγάλης εικόνας από ψηλά, με τις Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις (Ο.Χ.Ε.) και τη Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη (Β.Α.Α.). Τούτο συμβαίνει με έναν επιχειρησιακό σχεδιασμό από το σωματείο βασισμένο στα ευρωπαϊκά “φώτα” (κοινωνική, οικονομική και εδαφική συνοχή) για τη σύνδεση των μνημείων με τις παραγωγικές δυνάμεις της ελληνικής κοινωνίας -και εδώ κλειδί οι Συνεργασίες- προκειμένου να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο πολιτιστικό προϊόν σε κάθε τόπο. Εδώ, η κοινωνικοποίηση των μνημείων γίνεται πράξη με μια αξιοθαύμαστη αρμολόγηση των λειτουργικών υποδομών για την υποστήριξή τους, της τοπικής επιχειρηματικότητας, του marketing και του branding για το συνολικό προϊόν, με συγκέντρωση όλων των διάσπαρτων πόρων κάθε περιοχής (“Πολιτιστικές Διαδρομές” σε όλη την Ελλάδα, με πιο ώριμη σε έργα τη Διαδρομή της Ηπείρου).
• Τρίτος σταθμός, ο σχεδιασμός και η παρακολούθηση προόδου των μεγάλων έργων ανασυγκρότησης της Βόρειας Εύβοιας και του Έβρου, που επλήγησαν πολλαπλά από μεγάλες πυρκαγιές. Η δεδομένη και αναγνωρισμένη οργανωτική εμπειρία, η καινοτομία και αποτελεσματικότητα του σωματείου, το έφερε με εντολή της Κυβέρνησης σε θέση πλοηγού για την υλοποίηση των πολυδιάστατων έργων στις πληγείσες περιοχές (πρόγραμμα “ΜΕΤΑ”). Είναι χαρακτηριστικά ενδεικτικό των συνεργειών ότι από τα Εταιρικά Μέλη του, το “Διάζωμα” συγκέντρωσε το ποσόν των 2,5 εκατ. ευρώ για τις 13 μελέτες που ξεκλείδωσαν τη χρηματοδότηση των έργων του προγράμματος στη Βόρεια Εύβοια. Αξίζει, ενδεικτικά για τη διαπίστωση του οργανωμένου σχεδιασμού και των συνεργειών, η διάθεση χρόνου για την ανάγνωση του Masterplan της Βόρειας Εύβοιας.

Ο Γιάννης Ρούντος είναι στέλεχος επί 40ετία στην επιχειρηματική κοινότητα με αξιοσημείωτο διοικητικό έργο στους τομείς για τις Εταιρικές Υποθέσεις, την Επικοινωνία & Δημόσια Εικόνα και την Εταιρική Ευθύνη & Βιώσιμη Ανάπτυξη (1994-2021 στην Interamerican), μετά την ολοκλήρωση της επαγγελματικής διαδρομής του δραστηριοποιείται σε θέματα για τον Πολιτισμό και τη Βιωσιμότητα.