Η Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ σηκώνει αυλαία στο ΚΠΙΣΝ

Και τα δύο υπήρξαν εμβληματικά για την χαμένη νιότη του ελληνικού μουσικού μοντερνισμού, που άνθισε εντυπωσιακά τη δεκαετία του ΄60 και σκιάστηκε από την επέλαση της απριλιανής χούντας, για να περιθωριοποιηθεί αργότερα στη μεταπολίτευση. Στη γραφή τους κυριαρχούν στοιχεία «μετάπραξης»: ο συνθέτης ζητά από τους μουσικούς εκτελεστές να συμμετάσχουν στην εκτέλεση/δράση με τρόπο που υπερβαίνει τελείως τον πρακτικό, παραδοσιακό τους ρόλο: ουρλιάζοντας, μετακινούμενοι επί σκηνής, παίζοντας τα όργανα με αντισυμβατικό τρόπο κ.λπ. Απολύτως χαρακτηριστικά των αναζητήσεων της μουσικής πρωτοπορίας των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, και τα δύο αυτά έργα ανήκουν στην λεγόμενη πέμπτη δημιουργική περίοδο του Χρήστου, κατά την οποία αυτός ανέπτυξε πλήρως την έκφραση φιλοσοφικών σκέψεων και ψυχολογικών εννοιών μέσα από λεπτομερώς σχεδιασμένες και χρονομετρημένες σκηνικές προτάσεις, στις οποίες συνδυαζόταν άρρηκτα μουσική και θεατρική δράση με έντονη ψυχοδραματική φόρτιση. Συχνά συνδυάζονται σε αυτές στοιχεία που μοιάζουν να προέρχονται από αρχαίες τελετουργίες, από όνειρα, ακόμη και από ψυχαναλυτικές αναδρομές. Ένθετα πεντάγραμμα με λεπτομερή καταγραφή της μουσικής συνδέονται με περιεκτικές περιγραφές δράσης, οδηγίες έκφρασης και σκίτσα ή σχεδιαγράμματα για τη θεατρική δράση, συνθέτοντας μια πλήρη μουσικοθεατρική παρτιτούρα.

Σελίδα από την «πικτογραφική» παρτιτούρα της «Κυρίας με την στρυχνίνη» του Γιάννη Χρήστου που παρουσίασε η Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ (Photo: Αρχείο Γιάννη Χρήστου).

Ανατρέχοντας στην χαμένη νιότη του ελληνικού μουσικού μοντερνισμού

Τα έργα δόθηκαν σε σκηνικά φροντισμένες, πλήρως αναπτυγμένες μορφές. Έκαστο παρουσιάστηκε τρεις φορές στην αίθουσα παραστάσεων της Εναλλακτικής Σκηνής, σε διαφορετικές ώρες της ημέρας (25/5/2016). Για τις δύο παραγωγές, ο σκηνοθέτης Αλέξανδρος Ευκλείδης και ο αρχιμουσικός Βλαδίμηρος Συμεωνίδης μελέτησαν εκ νέου λεπτομερώς τις διάσημες «πικτογραφικές» παρτιτούρες του δημιουργού, εμπλουτίζοντας την σκηνική υλοποίηση με σύγχρονα στοιχεία. Τον άθλο της σύγχρονης απόδοσης των δύο έργων, τα οποία, ας σημειωθεί, απαιτούν μουσικούς ερμηνευτές πρόθυμους και ικανούς να λειτουργήσουν και ως ηθοποιοί, πραγματοποίησαν μέλη και σολίστες του θεσσαλονικιώτικου συνόλου σύγχρονης μουσικής dissonArt, καθώς επίσης η Αθηναϊκή Συμφωνική Ορχήστρα Νέων (ΑΣΟΝ). Η άκρα προσήλωση και ο ζήλος με τον οποίο συμμετείχαν οι μουσικοί των δύο συνόλων εμφύσησε στις παραστάσεις περισσή ένταση που πέρασε και στα ακροατήρια. Διηύθυνε ο ταλαντούχος αρχιμουσικός Βλαδίμηρος Συμεωνίδης. Συμμετείχαν επίσης οι ηθοποιοί Κωνσταντίνος Γαβαλάς, Αλέξης Ζερβάνος, Κώστας Κουτσολέλος και Αρης Μπαλής.

Τα δύο έργα δόθηκαν σε κοινό σκηνικό, μια επινοημένη εικαστική εγκατάσταση που δημιούργησε ο εικαστικός Αλέξανδρος Ψυχούλης σε συνεργασία με τον φωτιστή Γιώργο Τέλλο. Οπτικοποιώντας το στοιχείο του έντονου άγχους και της ψυχολογικής φόρτισης που διέπει αμφότερα τα έργα, οι δύο καλλιτέχνες δημιούργησαν με λιτά μέσα ένα απειλητικό, γεμάτο ψυχαναλυτικούς υπομνηματισμούς σκηνικό πεδίο. Δεκάδες λεπτά σχοινιά κρέμονταν από την οροφή, άλλα σκέτα και άλλα με περίεργα αντικείμενα, που προσφέρονταν για πλήθος, έντεχνα αμφίσημες ερμηνείες: ξίφη, τσεκούρια, φαλλοί ή ωοθήκες... Στο δεξί άκρο, δέσποζε το τεράστιο πτώμα/άχθος ενός τεράστιου, διάφανου κήτους κρεμασμένου ανάποδα από το ταβάνι.

Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ: Στιγμιότυπο από την παρουσίαση της «Αναπαράστασης ΙΙΙ (Ο πιανίστας)». Πιανίστας η Λενιώ Λιάτσου (Photo: Μακρής).

Στην «Αναπαράσταση ΙΙΙ (Ο πιανίστας)» ο Χρήστου μεταφέρει τον θεατή στον ασφυκτικά μοναχικό ψυχολογικό χώρο του εκτελεστή/πιανίστα, που καταρρέει καθώς συνθλίβεται από το παραλυτικό άγχος της αναμέτρησης με το όργανο και της αμείλικτης έκθεσης ενώπιον του κοινού. Τον ρόλο ερμήνευσαν εναλλάξ ο ηθοποιός Άρης Σερβετάλης και η πιανίστρια Λενιώ Λιάτσου, προσφέροντας συναρπαστικά άγριες εκδοχές.

Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ: Στιγμιότυπο από την παρουσίαση της «Κυρίας με τη Στρυχνίνη» του Γιάννη Χρήστου. Στο ρόλο της κυρίας η σολίστ βιόλας Γκρέτα Παπά (Photo: Μακρής).

Η «Κυρία με την στρυχνίνη» είναι μια αναπαράσταση ενός πραγματικού ονείρου που είχε δει και καταγράψει ο συνθέτης στο πλαίσιο της ενασχόλησής του με τα εσωτερικό πεδία της ψυχολογίας. Εκτενέστερο, πιο πολυδιάστατο έργο, λειτουργεί σαν ψυχαναλυτική αναδρομή, φέρνοντας στη σκηνή δράσεις και εικόνες που διέπονται από την «παράλογη» συμβολική λογική του ασυνειδήτου. Η αφήγηση του ονείρου στην αρχή της παράστασης λειτουργεί ως «πέρασμα» του ακροατηρίου στο πεδίο της δράσης. Η σαγηνευτική, επικίνδυνη κυρία, της οποίας δύσκολα διακρίνουμε το πρόσωπο, παίζει συνέχεια τη βιόλα της μανιωδώς, βγάζοντας μόνον σπάνια σπαράγματα ήχου, σαν να εκπέμπει αδιάλειπτα ένα πιεστικό αλλά μη αναγνώσιμο αίτημα. Τα δυο ορχηστρικά σύνολα απαντούν με τον ίδιο τρόπο. Τρεις άνδρες εισέρχονται στο πεδίο και αναπτύσσουν τη δική τους, παράλληλη τελετουργική δράση, άλλοτε περικυκλώνοντάς την κυρία με περιέργεια, άλλοτε κινούμενοι επιθετικά, κάποτε αδιαφορώντας γι’ αυτήν και το βωβό αίτημά της. Τελικά ουδέποτε επικοινωνούν μαζί της.

Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ: Στιγμιότυπο από την παρουσίαση της «Κυρίας με τη Στρυχνίνη» του Γιάννη Χρήστου. (Photo: Μακρής).

Τοποθετημένα στα δύο άκρα της σκηνής, αντικριστά, τα δύο ορχηστρικά σύνολα (οι dissonArt και η Αθηναϊκή Συμφωνική Ορχήστρα Νέων) εκρήγνυνται σε εξάρσεις βίας ή παρατεταμένες, εκκωφαντικές κορυφώσεις. Κάποτε λεκτικές σφήνες/σχολιασμοί εκπέμπουν ερμητικές αναφορές στον ιδιωτικό ψυχολογικό κόσμου του ίδιου του Χρήστου. Σταδιακά το όλον αποφορτίζεται και καταλήγει στην εξαφάνιση/φίμωση της κυρίας, κάτω από ένα κόκκινο πανί με το οποίο την σκεπάζουν οι τρεις άνδρες. Τον ρόλο της κυρίας υποδύθηκε η σολίστ βιόλας Γκρέτα Παπά.

Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ: Το συμβολικό τέλος της «Κυρίας με τη Στρυχνίνη» του Γιάννη Χρήστου. (Photo: Μακρής).

Μεταξύ άλλων, οι παραστάσεις των έργων του Χρήστου επέτρεψαν να λειτουργήσει η νέα αίθουσα υπό κανονικές συνθήκες, ώστε να ελεγχθεί γενικώς η λειτουργία της και ειδικά η ακουστική της ανταπόκριση όταν είναι πλήρης με ακροατήριο. Παρόντες ήσαν ο Μύρων Μιχαηλίδης, καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ και ο Γιώργος Κουμεντάκης, Υπεύθυνος Προγραμματισμού της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ. Υποστηριζόμενες από την άριστη ακουστική, οι παραστάσεις ενθουσίασαν το νεανικό κυρίως κοινό. Πάνω απ’ όλα, όμως, πρόβαλαν αντιπροσωπευτικά και περιεκτικά το στίγμα της ταυτότητας και της μελλοντικής δράσης της Εναλλακτικής Σκηνής, από την οποία είναι φανερό πως έχουμε να περιμένουμε πολλά και ενδιαφέροντα.

Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ: Μετά το τέλος της «Κυρίας με τη Στρυχνίνη» του Γιάννη Χρήστου, και συντελεστές της παράστασης εισπράττουν το χειροκρότημα του ακροατηρίου, ενώ ο αρχιμουσικός Βλαδίμηρος Συμεωνίδης δείχνει στο κοινό την παρτιτούρα του έργου. (Photo: Μακρής).

* Ο Γιάννης Σβώλος είναι μουσικοκριτικός