Πικραμύδγαλα και πικρολέμονα- Εγκλήματα στο νησί της Αφροδίτης

Κεφάλαιο πρώτο. Η Λωρ ντε Γκρεναντίν Μπουατέζ είναι νεκρή και δεν την σκότωσε η Εστεφάνα.

Η Λωρ ήταν μια φαρμακόγλωσσα, δόλια και μηχανορράφος ακόλουθος της βασίλισσας Βερεγγάριας, συζύγου του γαλλοθρεμένου βασιλιά της Αγγλίας Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου, εντεταλμένη της βασιλομήτορος Ελεωνόρας της Ακουιτανίας και ομόκλινη του αγαπημένου τέκνου της. Η Εστεφάνα είναι μια ισπανίδα γιάτρισσα, μαθήτρια του Αβερρόη και πιστή ακόλουθος της Βερεγγάριας. Διατρανώνει την αθωότητά της επειδή ακριβώς ξέρει ότι θα την ενοχοποιήσουν.

Κεφάλαιο δεύτερο. Η διάσημη βυζαντινολόγος Κριστίν Άγκατ περνάει τη Μάγχη για να πάει στην Κύπρο, προσκεκλημένη της αγγλικής διοίκησης. Στο τρένο για την Ιταλία θα συναντήσει έναν επίσης διάσημο παλαιογράφο, τον κ. Γκρασουγιέ, που κατευθύνεται επίσης προσκεκλημένος στο νησί. Στην Κύπρο θα τους περιμένει ο τρίτος σωματοφύλακας, ονόματι Μάριος, ένας νεαρός έλληνας μαθηματικός, φακελωμένος λόγω του κομμουνιστή πατέρα του. Αποστολή τους, να εξετάσουν ένα σπάνιο και πολύτιμο χειρόγραφο, μετάφραση αραβικού χειρογράφου με πολύπλοκους τύπους και σημειώσεις στα περιθώρια. Μπορεί κανείς να φανταστεί ότι τα ονόματα είναι τυχαία; Όχι βέβαια, όπως στο κλασικό μυθιστόρημα περιπέτειας, τύπου Δουμά, αλλά και στη σύγχρονη συνέχειά του, τύπου «Λέσχης Δουμά» του Αρτούρο Πέρεθ-Ρεβέρτε – κι αυτό δεν είναι σε καμία περίπτωση το μοναδικό κοινό σημείο ανάμεσα στο μυθιστόρημα του Μιχαηλίδη και τη λαϊκή γαλλική λογοτεχνία του 19ου αιώνα.

Κύπρος 12ος αιώνας. Ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος, καταλαμβάνει κατά τη Γ’ Σταυροφορία το νησί – το οποίο σε λίγο δεν θα ξέρει τι να το κάνει και θα το παραχωρήσει στους Ναΐτες. Οχιά η Λωρ, οχιά κι ο ίδιος, διαβάζουμε παρακάτω, για πολλούς και διάφορους λόγους. Κύπρος 1956, ο απελευθερωτικός αγώνας των Κυπρίων έχει αρχίσει εδώ και ένα χρόνο, μετά από μακρές και μυστικές προετοιμασίες. Οι Άγγλοι, μανιασμένοι για την αδυναμία των μυστικών υπηρεσιών τους να πληροφορηθούν τις προετοιμασίες αυτές, μάχονται παντί τρόπο, έργω και λόγω, τους «τρομοκράτες», όπως ονομάζουν τους κύπριους αγωνιστές.

Στο εξής, οι δύο εποχές μπλέκονται σαν κλωστές στο ίδιο νήμα. Η Εστεφάνα μεταφράζει ένα περίφημο δοκίμιο περί οπτικής που της χάρισε ο Αβερρόης, για να το διαβάζει μαζί με τον αγαπημένο της, τον ορθόδοξο ιερωμένο, γιατρό και ανδρείο της ηδονής – και όχι μόνο - Αλέξιο. Το ίδιο δοκίμιο θα διαβάσουν οχτώ αιώνες αργότερα οι τρεις επιστήμονες, για χάρη ενός άγγλου συνταγματάρχη που εν τω μέσω του αντιαποικιακού αγώνα επιθυμεί, καταπώς ισχυρίζεται, διακαώς να διαφυλάξει την πολιτισμική κληρονομιά του νησιού. Πλάι στον συνταγματάρχη Νίκολς, που δολοφονείται, ο Λώρενς Ντάρελ, ο οποίος ένα χρόνο μετά θα εκδώσει τα «Πικρολέμονά» του, για να υπερασπιστεί την αγγλική κατοχή του νησιού, ένα βιβλίο που μόνο φιλλεληνικό και φιλοκυπριακό δεν είναι, σε αντίθεση με όσα έλεγε ακόμη και ο μεταφραστής του το 1959, ο σπουδαίος Αιμίλιος Χουρμούζιος (η απάντηση του Ρόδη Ρούφου με τη «Χάλκινη εποχή» και του Κώστα Μόντη με τις «Κλειστές πόρτες» θα είναι σχετικά άμεση αλλά και ως σήμερα παραγνωρισμένη).

