Καταπολεμώντας τη βία κατά των γυναικών με αναπηρία

Η κατάσταση γίνεται ακόμη δυσχερέστερη για τις γυναίκες με αναπηρία, οι οποίες βιώνουν διττή διάκριση, λόγω αναπηρίας και λόγω φύλου και παρουσιάζουν αυξημένο βαθμό ευαλωτότητας. Ειδικότερα, σύμφωνα με μελέτη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, οι γυναίκες με αναπηρία, διατρέχουν τρεις έως πέντε φορές υψηλότερο κίνδυνο να υποστούν έμφυλη βία και εκμετάλλευση, είτε στο οικογενειακό περιβάλλον, είτε στο σχολείο, είτε σε δομή κοινωνικής προστασίας.

Επιπλέον, σε πρόσφατη έκθεση του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναφέρεται ότι σχεδόν το 80% των γυναικών με αναπηρία έχουν καταστεί θύματα βίας τουλάχιστον μία φορά και ότι είναι τέσσερεις φορές πιο πιθανό από άλλες γυναίκες να υποστούν σεξουαλική κακοποίηση. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ ένα ποσοστό της τάξης του 38-65% των κοριτσιών με αναπηρία έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά μέχρι την ηλικία των 18 ετών.

Ορισμένοι από τους παράγοντες που συντελούν στην αυξημένη βία κατά των γυναικών και κοριτσιών με αναπηρία είναι η ισχυρή εξάρτηση τους από το οικογενειακό περιβάλλον ή τους φροντιστές, η ανεπαρκής πρόσβαση στην πληροφόρηση αναφορικά με τα δικαιώματα τους και η ιδιαίτερα δυσχερής πρόσβαση τους στους μηχανισμούς καταγγελίας και στη δικαιοσύνη.

Μέσα από τα στοιχεία που αναφέρθηκαν, αποτυπώνεται σε διεθνές επίπεδο μια πραγματικότητα, την οποία οφείλουμε από κοινού άμεσα να αντιμετωπίσουμε, ως κράτη φιλελεύθερα και δημοκρατικά, που εγγυώνται αδιαπραγμάτευτα την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Σε αυτό το πλαίσιο συμβάλλει καταλυτικά η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης του Συμβουλίου της Ευρώπης, για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας. Η Σύμβαση αναδεικνύει ως βασική στόχευση την προστασία των γυναικών ενάντια σε όλες τις μορφές βίας, καθώς και την λήψη μέτρων για την πρόληψη και εξάλειψη των κακοποιητικών συμπεριφορών. Η διάσταση ενσωμάτωσης της αναπηρίας λαμβάνεται υπόψη οριζόντια, δεδομένου ότι στο αρ.4 της Σύμβασης, προβλέπεται ότι τα μέτρα προστασίας των δικαιωμάτων των θυμάτων θα διασφαλίζονται χωρίς διακρίσεις, με πλήρη προσβασιμότητα και για τις γυναίκες με αναπηρία.

Στην κατεύθυνση εξειδίκευσης της πτυχής της αναπηρίας, το Συμβούλιο της Ευρώπης υιοθέτησε πρόσφατα το ψήφισμα 2514/2023, σχετικά με την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών με αναπηρία. Πιο συγκεκριμένα, το Συμβούλιο της Ευρώπης καλεί τα κράτη – μέλη μεταξύ άλλων να θέσουν το ζήτημα της καταπολέμησης της βίας κατά των γυναικών με αναπηρία ως μείζονα προτεραιότητα, να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας συμπεριλαμβάνοντας τη διάσταση της αναπηρίας, να θεσμοθετήσουν την ποινικοποίηση της αναγκαστικής στείρωσης και άμβλωσης και για τις γυναίκες με αναπηρία κλπ.