Η νέα ιστορία του Τεύκρου Μιχαηλίδη είναι λοιπόν μια ιστορία διπλή – αν όχι πολλαπλή, αναλόγως από ποια σκοπιά θα τη διαβάσει κανείς. Ξεκινά στην Κύπρο επί Ριχάρδου Λεοντόκαρδου, ως η ιστορία μιας συνάντησης, της ισπανίδας γιατρίνας με τον ορθόδοξο ιερωμένο και της αραβικής επιστημονικής σκέψης με τη δυτική. Συνεχίζεται με την ιστορία της ανακάλυψης της συνάντησης αυτής στο χειρόγραφο που κατέλιπε η Εστεφάνα, μια ιστορία σε απόλυτη συμφωνία με το γενικότερο πνεύμα της αποικιοκρατίας. Οι δύο ιστορίες εξελίσσονται εναλλάξ, ανοίγοντας η καθεμία και σε νέες διαστάσεις. Στο πλαίσιο τους, ένας κύκλος χαμένων γυναικών που αποδεικνύεται εντέλει πολύ ενημερωμένος και ισχυρός. Άπειρες μηχανορραφίες. Παθιασμένοι και άνομοι έρωτες. Μπόλικη επιστήμη. Μαγικά και άγρια τοπία και επιβλητικά κτίρια, με μπουντρούμια και μυστικά περάσματα.

Αυτά είναι τα υλικά του σασπένς που παραμένει αμείωτο όσον αφορά και τους δύο φόνους, υλικά που φτιάχνουν όλα μαζί τη συνταγή της εξιχνίασής τους – σε μεταβαλλόμενες δόσεις, με τον τρόπο με τον οποίο πειραματίζεται η Εστεφάνα και ο Αλέξιος στα γιατρικά τους.

Πέραν αυτών, όμως, με τον φυσικότερο τρόπο ενσωματωμένος στην αφήγηση ένας στοχασμός για την αποικιοκρατία, τις απαρχές και τις αναπαραστάσεις της· για την παρασκηνιακή πολιτική και τα τερτίπια των ανά τους αιώνες μυστικών υπηρεσιών· για τον στιγματισμό της πολιτικής τοποθέτησης αλλά και του σεξουαλικού προσανατολισμού, από τον ελληνικό εμφύλιο στον Άλαν Τιούρινγκ του «Αίνιγμα» και όχι μόνο· για το μεγαλείο της αραβικής σκέψης και επιστήμης και τον ζόφο των ουλεμάδων πριν από δέκα αιώνες. Στο επίκεντρο του εν λόγω στοχασμού, τα διαχρονικά εγκλήματα, πολύ χειρότερα από τους δύο φόνους,, που καταδικάζουν κοινωνίες και κόσμους ολόκληρους στον τρόμο και τον χαλασμό.

Ο Τεύκρος Μιχαηλίδης δεν χρειάζεται συστάσεις, ούτε ως μαθηματικός, ούτε ως συγγραφέας. Από τους πρωτεργάτες της μαθηματικής λογοτεχνίας στη χώρα μας, την προάγει με τα έργα, τις μεταφράσεις του, την ομάδα «Θαλής+φίλοι», της οποίας είναι ιδρυτικό μέλος. Καθηγητής μαθηματικών, εκλαϊκεύει την επιστήμη σε ποικίλα περιβάλλοντα και, κυρίως, εμπνέει ενδιαφέρον και αγάπη για τα μυστικά της, τα ίδια αυτά μυστικά που δομούν και τις ιστορίες του. Αν στην πρώτη ιστορία, η Λωρ πεθαίνει δηλητηριασμένη με πικραμύγδαλο, ο ταγματάρχης Νίκολς δολοφονείται τάχα από τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ, για λόγους προπαγάνδας και κόντα στα αδιάσειστα στοιχεία της επιστήμης. Αυτής της επιστήμης που διαβάζεται αλλιώς από τους ειδικούς κι από τους αμύητους, αλλά πάντα έχει, στις ιστορίες του Μιχαηλίδη, έναν απλό πυρήνα, κατανοητό σε όλους, ειδικά ως προς τη λειτουργία του στην αφήγηση - ο επιστημονισμός δεν ήταν κύριο χαρακτηριστικό του ρομαντισμού στον 19ο αιώνα; Συνδυάζοντας την επιστήμη με το δημοφιλές περιπετειώδες μυθιστόρημα και την ιστορικοπολιτική διερώτηση, ο Μιχαηλίδης μας προσφέρει ένα ανάγνωσμα λαϊκό, με τον τρόπο του 19ου αιώνα, επίκαιρο και άκρως απολαυστικό.

Τεύκρος Μιχαηλίδης, «Σφαιρικά κάτοπτρα, επίπεδοι φόνοι», εκδ. Πόλις.

*Η Τιτίκα Δημητρούλια είναι Αναπληρώτρια καθηγήτρια στο ΑΠΘ, κριτικός λογοτεχνίας.