Επιπρόσθετα, τα συμβαλλόμενα κράτη καλούνται να υιοθετήσουν τη σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης του 2012, «για την προστασία και την προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών και κοριτσιών με αναπηρία», σύμφωνα με την οποία υποχρεούνται να λάβουν ειδικά μέτρα για την βελτίωση της πρόσβασης των γυναικών με αναπηρία στη δικαιοσύνη και την προστασία τους από την έμφυλη βία. Κομβικό ρόλο κατέχει η ενημέρωση των γυναικών και κοριτσιών με αναπηρία με προσβάσιμο τρόπο για τα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά τους δικαιώματα, με έμφαση στην αυτονομία, την αξιοπρέπεια και την αυτοδιάθεση. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται επίσης στην εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας και των κοινωνικών λειτουργών σε ζητήματα δικαιωμάτων των γυναικών με αναπηρία, ενώ τα συμβαλλόμενα κράτη ενθαρρύνονται να διεξάγουν αντίστοιχες εκπαιδεύσεις και για αστυνομικούς, δικαστές και γενικότερα υπαλλήλους που μπορεί να χειριστούν αντίστοιχα θέματα.

Για την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, η πρόληψη και καταπολέμηση της έμφυλης βίας, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών με αναπηρία συνιστά ύψιστη προτεραιότητα. Ειδικότερα, οι πολιτικές που σχεδιάζονται και υλοποιούνται σ’ αυτήν την κατεύθυνση έχουν ως πυξίδα το εθνικό σχέδιο δράσης για την ισότητα των φύλων και το εθνικό σχέδιο δράσης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία.

Στο πλαίσιο αυτό, προβλέπεται η εξασφάλιση πλήρους πρόσβασης των γυναικών με αναπηρία στην ενημέρωση για όλες τις διαθέσιμες υπηρεσίες υποστήριξης καθώς και η προσβασιμότητα των δομών συμβουλευτικής και φιλοξενίας. Περαιτέρω, αναδεικνύεται η ανάγκη για πλήρη ενημέρωση των κοριτσιών και γυναικών με αναπηρία για τα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά τους δικαιώματα, στη βάση της ελευθερίας των επιλογών, όπως και για ποινικοποίηση της εξαναγκαστικής άμβλωσης και στείρωσης, συμπεριλαμβανομένων και των γυναικών που τελούν σε δικαστική συμπαράσταση, γιατί το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια, το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση και το δικαίωμα στην επιλογή της μητρότητας είναι θεμελιώδη και αδιαπραγμάτευτα.

Επιπρόσθετα, ενισχύεται πλέον η απρόσκοπτη πρόσβαση των γυναικών με αναπηρία στη δικαιοσύνη, αφού με το ν.5023/2023 παρέχεται δωρεάν νομική βοήθεια σε όσες τη χρειάζονται. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην εκπαίδευση των επαγγελματιών που ασχολούνται με τις γυναίκες με αναπηρία, με τη σύνταξη πρωτοκόλλων δεοντολογίας από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων σε συνεργασία με την ΕΣΑμεΑ και συγκεκριμένα του «οδηγού ηθικής και επαγγελματικής συμπεριφοράς εργαζομένων σε δομές κοινωνικής φροντίδας για γυναίκες και κορίτσια με αναπηρία θύματα έμφυλης βίας» και το «εγχειρίδιο οδηγιών σχετικά με τις γυναίκες και κορίτσια με αναπηρία προς όλες τις υπηρεσίες που εμπλέκονται στην υποδοχή αιτουσών άσυλο».

Η βία κατά των γυναικών και κοριτσιών με αναπηρία είναι ένα ακανθώδες και πολυσύνθετο ζήτημα, γι’ αυτό και οφείλουμε να τις ενδυναμώσουμε στη βάση της δικαιωματικής προσέγγισης, ώστε να ακουστεί η φωνή τους, να ενισχυθεί η ορατότητα τους και να μετέχουν ισότιμα σε μια συμπεριληπτική κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς.

Ο Γιώργος Σταμάτης είναι Βουλευτής Επικρατείας της ΝΔ και μέλος της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης